Oman wielki

Oman wielki (Inula helenium) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych. Jego zasięg pierwotny obejmuje południowo-wschodnią Europę (Półwysep Apeniński i Bałkański, Ukrainę i południową Rosję), Kaukaz, Azję Mniejszą, Irak, Iran i Azję Środkową po zachodnie Chiny. Jako gatunek introdukowany rośnie niemal w całej Europie, na Dalekim Wschodzie i w Ameryce Północnej^[3]. We florze Polski ma status kenofitu^[4]. Jest rozpowszechniony zwłaszcza na południu i na Lubelszczyźnie, nieco rzadziej w pasie pojezierzy, najrzadszy jest w środkowej części kraju^[5].

Oman wielki

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	oman
Gatunek	oman wielki
Nazwa systematyczna
Inula helenium L. Sp. pl. 2:881. 1753[3]
Synonimy
Aster helenium (L.) Scop. Aster officinalis All. Corvisartia helenium (L.) Mérat Helenium grandiflorum Gilib.[3]

Łodyga z kwiatem

Kwiatostan

Morfologia

Pokrój

Okazała roślina zielna osiągająca wysokość do 1,5, czasem do 2 m wysokości. Łodyga jest prosto wzniesiona, bruzdowana, u góry rozgałęziona i owłosiona^[6]. Pod ziemią grube kłącze^[7].

Liście

Okazałe, owłosione – od góry przylegająco, od spodu filcowato. Liście odziomkowe są jajowate lub eliptyczne, mają zaostrzony wierzchołek i nasadę blaszki zwężającą się w długi ogonek^[6]. Osiągają do 80 cm długości^[7]. Liście łodygowe są lancetowate, krótkoogonkowe do siedzących, z nasadą sercowatą, zbiegającą po łodydze. Brzeg blaszki jest karbowany lub ząbkowany^[6].

Kwiaty

Złotożółte koszyczki kwiatowe o średnicy ok. 6–7 cm, czasem do 8 cm wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi lub tworzą na końcach pędów luźny kwiatostan złożony^[6]. Okrywę koszyczka tworzą listki wyrastające w 6–7 szeregach. Te zewnętrzne są podobne do liści i osiągają do 4 cm długości, wewnętrzne mają łopatkowaty kształt i osiągają do 1 cm długości i 3–5 mm szerokości^[7][6]. Brzeżne kwiaty języczkowe są bardzo liczne (jest ich zwykle od kilkudziesięciu do 100^[7]). Ich języczki są równowąskie, osiągają do 1,5 mm szerokości i są ok. dwa razy dłuższe od okrywy^[6] (osiągają 3–4 cm długości^[8]). Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty rurkowate^[6].

Owoce

Niełupki długości 4–5 mm, nagie, bruzdowane^[6], z puchem kielichowym tworzonym przez długie, brązowawe^[7] włoski^[6].

Gatunek podobny

Smotrawa okazała Telekia speciosa ma owoce bez puchu kielichowego (tylko z błoniastym rąbkiem); dolne liście z blaszką jajowato-sercowatą, osadzoną na krótkim ogonku^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[8]. Kwitnie od lipca do października^[6].

W Europie Środkowej rośnie na skrajach lasów i pastwisk, wzdłuż przydroży i na brzegach rzek^[6].

Zastosowanie

Roślina wykorzystywana jest jako lecznicza, przyprawowa i barwierska^[7].

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski – kłącze z korzeniami (Helenii rhizoma, także Radix inulae^[9])
  • Skład chemiczny – mieszanina laktonów seskwiterpenowych (zwana „heleniną” i „kamforą omanu”), olejek eteryczny (od 1 do 3%), fitosterole, triterpeny, inulina do 44%^[9].
• Działanie: Oman wielki stosowany jest w medycynie głównie ze względu na substancje o działaniu wykrztuśnym (korzeń). Tradycyjnie stosowany jest też jako lek żółciopędny, żołądkowy, wiatropędny, napotny i moczopędny. Używany jest też do dezynfekcji przy schorzeniach skóry, infekcjach dróg moczowych i przeciw pasożytom wewnętrznym. Działanie antybiotyczne, moczopędne i żółciotwórcze potwierdzono w badaniach^[9]. Stanowi bogate źródło inuliny^[9].

Uprawa

Jest wystarczająco mrozoodporny (strefy mrozoodporności 5–10) i nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Może rosnąć na stanowiskach słonecznych lub częściowo zacienionych. Rozmnaża się zazwyczaj przez nasiona lub przez podział wiosną lub jesienią. W uprawie może być problematyczny z powodu ekspansywności – mocno rozrasta się za pomocą kłączy^[10].