Odczynnik Nesslera

Odczynnik Neßlera (Nesslera) – zasadowy roztwór tetrajodortęcianu(II) potasu, K₂[HgI₄], stosowany głównie jako odczynnik chemiczny do wykrywania jonów amonowych, NH₄⁺. Próbę należy prowadzić w roztworach alkalicznych lub obojętnych, gdyż kwasy rozkładają K₂[HgI₄] do HgI₂^[1]. Odczynnik ten został opracowany przez niemieckiego chemika Juliusa Neßlera (1827–1905)^[2].

Pozytywny wynik próby Neßlera

Sposoby przygotowania odczynnika:

1. Jodek rtęci(II) (HgI₂) rozpuszcza się w roztworze jodku potasu KI. Otrzymany roztwór rozcieńcza się i dodaje stałego lub 6 M roztworu wodorotlenku potasu (KOH). Powstały ewentualnie osad oddziela się przez dekantację. Odczynnika nie należy długo przechowywać.
2. Do roztworu chlorku rtęci(II) (HgCl₂) dodaje się jodku potasu do wytrącenia i dalej do rozpuszczenia osadu jodku rtęci(II). Otrzymany roztwór alkalizuje się dodatkiem stałego wodorotlenku potasu.

Oznaczanie jonów amonowych

Próba Neßlera, obok metody indofenolowej, jest jedną z podstawowych metod chemicznych oznaczania amoniaku i soli amonowych^[3].

W wyniku reakcji z jonami amonowymi powstaje jodek zasady Millona^[a]:

NH+
4 + 2[HgI
4]2−
+ 4OH−
→ [Hg
2N]I + 7I−
+ 4H
2O

Żółte zabarwienie roztworu lub w większych stężeniach wytrącenie brunatnego osadu jest dowodem obecności jonów amonowych. Reakcja jest bardzo czuła^[1].

Analiza spektrofotometryczna uzyskanych roztworów pozwala na ilościowe określenie stężenia amoniaku lub soli amonowych^[6]. Pomiar absorbancji wykonuje się przy 420–450 nm^[7][3]. Analizę można też wykonać kolorymetrycznie, za pomocą prostego kolorymetru o nazwie Nessleryzer^[8].

Inne zastosowania

Detekcja aldehydów i ketonów

Odczynnik Neßlera pozwala też na wykrywanie aldehydów i ketonów, np. jako zanieczyszczeń eteru dietylowego. Przy pozytywnym wyniku pojawia się słaba opalescencja roztworu^[9].

Preparatyka

Reakcja odczynnika Neßlera z acetylenem prowadzi do wytrącenia bezpostaciowego acetylenku rtęci(II), HgC₂ (prawdopodobnie w formie hydratu 3HgC₂·H₂O), o właściwościach wybuchowych^[10].

Uwagi

1. Sole zasady Miltona mają wzór [Hg
   2N]X, gdzie X to Cl, Br lub I^[4][5].