Ostrygojad (zwyczajny)[3] (Haematopus ostralegus) – gatunek średniego ptaka brodzącego z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.
| Haematopus ostralegus[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ostrygojad (zwyczajny) | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimą cały rok | |||
Podgatunki i zasięg występowania
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 4 podgatunki[4]:
- ostrygojad (zwyczajny)[3] (H. o. ostralegus) – Islandia, Skandynawia, Wielka Brytania, wybrzeża zachodniej i południowej Europy
- H. o. longipes – Ukraina i Turcja po centralną Rosję i zachodnią Syberię
- H. o. buturlini – zachodni Kazachstan po północno-zachodnie Chiny
- ostrygojad kamczacki[3] (H. o. osculans) – Kamczatka, Korea, północno-wschodnie Chiny
Autorzy Kompletnej listy ptaków świata uznają też piąty podgatunek[3], w niektórych ujęciach systematycznych traktowany jako odrębny gatunek[4][5]:
- ostrygojad kanaryjski[3] (H. o. meadewaldoi) – takson wymarły, Wyspy Kanaryjskie
Za podgatunek ostrygojada bywa też niekiedy uznawany ostrygojad nowozelandzki (Haematopus finschi), takie ujęcie systematyczne stosuje m.in. IUCN[6][2].
Ostrygojady żyjące na południe od Wielkiej Brytanii są osiadłe. Wędrujące populacje przemieszczają się tylko wzdłuż wybrzeża. Przeloty wiosenne odbywają się w marcu i kwietniu, a jesienne w sierpniu i wrześniu.
- W Polsce to skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Gniazduje na wybrzeżu w ujściach rzek Wisły i Redy oraz w delcie Świny, natomiast w głębi lądu – na środkowej Wiśle pomiędzy ujściami Sanny i Pilicy, w ujściu Warty koło Słońska i na dolnej Odrze między Gozdowicami a Piaskiem. W trakcie wędrówek spotykany liczniej na wybrzeżu (zwłaszcza nad Zatoką Gdańską przy ujściach Wisły i Redy) niż w głębi lądu; wyjątkowo obserwowany zimą[7].
Morfologia
- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch ciała, głowa i szyja oraz obrzeżenie białego ogona czarne, reszta ciała biała. Prosty, długi dziób z krótszą żuchwą karminowy, nogi krwistoczerwone. W szacie spoczynkowej ptaków dorosłych i młodych u podgatunków palearktycznych pojawia się biała półobroża na podgardlu. Nogi stają się różowe. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak kolor czarny zastąpiony jest przez ciemny brąz lub popiel, a na grzbiecie znajdują się ciemnobrunatne i żółte plamy. Poza tym brązowy dziób i szare łapy. W locie widać szeroki biały pas ciągnący się przez skrzydła.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 40–47,5 cm (u ptaków podgatunku nominatywnego)[6]
rozpiętość skrzydeł ok. 80 cm
masa ciała (H. o. ostralegus): u samca 425–805 g, u samicy 445–820 g[6]
Ekologia i zachowanie
Środowiskiem życia ostrygojadów są wybrzeża mórz, jezior i rzek o rzadkiej roślinności oraz pola, które mogą być nawet dość daleko od wody. Zimuje z reguły na morskich wybrzeżach. Bardzo rzadko można je zobaczyć w głębi lądu. W Europie Środkowej lęgnie się na słonych łąkach i wydmach na wybrzeżu. Coraz częściej spotykany na łąkach, pastwiskach, w obniżeniach terenu, a nawet na płaskich dachach[8].
- Wydaje dźwięczne „kwip kwip”, a sygnałem ostrzegawczym jest głośne „pik pik” kończone długim trelem. Często się odzywa i jest głośny.
Pożywienie
Pożywieniem ostrygojadów są głównie małże i ślimaki. W estuariach najchętniej jedzą wieloszczety (Polychaetea) i skorupiaki (Crustacea). W głębi lądu jedzą również dżdżownicowate i larwy bezkręgowców, w tym koziułkowatych i gąsienice[9]. Używając dzioba pełniącego funkcję dźwigni, potrafią zręcznie otwierać muszle omułków. Kształt dzioba ulega pewnym modyfikacjom w zależności od rodzaju zdobywanego pokarmu – spiczasty szydłokształtny u ptaków grzebiących w szlamie lub na lądzie szukających robaków, tępy i młotkowaty u tych rozdziobujących małże, a miseczkowato rozszerzony mają te, które rozcinają mięsień trzymający obie połówki muszli małży[8].
Lęgi
- Toki
- Podczas toków w styczniu i lutym ptaki wykazują charakterystyczne zachowanie. Stają sztywno z wyciągniętą szyją, biegają jeden obok drugiego lub gęsiego, ścigają się albo latają w specyficzny sposób bez przerwy, wydając melodyjne okrzyki. Samce nawołują samice nawet przez parę tygodni, aż znajdą chętną samicę. Pary łączą się ze sobą na długo (nawet na całe życie) – odnotowano wierność stadła i przywiązanie do gniazda przez 10 lat. Więzi utrzymują przez wspólne nawoływania i kopulacje.
- Gniazdo
- Gniazda na ziemi, przy brzegu, zawsze w pobliżu wody. To jamka wygrzebana w piasku lub żwirze, między kamieniami, a niekiedy nawet w mule otoczone skorupkami omułek. Gniazdują grupowo, a gniazda są dość blisko siebie. Każda para aktywnie broni jednak swojego rewiru.
- W lutym i marcu opuszczają resztę grupy w poszukiwaniu własnego terytorium. Ich granice wyznaczają za pomocą tzw. turnieju treli, wykonywanego zarówno przez samce, jak i samice. Gdy zbliży się intruz, od razu któryś z partnerów do niego przybiega i z wyciągniętą szyją, pochylonym do dołu dziobem i nastroszonymi na karku piórami zaczyna wołać. Jednocześnie kiwa się na boki i obraca wokół własnej osi. Gdy to nie przynosi skutku, rywale biegną naprzeciw siebie, krzyczą, stykają się i odbiegają z powrotem[8]. Jest to rytuał odstraszający nieproszonych gości przy uniknięciu prawdziwej walki. Do takich zachowań może też dochodzić między sąsiadującymi ze sobą parami ostrygojadów.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 2 do 5 (zwykle 3 do 4) piaskowożółtych jaj w nieregularne czarne plamki.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 24–28 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu. Mają szarożółty puch na grzbiecie z delikatnym czarnym prążkowaniem, a brzuch białawy. Są wprawdzie zagniazdownikami, ale rodzice początkowo przynoszą im pokarm, latając za nim dość daleko. Od nich też muszą nauczyć się techniki zdobywania pokarmu, w przeciwieństwie do większości siewek. Dopiero po pewnym czasie wyprowadzają młode na wodę. Zdolność do lotu, jak i do samodzielnego przyjmowania pokarmu, uzyskują w 5. tygodniu życia. W czasie wędrówek i zimą tworzą duże grupy na wybrzeżu. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Mimo to ptaki te nie lęgną się co roku, spędzając wtedy cały czas w stadzie. Lęgnące się w danym roku ostrygojady nadal utrzymują więzi z nielęgnącą resztą stada i dołączają do niego, gdy drugi partner wysiaduje jaja.
Według danych z 2014, najstarszy znany osobnik przeżył przynajmniej 43 lata[10].
Status, zagrożenia i ochrona
W roku 2014 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nadała ostrygojadowi rangę gatunku najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 uznała go jednak za bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened). Według danych z 2012–2015, populacje ptaków podgatunków H. o. ostralegus i H. o. finschi zmniejszają się. Między latami 60. a 90. XX wieku populacja ostrygojadów podgatunku nominatywnego wzrastała, potem zaczęła maleć. Wedle danych z 2014 populacja ptaków H. o. longipes jest stabilna, za to trend populacji dla H. o. osculans nie jest znany. Głównym zagrożeniem dla tych ptaków jest nadmierny połów owoców morza i tym samym zanik pokładów omułek i sercówkowatych, jakie pojawiają się na plażach między pływami. Zagraża mu również wykopywanie bezkręgowców jako przynęt, niszczenie środowiska przez zanieczyszczenia, niepokojenie przez człowieka (m.in. budowy i rekreację), budowa grobli, rozwój portów, wycieki olejów, budowa elektrowni wiatrowych oraz ograniczanie naturalnych wylewów rzek. We wschodnich Chinach sadzenie Spartina alterniflora może powodować utratę obszarów do żerowania i rozrodu. Zagrożeniem dla gniazd, jaj i piskląt jest intensywne koszenie traw oraz nadmierny wypas[11].
W niektórych obszarach podnosi się poziom wód morskich, przez co postępuje erozja wybrzeży i tym samym niszczeje zdatny do żerowania i rozrodu obszar. We Francji poluje się na ostrygojady, jednak nie jest znany wpływ tego na populację. W Chinach prawdopodobnie jaja są zbierane przez osoby niemające wystarczającej ilości środków do życia. Jaja i młode ostrygojadów są zjadane przez krukowate, mewowate, wizony, psy i lisy[11].
W Polsce ostrygojad podlega ochronie gatunkowej ścisłej[12]. W latach 2013–2016 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 20–35[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek narażony (VU)[14].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
