Papusza

Życiorys

Podsumowanie

Perspektywa

Jej matką była Katarzyna Zielińska. Ojciec zmarł na Syberii około 1914 roku. Matka Papuszy wyszła ponownie za mąż za Jana Wajsa^[2]. Papusza nigdy nie uczęszczała do szkoły. W wieku 16 lat została wydana za mąż za starszego o 24 lata^[5] harfiarza Dionizego Wajsa (zm. 1972), brata jej ojczyma. Nie mieli dzieci, choć po II wojnie światowej wychowywali wojennego sierotę o imieniu Władysław, który był nazywany „Tarzanio”^[2]. Była jedną z niewielu kobiet romskich, które samodzielnie nauczyły się pisać i czytać.

Przed II wojną światową jej tabor wędrował po Wołyniu, Podolu i Wileńszczyźnie^[1], a w czasie wojny ukrywała się wraz ze swoim taborem w lasach wołyńskich, co opisała w poemacie Krwawe łzy co za Niemców przeszliśmy na Wołyniu w 1943 i 44 roku. Po wojnie trasa taboru prowadziła przez Mazury i Pomorze na zachód Polski. Zimę z 1947 na 1948 rok spędziła w Wieprzycach, a na przełomie 1949 i 1950 roku mieszkała w Witnicy. W 1950 roku Bronisława Wajs zamieszkała w Żaganiu. Od 1953 roku stale mieszkała w Gorzowie Wielkopolskim, co było wynikiem odgórnie narzuconego przez władze PRL nakazu osiedlania się. W 1981 roku, starą i schorowaną, przyjęła pod opiekę siostra, Janina Zielińska, mieszkająca w Inowrocławiu^[2].

Talent poetki odkrył w 1949 roku Jerzy Ficowski, który później został jej tłumaczem z języka romskiego. Pierwsze tłumaczenia jej tekstów przesłał Julianowi Tuwimowi, który doprowadził do ich publikacji. Twórczość Papuszy po raz pierwszy pojawiła się w prasie literackiej w 1950 roku w miesięczniku „Problemy” (nr 10/50). Ukazał się wtedy wywiad Tuwima z Ficowskim, do którego dołączono cztery wiersze oraz kilka fotografii cygańskiej poetki o pseudonimie „Papusza”. Oficjalnie Papusza zadebiutowała wierszem w „Nowej Kulturze” w 1951 roku. Jednocześnie w miesięczniku „Twórczość” pojawił się biogram poetki wraz z Pieśnią Cyganki^[2].

W środowisku romskim spotykała się z niechęcią, ze względu na odstępstwo od tradycyjnej roli kobiety. Została odrzucona z powodu zdrady plemiennych tajemnic po ukazaniu się w 1953 roku książki Ficowskiego Cyganie polscy, w której autor opisał wierzenia, prawa moralne oraz słownik romskich wyrażeń. Szykany, którym była poddana, spowodowały wystąpienie choroby psychicznej i konieczność okresowego leczenia w zakładach psychiatrycznych^[5].

Od 1962 roku Bronisława Wajs należała do Związku Literatów Polskich^[2]^[5]. Jej wiersze były przekładane na języki: niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki i włoski^[5].

Zmarła 8 lutego 1987 roku w Inowrocławiu. Została pochowana 14 lutego na inowrocławskim cmentarzu Świętego Józefa^[6].

W 1996 roku rękopisy i pamiątki poetki zostały odkupione od Jerzego Ficowskiego i przekazane Stowarzyszeniu Twórców i Miłośników Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim^[2]. W roku 2020 trafiły ostatecznie do gorzowskiej biblioteki publicznej^[7].

Upamiętnienie

1974 – powstał film dokumentalny Papusza w reżyserii Mai Wójcik oraz Ryszarda Wójcika. Realizatorzy filmu opisali obyczaje i życie społeczności cygańskiej. Bohaterami filmu byli Papusza oraz Jerzy Ficowski^[5].
1991 – powstał film Historia Cyganki według scenariusza i w reżyserii Grega Kowalskiego z muzyką Jana Kantego Pawluśkiewicza^[5].
1994 – 24 czerwca na Błoniach w Krakowie odbyło się prawykonanie poematu symfonicznego Harfy Papuszy, skomponowanego przez Jana Kantego Pawluśkiewicza w 1993 r. do słów romskiej poetki^[8]^[9].
2007 – w parku Wiosny Ludów w Gorzowie Wielkopolskim – miejscu częstego przebywania poetki i wróżenia przechodniom – postawiony został pomnik Papuszy^[10].
2013 – zrealizowany został poświęcony jej film fabularny Papusza według scenariusza i w reżyserii Krzysztofa Krauze oraz Joanny Kos-Krauze, z Jowitą Budnik w roli głównej^[11].
2013 – nakładem Wydawnictwa „Czarne” ukazała się książka Angeliki Kuźniak Papusza^[5].
2017 – ukazał się esej Adriana Zawadzkiego Papusza. Granice przynależności.
Jej imieniem nazwano ulice w Gorzowie Wielkopolskim, Inowrocławiu oraz w Poznaniu na Strzeszynie^[12].

Uwagi

[a]
W tłumaczeniu na j. pol. oznacza „lalka”^[1].
[b]
Data 17 sierpnia 1908 została umieszczona na płycie nagrobnej Papuszy^[2]. Potwierdzenia tej daty, na podstawie dokumentów znajdujących się w archiwach, dokonał prof. Dariusz Rymar^[3]. Inne daty urodzenia, to m.in. podawana w Encyklopedii PWN – 30 maja 1910 z miejscem urodzenia w Lublinie^[4], 10 maja, lata: 1906, 1909, 1910. Daty te były przyjmowane na podstawie relacji samej Papuszy, a wprowadzone do literatury przez Jerzego Ficowskiego w swoich publikacjach, z zastrzeżeniem o ich niepewności. Pierwszą podaną, przez Ficowskiego w swojej pierwszej książce, była 30 maja 1910^[3].

Życiorys

Nagrody

Tomiki wierszy

Upamiętnienie

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on