Loading AI tools
rodzaj roślin Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Oparzeniec[5] (Toxicodendron Mill.) – rodzaj roślin z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae). Obejmuje 22[6][4] lub 27[7] gatunków. Występują one w południowej i wschodniej Azji oraz na obu kontynentach amerykańskich. Rośliny te zawierają katechole działające silnie drażniąco na skórę. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne; inne dostarczają żywic, wosków i barwników.
 Toxicodendron radicans | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
oparzeniec | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Toxicodendron P. Miller Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
T. pubescens P. Miller[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Rodzaj ma zasięg z dysjunkcją – część gatunków występuje w Azji, część na kontynentach amerykańskich. Gatunki azjatyckie rosną od północnych Indii i Nepalu poprzez Półwysep Indochiński, Chiny, Koreę po Japonię i Sachalin na północy, a na południu po Borneo, Jawę[7] i Nową Gwineę[6][4]. Gatunki amerykańskie spotykane są od Kanady poprzez Stany Zjednoczone i Meksyk po Amerykę Centralną oraz w północno-zachodniej części Ameryki Południowej, od Wenezueli poprzez Kolumbię, Ekwador, Peru po Boliwię[7]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. T. succedaneum w Brazylii[4].
W Polsce rośliny z tego rodzaju spotykane bywają w kolekcjach botanicznych. Oparzeniec jadowity T. pubescens stwierdzony został zdziczały nad Odrą k. Nowej Soli[5].
.jpg)
Rośliny z tego rodzaju w soku mlecznym i żywicach zawierają działające silnie drażniąco na skórę katechole[9]: pentadecylkatechole, ale też heptadecylkatechole, glutarenghol i laccol[4]. Związki te powodują dermatozy w przypadku nawet lekkiego dotknięcia tych roślin[10]. W populacji ludzkiej około 50% osób jest uczulonych na te związki. Oparzenia skóry rozwijają się zwykle w ciągu od kilku do około 24 godzin po kontakcie z roślinami. W Ameryce Północnej szczególnie toksyczne są gatunki: T. diversilobum, T. pubescens, T. rydbergii, T. vernix i T. radicans[11]. Tylko ten ostatni powoduje w samych Stanach Zjednoczonych 350 tys. oparzeń[6]. Pierwszy z wymienionych gatunków w Kalifornii odpowiada za oparzenia u 1/3 strażaków walczących tam z pożarami na terenach leśnych[4].
Rośliny z tego rodzaju są też sadzone jako ozdobne, ze względu na okazałe kwiatostany[4]. Oleożywice z T. vernicifluum używane są w Azji wschodniej i południowo-wschodniej (w Japonii od 7 tys. lat[6]) do wyrobu laki służącej do zdobienia i zwiększania trwałości mebli oraz innych wyrobów z drewna (np. pudełek na biżuterię, waz, ram do obrazów, popielniczek). Dzięki niej drewno zyskuje większą odporność na działanie substancji chemicznych, wilgotność i wysoką temperaturę. Toksyny zawarte w żywicach wykazują jednak pewną aktywność nawet po wielu latach, powodując podrażnienia skóry u osób wrażliwych[4]. Z gatunku tego pozyskuje się także woski do wyrobu świec[6]. Z kolei tzw. „japoński wosk” z T. succedaneum poza wyrobem świec[10] wykorzystywany jest do polerowania drewna, a żywice z tego gatunku do wyrobu lakierów[6] i farb antykorozyjnych[9]. Czarny barwnik z T. pubescens był cenionym czernidłem stosowanym przez Indian[10].
Jeden z rodzajów z rodziny nanerczowatych Anacardiaceae zaliczany do podrodziny Anacardioideae Arnott[4]. W przeszłości rośliny te tradycyjnie zaliczane były do szeroko ujmowanego rodzaju sumak Rhus. W 2001 roku rodzaj ten został podzielony na szereg mniejszych, wśród których Toxicodendron stanowi wyraźnie odrębny, monofiletyczny takson. Do wyróżniających rodzaj cech morfologicznych należą jasno zabarwione i nieogruczolone owoce oraz kwiatostany wyrastające w kątach liści, a nie na szczycie pędów[9]. Ze względu na szybkie różnicowanie i znaczny udział ewolucji siatkowatej/retikularnej (tworzenie form mieszańcowych) ustalenie relacji filogenetycznych w obrębie kompleksu Rhus jest bardzo trudne. Mimo to jako takson siostrzany (najbliżej spokrewniony) dla Toxicodendron wskazywany jest z dużym prawdopodobieństwem rodzaj Actinocheita[9].
W obrębie rodzaju Toxicodendron wyróżniane są tradycyjnie sekcje: Griffithii, Simplicifolia, Toxicodendron i Venenata[4][9]. Badania molekularne wskazują na potrzebę rewizji klasyfikacji wewnątrzrodzajowej (potwierdzono monofiletyzm tylko dla sekcji Griffithii i Toxicodendron)[9].
Ponieważ do początku XXI wieku gatunki tu zaliczane włączane były do rodzaju sumak Rhus – polskie nazwy zwyczajowe wciąż zaczynają się od takiej nazwy rodzajowej[10][12].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
