Jerzmanowice (województwo małopolskie)
wieś w województwie małopolskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzmanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Jerzmanowice-Przeginia.
| wieś | |
 Kościół św. Bartłomieja Apostoła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
3104[1] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-048[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0321069 |
Położenie na mapie gminy Jerzmanowice-Przeginia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°12′48″N 19°44′58″E[3] | |
| Strona internetowa | |
Jerzmanowice były wsią królewską w tenucie ojcowskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[4].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jerzmanowice. W latach 1973–1976 były siedzibą gminy. 15 stycznia 1976 gminę Jerzmanowice połączono z gminą Przeginia tworząc gminę Jerzmanowice-Przeginia z siedzibą w Jerzmanowicach[5].
W roku 2021 we wsi mieszkało 3105 osób, z czego 50,1% stanowiły kobiety, a 49,9% mężczyźni[6].
Przez Jerzmanowice przebiega DK94 na odcinku Kraków - Olkusz[7]
Części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0321075 | Gościniec | część wsi |
| 0321081 | Góra | część wsi |
| 0321098 | Kolonia Wschodnia | część wsi |
| 0321106 | Kolonia Zachodnia | część wsi |
| 0321112 | Kopaniny | część wsi |
| 0321129 | Krzemieńce | część wsi |
| 0321135 | Lepianka | część wsi |
| 0321141 | W Dole | część wsi |
| 0321158 | Za Wieżą | część wsi |
| 0321164 | Żarnowiec | część wsi |
Historia
Lokacja Jerzmanowic nastąpiła pomiędzy 1325 a 1335 rokiem. W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w 1335 roku.
W dokumentach z 1326 roku wieś nazwano villa Hermani, czyli wieś Hermana, który mógł być jej zasadźcą. Kilkanaście lat później w dokumentach pojawia się de Yrzmanowicz. Zmiana związana jest ze spolszczeniem niemieckiego imienia Herman na polskie Jirzman lub Jerzman i tym samym ze spolszczeniem nazwy wsi na Jirzmanowice, czego dowodem jest zapis z 1406 roku. Później nazwa przekształciła się na Jerzmanowice. Jerzmanowice były dawniej wsią królewską. W 1827 r. we wsi było 114 domów i 832 mieszkańców.
Oświata
Szkoła w Jerzmanowicach istniała prawdopodobnie od początku XIX wieku, ale dokładna data nie jest znana. W 1830 roku zbudowano kościół św. Bartłomieja, a wiadomo, że wcześniej msze święte odprawiano w budynku szkoły. W 1913 roku rozpoczęto budowę nowego drewnianego budynku, kosztem 4000 rubli otrzymanych od administracji carskiej „Kongresówki”. W 1919 roku nauczycielem 1-klasowej szkoły został Władysław Kucharski. W roku szkolnym 1919/1920 w czterech oddziałach uczyło się 154 uczniów. W 1921 roku szkoła stała się 2-klasowa[10].
W 1945 roku zrabowano akta szkolne[11]. W 1945 roku kierownik Władysław Kucharski rozpoczął samodzielnie naukę w siedmiu oddziałach. W 1946 roku przybyli nauczyciele Irena Tracz i Julian Krzystanek[12].
Przez pierwsze lata powojenne w domu Józefa Szlachty funkcjonowała szkoła, do której uczęszczało 20 uczniów ze Szklar i z dolnych Jerzmanowic. W godzinach popołudniowych prowadzono kursy analfabetów[12].
Lekcje odbywały się w trzech salach w budynku szkoły i trzech salach wynajmowanych. W roku szkolnym 1974/1975, w wyniku reformy oświaty szkoła podstawowa została przekształcona w Zbiorczą Szkołę Gminną, jej dyrektorem został Antoni Haberka[13]. Zbiorczej szkole podlegały punkty filialne w Łazach, Szklarach i Gotkowicach oraz samodzielna szkoła 8-klasowa w Sąspowie. W roku szkolnym 1980/1981 dyrektorem został Stanisław Orłowski[12].
Z początkiem roku szkolnego 1984/1985 zbiorcze szkoły gminne zostały zlikwidowane i szkoła w Jerzmanowicach znosu zyskała statut szkoły podstawowej, której dyrektorem została Henryka Kozioł[10].
Z trudnościami lokalowymi szkoła borykała się do 1966 roku, tj. do czasu oddania do użytki nowego budynku szkolnego tzw. „tysiąclatki[12]. W 1966 roku na terenie Jerzmanowic realizowano plan „1000 szkół na Tysiąclecie”. 30 października 1966 roku Szkole Podstawowej przydzielono imię patrona, Janka Krasickiego[12].
W 1999 roku na mocy reformy oświaty, utworzono Publiczne Gimnazjum nr 1 w Jerzmanowicach, której dyrektorem został Tadeusz Nabagło. W roku szkolnym 2000/2001 uczniowie rozpoczęli naukę w nowym budynku gimnazjum. W 2002 roku nastąpiło oficjalne przekazanie budynku, nadanie gimnazjum imienia Akademii Krakowskiej i ufundowano sztandar. Od 1 września 2008 roku w Jerzmanowicach funkcjonował Zespół Szkół, składający się z Przedszkola Samorządowego oraz Szkoły Podstawowej im. Św. Królowej Jadwigi z Filiami Szkół w Łazach i Gotkowicach oraz Publicznego Gimnazjum Nr 1 im. Akademii Krakowskiej[12].
W 2017 r. w wyniku reformy oświaty gimnazja zostały zlikwidowane. W 2022 roku zlikwidowano szkołę filialną w Szklarach. 17 maja 2003 roku szkoła otrzymała imię patrona Świętej Jadwigi Królowej[10], a kurator Elżbieta Lęcznarowicz odsłoniła tablicę pamiątkową[11].
- Kierownicy i dyrektorzy szkoły:
- 1919–1950. Władysław Kucharski.
- 1950–1952. Tomasz Dziewoński.
- 1952–1954. Antonina Dziewońska.
- 1954–1956. Julian Rubczak.
- 1956–1960. Stefan Kordas.
- 1960–1980. Antoni Haberko.
- 1980–1983. Stanisław Orłowski.
- 1983–1988. Henryka Kozioł.
- 1988–2001. Tadeusz Nabagło.
- 2001–2008. Stanisława Metzel.
- 2008–2017. Tadeusz Nabagło.
- 2017–2024. Ewa Rogóż.
- 2024– nadal Aneta Firszt-Kozdęba.
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].
- Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, otoczenie.
Kościół św. Bartłomieja był pierwotnie drewniany, zbudowany za panowania Kazimierza Wielkiego w 1338 roku. Obecny pochodzi z lat 1827–1830, rozbudowany w 1876 roku. - Kaplica św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach.
Kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony został wraz ze szpitalem dla ubogich w 1696 roku z fundacji Jana Sroczyńskiego, uczestnika Odsieczy Wiedeńskiej.
Inne zabytki
- Wały ziemne po zamczysku średniowiecznym z XIII–XIV wieku przy krawędzi lewego brzegu doliny Szklarki[15].
Turystyka
Wieś położona jest na Wyżynie Olkuskiej, przy drodze krajowej 94. Znajduje się w atrakcyjnym turystycznie miejscu – w bliskim sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Znajduje się w niej drugie pod względem wysokości wzniesienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – wzgórze Grodzisko o wys. 512,8 m n.p.m. i liczne inne skały, m.in. Ostry Kamień i Wielką Skałę. Pojedyncze skały na polach i w lasach Jerzmanowic tworzą grupę tzw. ostańców jerzmanowickich. Są one atrakcją turystyczną miejscowości i większość ma status pomnika przyrody. Na terenie są 33 pomniki przyrody[16]. Niektóre ze skał udostępnione są do wspinaczki skałkowej (m.in. Grodzisko, Ostry Kamień, Łysa, Psiklatka, Łabajowa (z Jaskinią Łabajową), Dupna, Wielka Turnia, Zaklęty Mur, Zaklęty Bastion).
Miejscowość znajduje się w górnej części Doliny Szklarki[17] i Doliny Będkowskiej, w obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego malownicze krajobrazowo doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolin tego parku krajobrazowego.
Jedną z największych atrakcji turystycznych wsi jest często odwiedzana, udostępniona turystycznie (oświetlona i z przewodnikiem) Jaskinia Nietoperzowa[18], w której odkryto obozowisko dawnych łowców niedźwiedzia jaskiniowego z okresu paleolitu.
Na terenie Jerzmanowic położony jest Rezerwat przyrody Dolina Szklarki[19]
- Szlaki turystyczne
– z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej, Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.
- Szlaki rowerowe
– z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej przez Dolinę Bolechowicką, Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, Bębło, górną część Doliny Będkowskiej obok Jaskini Nietoperzowej przez Jerzmanowice i Dolinę Szklarki.
Sport
We wsi działa klub sportowy Płomień Jerzmanowice[20].
Ludzie związani z Jerzmanowicami
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
