Remove ads
Pieniężno (dawniej Melzak, niem. Mehlsack[2]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła z XIV w. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1312–1945, 1973 | ||||
| Burmistrz |
Krzysztof Kisiel | ||||
| Powierzchnia |
3,82[1] km² | ||||
| Wysokość |
76 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 55 | ||||
| Kod pocztowy |
14-520 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NBR | ||||
Położenie na mapie gminy Pieniężno  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |||||
 54°14′11″N 20°07′43″E | |||||
| TERC (TERYT) |
2802054 | ||||
| SIMC |
0932956 | ||||
Urząd miejski ul. Generalska 814-520 Pieniężno | |||||
| Strona internetowa | |||||
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Pieniężno liczyło 2420 mieszkańców[1].
Pieniężno leży zarówno na historycznej Warmii biskupiej[3], jak i na obszarze dawnego pruskiego terytorium Warmii plemiennej[4]. Położone jest w pasie Wzniesień Górowskich, nad rzeką Wałszą.
Remove ads
Najstarsza znana nazwa związana z miejscowością jest pochodzenia staropruskiego i brzmiała Melcekuke (od „malte”, „malko” – drzewo, zarośla, las i „kuke”, „kauks” – diabeł, czart, czyli „czarci las”). Niemieccy koloniści osadzeni tu po lokacji miasta przez Krzyżaków przyswoili ją fonetycznie jako Mehlsack („worek mąki”). Osadnictwo mazurskie w Prusach Książęcych w następnych wiekach sprawiło, że pojawiła się także równoległa forma polska Melzak. Po przyłączeniu do Polski w 1945 w użyciu znajdowała się nazwa Mąkowory. W 1947 na mocy rozporządzenia ministrów administracji publicznej i ziem odzyskanych z 12.11.1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości nazwę ponownie zmieniono i odtąd miasteczko nosi nazwę Pieniężno, na cześć Seweryna Pieniężnego juniora – wydawcy przedwojennej polskiej „Gazety Olsztyńskiej”.
Remove ads
Prusowie założyli w tym miejscu gród obronny, który nazywał się Melcekuke. Ostatnim księciem staropruskim był prawdopodobnie Wewa. W połowie XIII w. stoczył krwawy bój z Krzyżakami ponosząc klęskę. W efekcie, zgodnie z umową między Krzyżakami a papieżem Innocentym IV, Warmię otrzymał biskup, a Terra Wewa przekazana została kapitule. Pierwsze zapiski w kronikach zakonu krzyżackiego podają datę 1282 r., kiedy to biskup warmiński przekazał posiadłości Wewy kapitule z poleceniem założenia parafii i wzniesienia kościoła. Krzyżacy nazywali miasto Mehlsack.
Nie jest dokładnie znana data nadania praw miejskich, niektóre źródła podają 1295 r., jednak w dokumentach po raz pierwszy nazwy civitas (łac. – miasto) użyto w 1312 r., gdy kapituła warmińska wystawiła przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim, potwierdzone zostały w 1326. W pierwszych latach XIV w. kapituła warmińska wybudowała tu zamek i otoczyła miasto murami obronnymi z dwiema bramami, Braniewską i Ornecką[5], Melzak był siedzibą komornictwa w posiadłościach kapituły.
.jpg)
W 1414 mieszczanie dobrowolnie wpuścili do miasta wojska polskie dowodzone przez Władysława Jagiełłę, najeźdźcy ograbili i spalili miasto. Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 mieszczanie opowiedzieli się po stronie Krzyżaków. Rok później Melzak najeżdżają Polacy, zdobywają zamek, plądrują i palą całe miasto[6]. Od 1466 miasto razem z Warmią było częścią Królestwa Polskiego. W 1518 i 1519 na zamku w Melzaku zamieszkiwał Mikołaj Kopernik. W 1520 zdobyły miasto i częściowo zniszczyły wojska Albrechta Hohenzollerna. W 1626 miasto napadły i splądrowały wojska szwedzkie, rok później znaczna część zabudowy została spalona, jednakże Polacy pod wodzą Stanisława Rewery Potockiego odbili miasto. W czasach I Rzeczypospolitej jednym z burmistrzów miasta był malarz Piotr Kolberg.
W 1905 Melzak liczył 4042 mieszkańców, a w 1937 – 4665 mieszkańców[7].
W sierpniu 1944 część samolotów uczestniczących w nalocie dywanowym na Królewiec zrzuciła bomby na Pieniężno, w całym mieście nienaruszonych zostało siedem domów i jeden z kościołów[6] (cegła ze zrujnowanych domów posłużyła następnie do odbudowy Warszawy). 17 lutego 1945 roku siły hitlerowskie zostały wyparte przez oddziały 3 armii 2 Frontu Białoruskiego. W walkach o miasto i okolice zginęło 166 żołnierzy radzieckich i 32 oficerów. 18 lutego 1945 roku podczas inspekcji wojsk na przednim skraju frontu pod Pieniężnem został śmiertelnie ranny dowódca 3 Frontu Białoruskiego generał armii Iwan Czerniachowski[8]. Na jego cześć w Pieniężnie ustawiono pomnik.
Wiosną 2001 roku na cokole pomnika gen. Czerniachowskiego pojawiły się napisy kat AK i morderca[9]. W 2014 władze miasta wystąpiły z inicjatywą usunięcia lub przeniesienia pomnika. 17 września 2015 r. w 76 rocznicę rosyjskiej napaści na Polskę rozebrano monument sowieckiego generała[10]. W 2023 roku odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia krzyża wraz z tablicą poświęconą „Ofiarom I i II wojny światowej. Ofiarom nazizmu i komunizmu” w miejscu gdzie dawniej stał usunięty pomnik[11].
Ze względu na zniszczenie miasta w ponad 90% zimą 1945 r. administracja polska nie zaliczyła miejscowości do miast, ponieważ liczba mieszkańców wynosiła 640 osób. W 1954 r. Pieniężno zostało siedzibą gromady Pieniężno, w 1959 uzyskało prawa osiedla miejskiego, a prawa miejskie odzyskało w 1973 r. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.
Remove ads
Dane z 31 grudnia 2017 roku[12].
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 2 802 | 100 | 1 466 | 52,3 | 1 336 | 47,7 |
| gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) |
735 | 384 | 351 | |||
- Zamek Kapituły Warmińskiej z XIV wieku, na którym w 1518 i 1519 zamieszkiwał Mikołaj Kopernik
- Ratusz z XIV–XV wieku. Obecnie ratusz znajduje się w odbudowie po zniszczeniach II wojny światowej, w czasie której miasto zostało zniszczone w 80%. Był to budynek usytuowany pośrodku kwadratowego rynku[13].
- Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła z XIV wieku: Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła o pięciu nawach wybudowano w 1897 roku. W tym miejscu stała kiedyś stara świątynia, której wyposażenie trafiło do nowego kościoła: barokowe figury patronów przy ołtarzu, gotycka chrzcielnica i polichromowana ambona z XVII wieku[14].
- Wieża kościoła poewangelickiego z lat 1844–1851
- Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów
- Most kolejowy nad rzeką Wałszą, o wysokości 30 metrów i długości 160 m, z 1885 roku, składający się z 3 jednakowych przęseł kratowych o dźwigarach parabolicznych o rozpiętości 42,4 m każde. Rozstaw dźwigarów 3,1 m, rozstaw podłużnic 1,8 m, wysokość filarów 28 m. Zniszczony w czasie działań wojennych w 1945, odbudowany w 1950 roku
- Wieża ciśnień z 1905 roku
- Klasztor Księży Werbistów
- cerkiew greckokatolicka św. Michała z lat 1621–1623, dawna kaplica szpitalna
- Dawny młyn i magazyn
- Dawna plebania przy kościele śś. Piotra i Pawła
Wnętrze kościoła śś. Piotra i Pawła
Seminarium werbistów
Dawna kaplica szpitalna
Dawny młyn i magazyn
Dawna plebania
Remove ads
Przez miasto przebiegają drogi:
- 507 Braniewo – Pieniężno – Orneta – Dobre Miasto
- 510 Pieniężno – Głębock
- 512 Pieniężno – Górowo Iławeckie – Bartoszyce – Szczurkowo
W mieście znajduje się przystanek kolejowy, dawniej stacja.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads