Obrządek rzymski

Obrządek rzymski, także ryt rzymski (łac. ritus Romanus) – katolicki obrządek (właściwie grupa obrządków) z rodziny obrządków zachodnich, odwołujący się do miasta Rzymu jako do źródła kultywowanych zwyczajów liturgicznych.

Definicja

Zasadniczo obrządki chrześcijańskie można podzielić na wschodnie i zachodnie. Wśród obrządków zachodnich (łacińskich) można wymienić: obrządek ambrozjański, mozarabski, gallikański (zanikły), celtycki (zanikły) i rzymski w szerokim sensie^[1]. Obrządki rzymskie odwołują się zasadniczo (bezpośrednio lub pośrednio) do praktyki miasta Rzymu (w tym liturgii papieskiej)^[2], podobnie jak na przykład obrządek bizantyjski odwołuje się do praktyki średniowiecznego Bizancjum^[3].

Msza rzymska

Teksty mszalne wszystkich obrządków typu rzymskiego składają się ze zmiennych czytań, śpiewów^[4]^[5] i modlitw oraz części stałej (w niektórych wariantach zwanej kanonem). We mszy bizantyjskiej czytania i śpiewy są zmienne, natomiast modlitwy są stałe, podobnie jak anafora^[6]. We mszy mozarabskiej wszystkie części mszy (w tym przeważająca część modlitwy eucharystycznej) są zmienne^[7].

Oficjum rzymskie

Liturgie godzin typu rzymskiego odznaczają się przewagą elementów typu monastycznego (recytacja psałterza w ciągu określonego okresu, jednego tygodnia w układzie tradycyjnym^[8]^[9], czterech tygodni w układzie zreformowanym po soborze watykańskim II^[10]) nad elementami typu katedralnego (częściami stałymi); w obrządku bizantyjskim jest odwrotnie^[6]^[11]. Śpiewane oficjum zawarte jest w różnych księgach, przede wszystkim w antyfonarzu^[12], natomiast teksty (do recytacji bez śpiewu) wersji przedsoborowej zawarte są w Brewiarzu Rzymskim^[8], a w wersji posoborowej w księdze Liturgii Godzin^[10].

Wśród obecnie istniejących obrządków z grupy obrządków rzymskich można wymienić:

obrządki przedtrydenckie (odwołujące się do praktyki poprzedzającej sobór trydencki), na przykład:
- obrządek lyoński (rzymsko-lyoński)^[13]^[14];
- obrządek dominikański^[15];
obrządek trydencki (w Polsce czasem zwany klasycznym rytem rzymskim), odwołujący się do praktyki skodyfikowanej na soborze trydenckim^[16]; inną stosowaną niekiedy nazwą jest nadzwyczajna forma obrządku rzymskiego (łac. forma extraodrinaria ritus Romani)^[17];
obrządek rzymski w swojej współczesnej, najbardziej rozpowszechnionej formie, zasadniczo skodyfikowanej po soborze watykańskim II^[18], zwany też formą zwyczajną (łac. forma ordinaria ritus Romani)^[19];
benedyktyni odprawiają mszę rzymską (trydencką lub współczesną), natomiast mają własną liturgię godzin z wieloma różnicami w stosunku do rzymskiej (zarówno w wersji przedsoborowej^[20]^[21] jak i posoborowej^[22]); czasami stosuje się nazwę obrządek monastyczny (ritus monasticus)^[23].

Podniesienie w mszy rzymskiej (wersja współczesna, ołtarz twarzą do ludu)
Podniesienie w mszy rzymskiej (wersja współczesna, ołtarz ku wschodowi)
Podniesienie w mszy rzymskiej (wersja trydencka)
Msza rzymska (trydencka) uroczysta: celebrans w ornacie, za nim diakon w dalmatyce i subdiakon w tuniceli i tuwalni
Obrządek rzymski (współczesny): liturgia Wielkiego Piątku w opactwie w Heiligenkreuz

Mniej więcej od III lub IV wieku obrządek rzymski odprawiany był w języku łacińskim^[2]. Na niektórych obszarach istniał przywilej używania w liturgii języka cerkiewnosłowiańskiego^[24]. Od lat 70. XX wieku liturgię rzymską odprawia się również w językach narodowych (co do zasady jest to możliwość wymieniana na drugim miejscu, w praktyce jest to najbardziej rozpowszechniony wariant)^[25].

[1]
PolycarpusP. Radó PolycarpusP., Enchiridion liturgicum: complectens theologiae sacramentalis et dogmata et leges iuxta novum Codicem rubricarum, Romae–Friburgi Brisgoviae–Barcinone: Herder, 1961.
[2]
AntoineA. Chavasse AntoineA., Textes liturgiques de l'Église de Rome: le cycle liturgique romain annuel selon le sacramentaire du "Vaticanus Reginensis 316", Sources liturgiques, Paris: les Éd. du Cerf, 1997, ISBN 978-2-204-05421-8 [dostęp 2024-12-04].
[3]
HenrykH. Paprocki HenrykH., Warszawskie TowarzystwoW.T. Teologiczne Warszawskie TowarzystwoW.T. (red.), Liturgie Kościoła prawosławnego, Biblioteka Ojców Kościoła, Kraków: "M", 2003, ISBN 978-83-7221-489-8 [dostęp 2024-12-04].
[4]
Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore et de Sanctis, Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi iussu restitutum & editum, ad exemplar editionis typicae concinnatum, et rhythmicis signis a Solesmensibus monachis diligenter ornatum, Romae–Tornaci–Neo Eboraci: Desclée et Socii, 1961.
[5]
Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore et de Sanctis, primum sancti Pii X iussu restitutum & editum, Pauli VI Pontificis Maximi cura nunc recognitum, ad exemplar „Ordinis Cantus Missae” dispositum, & rhythmicis signis a Solesmensibus monachis diligenter ornatum, Solesmis 1979, s. 918.
[6]
E.E. Mercenier E.E., F.F. Paris F.F., La prière des églises de rite byzantin. I: L’office divin, la liturgie, les sacrements, wyd. 2, Monastère de Chevetogne, 1948, XL+471.
[7]
Antoni JulianA.J. Nowowiejski Antoni JulianA.J., Antoni JulianA.J. Nowowiejski Antoni JulianA.J., Msza święta. Cz. 2, Wyd. 2 z fotokopii wyd. 1, Wykład liturgii Kościoła katolickiego / Antoni Julian Nowowiejski, Warszawa: Fundacja Pomocy Antyk "Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski", 2001, ISBN 978-83-87809-60-7 [dostęp 2024-12-04].
[8]
Breviarium Romanum. Pars autumnalis. Editio typica nova, Typis polyglottis Vaticanis, 1949.
[9]
Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro diurnis horis Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi jussu restitutum et editum, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis, 1912, XVII+776+[221]+98*+48.
[10]
Liturgia Horarum iuxta ritum Romanum: Editio typica altera: I: Tempus Adventus, tempus Nativitatis, Libreria Editrice Vaticana, 1985.
[11]
Robert F.R.F. Taft Robert F.R.F., The liturgy of the hours in East and West: the origins of the divine office and its meaning for today, Collegeville, MN: Liturgical Press, 1986, ISBN 978-0-8146-1405-1 [dostęp 2024-12-04].
[12]
Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro diurnis horis Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi jussu restitutum et editum, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis, 1912, XVII+776+[221]+98*+48.
[13]
Missale Romanum, in quo antiqui ritus Lugdunenses servantur, Lugduni: Vitte, 1934.
[14]
Denys BuennerD.B. O.S.B. Denys BuennerD.B., L'ancienne liturgie romaine: le rite lyonnais, Lyon: Vitte, 1934.
[15]
Missale iuxta ritum Ordinis Praedicatorum, apostolica auctoritate approbatum, reverendissimi Patris, Fr. Aniceti Fernandez, eiusdem Ordinis Magistri generalis, iussu editum, Romae 1965.
[16]
Missale Romanum ex decreto Ss. Concilii Tridentini Restitutum Summorum Pontificum cura recognitum. Editio typica, Typis Polyglottis Vaticanis, 1962.
[17]
Prowincja Św Maksymiliana MariiP.Ś.M.M. Kolbego, Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego / Duszpasterstwo Grup [online], franciszkanie.gdansk.pl [dostęp 2024-12-04].
[18]
Missale Romanum, ex decreto Sacrosancti OEcumenici Concilii Vaticani II instauratum, auctoritate Pauli PP. VI promulgatum, Ioannis Pauli PP. II cura recognitum. Editio typica tertia, 2002.
[19]
IreneuszI. Słoma IreneuszI., Zwyczajna i nadzwyczajna forma rytu rzymskiego wzajemnym ubogaceniem, „Roczniki Teologiczne”, 61 (8), 2014, s. 153–162, ISSN 2543-5973 [dostęp 2024-12-04].
[20]
CatholicC. Church CatholicC., Breviarium Monasticum, 1930 [dostęp 2024-12-04].
[21]
KlosterK. Solesmes KlosterK., Sarthe (red.), Antiphonale monasticum: pro diurnis horis ; juxta vota rr. dd. abbatum congregationum confoederatarum ordinis Sancti Benedicti a Solesmensibus monachis restitutum, wyd. [Nachdr. d. Ausg.] Tournai, Desclée 1934, Solesmes: Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, 2011, ISBN 978-2-85274-173-7 [dostęp 2024-12-04].
[22]
CatholicC. Church CatholicC., Abbaye Saint-Pierre deA.S.P. Solesmes Abbaye Saint-Pierre deA.S.P. (red.), Psalterium cum canticis novi & veteris testamenti: iuxta regulam S.P.N. Benedicti: & alia schemata liturgiæ horarum monasticæ: cum cantu gregoriano, Solesmis: Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, 1981, ISBN 978-2-85274-054-9 [dostęp 2024-12-04].
[23]
Ordo Hebdomadae sanctae iuxta ritum monasticum, 1961.
[24]
Missale Romanum, Slavica lingua, glagolitico charactere, Romae 1893.
[25]
„W obrządkach łacińskich zachowuje się używanie języka łacińskiego poza wyjątkami określonymi przez prawo szczegółowe.” Sacrosanctum Concilium, 36, 1.

[1] [1]
PolycarpusP. Radó PolycarpusP., Enchiridion liturgicum: complectens theologiae sacramentalis et dogmata et leges iuxta novum Codicem rubricarum, Romae–Friburgi Brisgoviae–Barcinone: Herder, 1961.

[:3-2] [2]
AntoineA. Chavasse AntoineA., Textes liturgiques de l'Église de Rome: le cycle liturgique romain annuel selon le sacramentaire du "Vaticanus Reginensis 316", Sources liturgiques, Paris: les Éd. du Cerf, 1997, ISBN 978-2-204-05421-8 [dostęp 2024-12-04].

[3] [3]
HenrykH. Paprocki HenrykH., Warszawskie TowarzystwoW.T. Teologiczne Warszawskie TowarzystwoW.T. (red.), Liturgie Kościoła prawosławnego, Biblioteka Ojców Kościoła, Kraków: "M", 2003, ISBN 978-83-7221-489-8 [dostęp 2024-12-04].

[4] [4]
Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore et de Sanctis, Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi iussu restitutum & editum, ad exemplar editionis typicae concinnatum, et rhythmicis signis a Solesmensibus monachis diligenter ornatum, Romae–Tornaci–Neo Eboraci: Desclée et Socii, 1961.

[5] [5]
Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore et de Sanctis, primum sancti Pii X iussu restitutum & editum, Pauli VI Pontificis Maximi cura nunc recognitum, ad exemplar „Ordinis Cantus Missae” dispositum, & rhythmicis signis a Solesmensibus monachis diligenter ornatum, Solesmis 1979, s. 918.

[:0-6] [6]
E.E. Mercenier E.E., F.F. Paris F.F., La prière des églises de rite byzantin. I: L’office divin, la liturgie, les sacrements, wyd. 2, Monastère de Chevetogne, 1948, XL+471.

[7] [7]
Antoni JulianA.J. Nowowiejski Antoni JulianA.J., Antoni JulianA.J. Nowowiejski Antoni JulianA.J., Msza święta. Cz. 2, Wyd. 2 z fotokopii wyd. 1, Wykład liturgii Kościoła katolickiego / Antoni Julian Nowowiejski, Warszawa: Fundacja Pomocy Antyk "Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski", 2001, ISBN 978-83-87809-60-7 [dostęp 2024-12-04].

[:1-8] [8]
Breviarium Romanum. Pars autumnalis. Editio typica nova, Typis polyglottis Vaticanis, 1949.

[9] [9]
Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro diurnis horis Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi jussu restitutum et editum, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis, 1912, XVII+776+[221]+98*+48.

[:2-10] [10]
Liturgia Horarum iuxta ritum Romanum: Editio typica altera: I: Tempus Adventus, tempus Nativitatis, Libreria Editrice Vaticana, 1985.

[11] [11]
Robert F.R.F. Taft Robert F.R.F., The liturgy of the hours in East and West: the origins of the divine office and its meaning for today, Collegeville, MN: Liturgical Press, 1986, ISBN 978-0-8146-1405-1 [dostęp 2024-12-04].

[12] [12]
Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro diurnis horis Ss. D. N. Pii X. Pontificis Maximi jussu restitutum et editum, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis, 1912, XVII+776+[221]+98*+48.

[13] [13]
Missale Romanum, in quo antiqui ritus Lugdunenses servantur, Lugduni: Vitte, 1934.

[14] [14]
Denys BuennerD.B. O.S.B. Denys BuennerD.B., L'ancienne liturgie romaine: le rite lyonnais, Lyon: Vitte, 1934.

[15] [15]
Missale iuxta ritum Ordinis Praedicatorum, apostolica auctoritate approbatum, reverendissimi Patris, Fr. Aniceti Fernandez, eiusdem Ordinis Magistri generalis, iussu editum, Romae 1965.

[16] [16]
Missale Romanum ex decreto Ss. Concilii Tridentini Restitutum Summorum Pontificum cura recognitum. Editio typica, Typis Polyglottis Vaticanis, 1962.

[17] [17]
Prowincja Św Maksymiliana MariiP.Ś.M.M. Kolbego, Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego / Duszpasterstwo Grup [online], franciszkanie.gdansk.pl [dostęp 2024-12-04].

[18] [18]
Missale Romanum, ex decreto Sacrosancti OEcumenici Concilii Vaticani II instauratum, auctoritate Pauli PP. VI promulgatum, Ioannis Pauli PP. II cura recognitum. Editio typica tertia, 2002.

[19] [19]
IreneuszI. Słoma IreneuszI., Zwyczajna i nadzwyczajna forma rytu rzymskiego wzajemnym ubogaceniem, „Roczniki Teologiczne”, 61 (8), 2014, s. 153–162, ISSN 2543-5973 [dostęp 2024-12-04].

[20] [20]
CatholicC. Church CatholicC., Breviarium Monasticum, 1930 [dostęp 2024-12-04].

[21] [21]
KlosterK. Solesmes KlosterK., Sarthe (red.), Antiphonale monasticum: pro diurnis horis ; juxta vota rr. dd. abbatum congregationum confoederatarum ordinis Sancti Benedicti a Solesmensibus monachis restitutum, wyd. [Nachdr. d. Ausg.] Tournai, Desclée 1934, Solesmes: Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, 2011, ISBN 978-2-85274-173-7 [dostęp 2024-12-04].

[22] [22]
CatholicC. Church CatholicC., Abbaye Saint-Pierre deA.S.P. Solesmes Abbaye Saint-Pierre deA.S.P. (red.), Psalterium cum canticis novi & veteris testamenti: iuxta regulam S.P.N. Benedicti: & alia schemata liturgiæ horarum monasticæ: cum cantu gregoriano, Solesmis: Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, 1981, ISBN 978-2-85274-054-9 [dostęp 2024-12-04].

[23] [23]
Ordo Hebdomadae sanctae iuxta ritum monasticum, 1961.

[24] [24]
Missale Romanum, Slavica lingua, glagolitico charactere, Romae 1893.

[25] [25]
„W obrządkach łacińskich zachowuje się używanie języka łacińskiego poza wyjątkami określonymi przez prawo szczegółowe.” Sacrosanctum Concilium, 36, 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

Definicja

Msza rzymska

Oficjum rzymskie

Wikiwand in your browser!

Obrządek rzymski

Definicja

Msza rzymska

Oficjum rzymskie

Wikiwand in your browser!

Charakterystyka

Wersje obrządku rzymskiego

Przypisy