Pierwszy poruszyciel

Pierwszy poruszyciel (albo nieruchomy poruszyciel) łac. primus motor – w filozofii Arystotelesa przyczyna ruchu obrotowego piątego elementu (pozostałe to ziemia, ogień, powietrze i woda) znajdującego się na obwodzie świata. Filozof pisze o nim głównie w księdze Λ (XII) swej Metafizyki.

Jest przyczyną ruchu^[1] i podtrzymuje ruch w trwaniu^[2]. Porusza kochającego^[3]. Jest to żywy byt, wieczny i najdoskonalszy^[4]. Arystoteles nazywa go niepoddanym ruchowi Bogiem-Umysłem, uznając go za transcendentną substancję, będącą czystym aktem bez żadnej możności i bez materialnej zasady. Jest on czystą myślą, zajmującą się w najwyższym stopniu tym, co boskie (1074b n9). Powoduje on pierwotny, wieczny i jeden ruch [1073 a n. 8), wprawiający w ruch eter, ten zaś porusza kolejne sfery świata^[5][6].

Na podstawie tej charakterystyki św. Tomasz z Akwinu utożsamił pierwszego poruszyciela z Bogiem ze Starego Testamentu (Jahwe, czyli Jestem Który Jestem - Wj 3,14).

Zobacz hasło pierwszy poruszyciel w Wikisłowniku

Przypisy

1. Fizyka, ks. VII, roz. 6, 259a, 1-13
2. Metafizyka, ks. XII, roz. 7, 1073a, 6
3. Metafizyka, 1072b, 3
4. Metafizyka, 1072b, 28
5. Krokiewicz A.: Arystoteles, Pirron i Plotyn. s. 90.
6. Por. K. Leśniak: Wstęp. W: Arystoteles: Metafizyka. s. XXVII-XXVIII.

Bibliografia

• Krokiewicz A.: Arystoteles, Pirron i Plotyn. Warszawa: IW "PAX", 1974, s. 271.
• Leśniak K.: Wstęp. W: Arystoteles: Metafizyka. PWN, 1983, s. XI-XXX. ISBN 83-01-04592-2.

Kontrola autorytatywna (pojęcie filozoficzne):

• BNCF: 19138

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/first-cause, topic/prime-mover-philosophy