Pandanus julianettii

Pandanus julianettii Martelli – gatunek rośliny z rodzaju pandan z rodziny pandanowatych. Występuje naturalnie na wysokości od 1300 do 3300 m n.p.m. w lasach w Górach Centralnych i na półwyspie Huon na Nowej Gwinei. Uprawiana ze względu na jadalne, smaczne i odżywcze owoce, zwane orzechami karuka^[4].

Pandanus julianettii

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	pandanowce
Rodzina	pandanowate
Rodzaj	pandan
Gatunek	Pandanus julianettii
Nazwa systematyczna
Pandanus julianettii Martelli Webbia 2: 433 (1908)[3]

Owocostan Pandanus julianettii

Epitet gatunkowy honoruje Amadeo Giulianetti, przyrodnika żyjącego w latach 1869–1901^[5].

Morfologia

Pokrój

Słabo rozgałęzione, wyprostowane drzewo o wysokości 10–30 metrów. Pień prosty, o średnicy 30 cm, u nasady z korzeniami powietrznymi^[4].

Liście

Wyrastające w naprzeciwległych parach, ułożonych spiralnie na pędzie. Blaszki liściowe duże, grube, skórzaste, szeroko równowąskie, długości 300–400 cm, szerokości 8–12 cm, stopniowo zaostrzone, ze skierowanymi do góry kolcami blisko wierzchołka^[4].

Kwiaty

Roślina dwupienna, kwiaty męskie i żeńskie wyrastają na osobnych drzewach. Kwiaty męskie zebrane w dużą, rozgałęzioną, gęstą kolbę, złożoną z 12 długich, cylindrycznych kłosów. Każdy kłos składa się z licznych wiązek pręcików zrośniętych nitkami. Każda wiązka składa się z kolumny długości ok. 3 mm, na której osadzonych jest 6–9 niemal siedzących główek. Okwiat nieobecny. Kwiatostan żeński składa się z pojedynczej, jajowatej lub elipsoidalnej, zrosłoowockowej główki, składającej się z 700–1000 owocolistków, otoczonej przez kremowobiałe przysadki^[4].

Owoce

Owocostan pestkowcowy osiągający wagę 16 kg. Każdy pestkowiec o wymiarach 8–10×1,5 cm. Endokarp cienki i twardy. Bielmo białe, obfite, oleiste, słodkawe^[4].

Systematyka

Gatunek z rodzaju pandan z rodziny pandanowatych^[3]. Według niektórych badaczy gatunek ten jest kultywarem lub grupą kultywarów pochodzącym od gatunku botanicznego Pandanus brosimos^[6].

Znaczenie użytkowe

Rośliny spożywcze

Pandanus julianettii jest uprawiany w górach Nowej Gwinei oraz na wyspach Pacyfiku^[6]. Owoce tego drzewa, zwane orzechami karuka, są jadalne na surowo, po upieczeniu lub uwędzeniu. Są bardzo smaczne, słodkawe i mają smak kokosowy. Są istotnym elementem diety społeczności obszarów górskich Nowej Gwinei, będąc jednym z niewielu dostępnych tam źródeł białka. Gąbczasty rdzeń owocostanu, przypominający plaster miodu, również jest spożywany po ugotowaniu^[4]. Na wyspach Polinezji spożywane są również młode liście oraz wierzchołki korzeni powietrznych^[6].

Wartość odżywcza Owoce Pandanus julianettii (100 g)
Wartość energetyczna −2391 kJ (540-700 kcal)[4] Białka 12,5 g[7] szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 27% 27% 27% 27% M 22% 22% 22% 22% Węglowodany szczegółowe informacje Błonnik 23,79 g[7] AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 95% 95% 113% 113% M 63% 63% 79% 79% Tłuszcze 37,31 g[7] Woda 10 g[7] szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%			Witaminy Witamina C 102,54 mg[7] RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 137% 137% 137% 137% M 114% 114% 114% 114% Mikroelementy Żelazo 419 mg[4] RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2328% 2328% 5238% 5238% M 5238% 5238% 5238% 5238%
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[8]

Inne zastosowania

Pnie i korzenie powietrzne drzew wykorzystywane są jako materiał budowlany. Liście służą do budowy szałasów^[4].

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-08] (ang.).
3. Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-02-23]. (ang.).
4. T.K. Lim: Edible Medicinal and Non-medicinal Plants. T. 4: Fruits. Springer, 2012, s. 128-130. ISBN 978-94-007-4053-2.
5. Ugolino Martelli. Nuove Specie Descritte. „Webbia”. 2 (1), s. 423–441, 1907-01. DOI: 10.1080/00837792.1907.10803460.
6. Rudolf Mansfeld: Mansfeld's encyclopedia of agricultural and horticultural crops (except ornamentals). Wyd. 1. Berlin: Springer, 2001, s. 2817. ISBN 978-3-540-41017-1.
7. Krisma Lekitoo, Hans Fence Zake, Novita Panambe, Reinardus Liborius C. Ecological and Ethnobotanical Facet of ‘Kelapa Hutan’ (Pandanus Spp.) and Perspectives Towards its Existence and Benefit. „International Journal of Botany”. 13 (3-4), s. 103–114, 2017-06-15. DOI: 10.3923/ijb.2017.103.114.
8. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.). Brak numerów stron w książce

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• BioLib: 952433
• EoL: 1081737
• GBIF: 5327292
• IPNI: 671074-1
• identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-286225
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:671075-1
• identyfikator Tropicos: 100238319
• CoL: 6TLJX