PT-76

PT-76 (ros. ПТ-76) – lekki czołg pływający, konstrukcji radzieckiej, z okresu po II wojnie światowej. Czołg został przyjęty 6 sierpnia 1951 na uzbrojenie Armii Radzieckiej pod oznaczeniem PT-76, pochodzącym od skrótu: pławajuszczij tank (плавающий танк) – czołg pływający i kalibru armaty^[1]. Produkowany do 1967 roku.

PT-76

Czołg PT-76 w Münster
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Wołgogradzka Fabryka Traktorów
Typ pojazdu	lekki czołg pływający
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3
Historia
Prototypy	1950
Produkcja	1951-1967
Egzemplarze	ok. 3039 szt.
Dane techniczne
Silnik	W-6 o mocy 240 KM
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	250 l
Pancerz	spawany z płyt walcowanych
Długość	7,63 m kadłuba: 6,91 m
Szerokość	3,14 m
Wysokość	2,20 m
Prześwit	0,37 m
Masa	bojowa: 14 t
Moc jedn.	17,1 KM/t
Nacisk jedn.	0,5 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	44 km/h w wodzie: 10,2 km/h
Zasięg pojazdu	240-260 km
Pokonywanie przeszkód
Rowy (szer.)	280 cm
Ściany (wys.)	110 cm
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 armata D-56T (1951), D-56TM (1957) lub D-56TS (PT-76B) kal. 76,2 mm 1 km SGMT(PT-76) lub PKT(PT-76B) kal. 7,62 mm, DSzK(PT-76A) 12,7 mm.
Użytkownicy
Aktualni – kolor niebieski Byli – kolor czerwony
Rzuty

Historia

Po zakończeniu II wojny światowej powrócono w ZSRR do zagadnienia budowy czołgów lekkich. Miały one być używane w oddziałach rozpoznawczych i z tego powodu musiały być to czołgi pływające, zdolne do pokonywania przeszkód wodnych wprost z marszu. W końcu lat 40. XX wieku powstało wiele prototypów takich wozów. Za najbardziej udany uznano „obiekt 740” opracowany w 1950 roku przez inż. N. Szaszmurina z instytutu WNII-100 w Leningradzie (doświadczalnej filii Zakładów Czelabińskich CzTZ)^[1].

Wóz ten odznaczał się prostą konstrukcją, dobrymi własnościami nawigacyjnymi i dużymi możliwościami pokonywania terenu bagnistego. W wodzie napędzany był pędnikami hydrodynamicznymi – zupełną nowością w tym czasie. W czerwcu 1951 roku wyprodukowano i skierowano na próby wojskowe pierwsze 10 czołgów^[2]. Postanowieniem Rady Ministrów z 6 sierpnia 1951 roku przyjęto czołg na uzbrojenie^[a]. Produkcję rozpoczęto od 1953 roku w Stalingradzkiej Fabryce Traktorów^[2].

W 1957 roku armatę D-56T z hamulcem wylotowym typu reakcyjnego, stosowaną w pierwszych seriach, zastąpiono ulepszonym działem D-56TM z dwukomorowym hamulcem typu aktywnego i przedmuchiwaczem lufy^[b]. Wysokość kadłuba zwiększono o 130 mm^[c]. Zmodernizowano też przyrządy obserwacyjne i inne wyposażenie (kierowca otrzymał noktowizor)^[3].

10 stycznia 1958 roku przyjęto formalnie na uzbrojenie, a od roku 1959 produkowano wersję zmodernizowaną, noszącą oznaczenie PT-76B^[4]. Zastosowano w niej armatę D-56TS wyposażoną w układ stabilizacji armaty. Czołg wyposażono w układ ochrony przed bronią masowego rażenia i dodatkowe zbiorniki paliwa (jeden wewnętrzny i dwa płaskie zewnętrzne), co zwiększyło ich pojemność do 580 l^[1]. W późniejszym czasie dalszym ulepszeniom podlegało wyposażenie czołgów, a wcześniejsze maszyny modernizowano z nowymi elementami. Od 1967 roku karabin maszynowy SGMT zamieniano na PKT tego samego kalibru^[1].

Warianty

ZSRR

• PT-76 (1951) - pierwszy wariant, uzbrojony w armatę D-56T.
• PT-76 (1957) - wariant z armatą D-56TM z ulepszonym hamulcem wylotowym.

• 
  PT-76 uzbrojony w armatę D56-TM

• PT-76B - wariant z armatą D-56TS.
• PT-76A - wariant z karabinem DSzK na obrotowej podstawie, nad włazem ładowniczego.

Polska

• PT-76 – polski wariant z karabinem DSzK na obrotowej podstawie oraz z oddzielnym włazem dla dowódcy.

Chiny

• Typ 60 – chiński wariant czołgu.

Opis konstrukcji

W kadłubie pojazdu można wyróżnić trzy przedziały: kierowania z przodu, za nim bojowy, przykryty wieżą z uzbrojeniem, oraz napędowy. Kadłub wykonano spawając jednorodne płyty pancerne. Wieżę pojazdu wykonano spawając elementy stalowe. Odporność pojazdu na ostrzał nie jest duża.

Załoga PT-76 jest trzyosobowa. Kierowca ma swoje stanowisko w osi wozu w przedziale kierowania. Miejsce zajmuje przez właz, do obserwacji służą mu trzy peryskopy. W nocy środkowy peryskop jest zastępowany urządzeniem noktowizyjnym TWN 2B o zasięgu maksymalnej obserwacji 60 m. W przedziale bojowym swoje stanowiska mają dwaj pozostali członkowie załogi: dowódca-działonowy i ładowniczy. W stropie wieży wykonano duży właz, wykorzystywany przez obu członków załogi, a w tylnej części zamontowano wentylator do usuwania gazów prochowych. Dowódca zajmuje miejsce z lewej strony wieży. Do jego zadań, oprócz obserwacji sytuacji na polu walki i dowodzenia czołgiem, należy też niszczenie celów, a więc pełni dodatkowo rolę działonowego. Do obserwacji wykorzystuje trzy peryskopy, osadzone w małej obrotowej wieży. Do prowadzenia ognia służy celownik-dalmierz TSZ 66. Trzeci członek załogi, ładowniczy, zajmuje miejsce z prawej strony wieży i ma do dyspozycji jeden peryskop.

Uzbrojenie wozu umieszczono w obrotowej wieży. Zastosowano armatę D-56T kalibru 76,2 mm o bruzdowanym przewodzie lufy, z reakcyjnym hamulcem wylotowym, bez stabilizacji (w PT-76 1957 roku montowano D-56TM z dwukomorowym hamulcem wylotowym i przedmuchiwaczem, a w wersji PT-76B – D-56TS ze stabilizacją w dwóch płaszczyznach). Lufa jest pozbawiona przedmuchiwacza. PT-76 przewozi 40 sztuk amunicji (etatowo: 24 naboje odłamkowo-burzące, 4 przeciwpancerne pełnokalibrowe, 4 podkalibrowe, 8 kumulacyjnych)[1]. Z armatą jest sprzężony karabin maszynowy SGMT kalibru 7,62 mm, do którego przewozi się 1000 sztuk amunicji (w PT-76B było montowano PKT). W PT-76A montowano DSzK kalibru 12,7 mm.

W tylnej części wozu znajduje się przedział napędowy. Zastosowano sześciocylindrowy, rzędowy, chłodzony cieczą silnik W 6 o zapłonie samoczynnym, który rozwija moc 176 kW (263 KM) przy 1800 obr./min. Jednostka napędowa zapewnia współczynnik mocy jednostkowej na poziomie 12,6 kW/t. W układzie przeniesienia napędu zastosowano suche sprzęgło wielotarczowe, skrzynię biegów (cztery biegi do przodu, jeden wsteczny) oraz sprzęgła boczne, umożliwiające skręt pojazdu. Czołg może skręcać z promieniem równym rozstawowi gąsienic (gąsienica nieruchoma hamowana hamulcem taśmowym) lub z promieniem zależnym od aktualnych warunków (gąsienica nieruchoma jest odłączona od napędu za pomocą sprzęgła bocznego). Czołg PT-76 porusza się na dwunastu pojedynczych, ogumionych, wykonanych z lekkich stopów kołach nośnych. Koła osadzono na wahaczach wleczonych. Jako elementy sprężyste zastosowano wałki skrętne oraz amortyzatory hydrauliczne przy pierwszej i ostatniej parze kół nośnych. Koła napędowe znajdują się z tyłu pojazdu, napinające z przodu. Zmiana napięcia gąsienicy dokonywana jest za pomocą układu korbowo-śrubowego.

Napęd czołgu w wodzie zapewniają pędniki strugowodne. Otwory zasysające wodę znajdują się pod kadłubem, natomiast główne otwory wylotowe z tyłu kadłuba. Dodatkowe otwory pomocnicze wylotowe znajdują się z boku kadłuba, nad ostatnimi kołami nośnymi. Przymknięcie za pomocą specjalnych klap głównego wylotu powoduje wyrzucanie wody przez wylot pomocniczy i skręt czołgu na wodzie. PT 76 może pływać także do tyłu, w tym celu zamyka się oba główne wyloty i woda jest wyrzucana przez boczne pomocnicze otwory. Do pływania podnosi się też falochron na przedzie pojazdu i montuje podwyższony peryskop dla kierowcy. Pojazd wyposażono w dwie wydajne elektryczne pompy oraz awaryjną pompę ręczną służące do usuwania przeciekającej wody.

Użytkownicy czołgu

Czołgi PT-76 znalazły się na uzbrojeniu pododdziałów rozpoznawczych przy dywizjach pancernych i zmechanizowanych Armii Radzieckiej. Znalazły się też w radzieckiej piechocie morskiej.

Czołgi PT-76 były i są używane w wielu krajach (liczba sztuk w 1996 roku):

•  Afganistan – 60 czołgów
•  Angola – 12 czołgów
•  Benin – 20 czołgów
•  Finlandia – 15 czołgów
•  Gwinea – 18 czołgów
•  Indie – 90 czołgów
•  Indonezja – 60 czołgów
•  Kongo
•  KRLD – 300 czołgów
•  Kuba – 50 czołgów
•  Laos – 30 czołgów
•  Madagaskar
•  Mozambik
•  Rosja – 1100 czołgów
•  Syria – 100 czołgów
•  Uganda
•  Wietnam – 500 czołgów
•  Zambia
•  Bułgaria
•  Chiny
•  Węgry
•  Czechy
•  Egipt
•  NRD
•  Irak
•  Izrael (zdobyczne)
•  Słowacja
•  Jugosławia

Polska

Wojsko Polskie używało PT-76 w 7 Łużyckiej Dywizji Desantowej, a wcześniej w pododdziałach rozpoznawczych wojsk zmechanizowanych i pancernych. Dostawy sprzętu rozpoczęto w 1957 roku. Zakupiono łącznie 112 czołgów, z których część używana była do roku 1989.

W wojnach

Czołgi tego typu brały udział w wielu wojnach: w Czeczenii, Wietnamie, Izrael – Syria, Izrael – Egipt oraz Indie – Pakistan^[5].

Pojazdy na podstawie PT-76

ZSRR

• BTR-50 – gąsienicowy transporter opancerzony.
• ASU-85 – działo samobieżne.
• ZSU-23-4 – samobieżne działo przeciwlotnicze
• 2K12 Kub (KWADRAT) – system kierowanych rakiet ziemia–powietrze
• 2K1 Mars – taktyczny zestaw rakietowy
• 2P16 – taktyczny zestaw rakietowy

Czechosłowacja-Polska

• TOPAS – gąsienicowy transporter opancerzony

Chiny

• Typ 63 – chiński czołg lekki amfibijny

Egzemplarze muzealne

PT-76 dysponują następujące placówki muzealne:

• Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy nr taktyczny 8956, barwy 7 Łużyckiej Dywizji Desantowej
• Muzeum Regionalne w Dębicy.
• Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie
• Muzeum Ziemi Grodziskiej w Grodzisku Wielkopolskim
• Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu
• Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
  • Park plenerowy przed główną siedzibą MWP
  • Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej nr taktyczny 8857
• Muzeum Miejskie "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej

Inne zachowane egzemplarze

• Czołg-pomnik w miejscowości Lubrza, poświęcony poległym w czasie II wojny światowej. Czołg postawiony w zastępstwie działa samobieżnego SU-76, które trafiło do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego.

Uwagi

1. Tak według Bariatynski 2004 ↓, s. 13, natomiast Szulc 2017 ↓, s. 8 podaje odmiennie od ogółu źródeł 6 sierpnia 1952 roku.
2. Tak według Bariatynski 2004 ↓, s. 14, natomiast według Szulc 2017 ↓, s. 7, miało to miejsce w listopadzie 1955 roku.
3. Tak według Bariatynski 2004 ↓, s. 14, natomiast według Szulc 2017 ↓, s. 8 dopiero w PT-76B w 1959 roku podwyższono kadłub, o 70 mm.