Dalmatyka

Dalmatyka – szata liturgiczna diakona w Kościele rzymskokatolickim.

Dalmatyka rzymska

Rys historyczny

Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim mieszkańców Dalmacji, od której wzięła nazwę. Od II wieku była popularna w tym samym charakterze także w innych prowincjach Cesarstwa Rzymskiego. Od I poł. IV w. stała się elementem stroju liturgicznego Patriarchy Konstantynopola i papieża. Decyzją Sylwestra I dalmatyka stała się szatą właściwą dla diakonów rzymskich^[1]. Strojem liturgicznym charakterystycznym dla diakona w całym Kościele łacińskim dalmatyka stała się w IX wieku^[2].

Była to szata długa i szeroka, nieprzepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej nakładania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. W starożytności była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, tak z przodu, jak i z tyłu. Od XVIII w. jej kolor zaczęto dostosowywać do koloru ornatu.

Kościół rzymskokatolicki

Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego

W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego dalmatyka przysługuje diakonowi (bądź kapłanowi, który pełni funkcję diakona). We mszy pontyfikalnej dalmatyka przysługuje dodatkowo diakonom honorowym asystującym biskupowi, a także samemu biskupowi, który wkłada ją pod ornat (może ona być albo w kolorze ornatu, albo biała).

Zwyczajna forma rytu rzymskiego

Po Soborze Watykańskim II przyjęto zasadę, że każdy ma pełnić w liturgii wyłącznie swoją własną funkcję^[3]. We współczesnej, zwyczajnej formie rytu rzymskiego, przy braku diakona jego funkcję wypełnia kapłan, ale w szatach właściwych swojemu urzędowi^[4]. Dalmatyka jest szatą własną diakona, tj. właściwą diakonowi. Diakon wkłada ją na albę i stułę przewieszoną przez lewe ramię i spiętą po prawej stronie. Diakon może jej nie używać, gdy dalmatyki brak, bądź liturgia jest mniej uroczysta^[5].

Biskup może nosić dalmatykę pod ornatem podczas mszy wspólnotowej (missa stationalis)^[6]. Zakłada ją także elekt na mszę swoich święceń biskupich^[7].

Liturgia papieska, która kieruje się własnymi prawami, zachowała zwyczaj używania dalmatyki przez diakonów honorowych, asystujących papieżowi podczas mszy. Funkcję tę pełnią w liturgii papieskiej kardynałowie diakoni.

Kościoły prawosławne oraz Katolickie Kościoły wschodnie

We wschodnich tradycjach liturgicznych diakoni nie używają dalmatyki, lecz jedynie sticharion z orarionem (odpowiedniki alby i stuły). Bizantyjskim wydaniem dalmatyki jest natomiast noszony przez biskupów sakkos^[8].

Przypisy

1. Andrzejewska s. 20
2. ColumC. Hourihane ColumC., The Grove encyclopedia of medieval art and architecture, t. I, s. 383, New York, ISBN 978-0-19-539536-5, OCLC 767974649 [dostęp 2020-03-15]. Brak numerów stron w książce
3. Sobór Watykański II, Sacrosanctum concilium, art. 28.
4. Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego (wyd. 2002), art. 208-209.
5. Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego (wyd. 2002), art. 338.
6. Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów (wyd. 2013), art. 126.
7. Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów (wyd. 2013), art. 504.
8. GrahamG. Sumner GrahamG., By the emperor's hand : military dress and court regalia in the later Romano-Byzantine Empire, s. 98, Barnsley, ISBN 978-1-84832-589-0, OCLC 929033004 [dostęp 2020-03-15]. Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• Andrzejewska Ewa, 2018: Skarby z dawnej zakrystii. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, strony 20-22. ISBN 978-83-88042-44-7.

• 
  Diakon w dalmatyce rzymskiej
• 
  Diakon w dalmatyce gotyckiej

Zobacz multimedia związane z tematem: Dalmatyka

Zobacz hasło dalmatyka w Wikisłowniku

Encyklopedie internetowe (odzież w starożytnym Rzymie):

• Britannica: topic/dalmatic
• Treccani: dalmatica
• SNL: dalmatika
• DSDE: dalmatica