Szata liturgiczna

Szata liturgiczna (strój liturgiczny) – rodzaj odzieży stosowanej w czasie liturgii, mającej na celu określenie i zaznaczenie funkcji osoby ją noszącej.

Haftowane stroje liturgiczne, ornat oraz mitra (po lewej), dalmatyka (po prawej)

Szaty liturgiczne na ekspozycji w Muzeum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej

Szaty liturgiczne w Kościele łacińskim

Stosowanie szat liturgicznych reguluje m.in. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego w rozdziale VI Rzeczy potrzebne do sprawowania mszy świętej (335-347).

Do szat liturgicznych należą:

• humerał
• alba
• cingulum
• stuła
• kapa (podczas nabożeństw nakładana na komżę i stułę)
• dalmatyka (dla diakona)
• ornat (dla prezbitera)

Jeżeli Eucharystii przewodniczy biskup, stosuje on pontyfikalia:

• pierścień
• piuska
• paliusz
• mitra
• pastorał
• pektorał
• dalmatyka (nakładana pod ornat)

W rytach zachodnich (z wyjątkiem Novus ordo missae) stosowany jest również manipularz. Ponadto papież ma prawo do stosowania dawnych szat takich, jak:

• fanon
• falda
• mantum
• subcinctorium

Strój chórowy z natury nie jest szatą liturgiczną.

Co do zasady kolorystyka szat liturgicznych zależy od kalendarza liturgicznego. Obecnie zasady te szczegółowo określa Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. I tak używa się kolory:

• biały – używa się w: oficjach, mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego; w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia);
• czerwony – używa się w Niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów i w dni Świętych Męczenników;
• zielonego – używa się w oficjach i mszach okresu zwykłego;
• fioletowego – używa się w okresie Adwentu i Wielkiego Postu. Można go również stosować w oficjach i mszach za zmarłych;
• czarnego – można używać w mszach za zmarłych;
• różowego – jeśli jest taki zwyczaj, można używać w niedzielę Gaudete (3. Adwentu) i w niedzielę Laetare (4. Wielkiego Postu).

W dni bardziej uroczyste można używać okazalszych szat liturgicznych, nawet jeśli nie są w kolorze dnia.

W odniesieniu do kolorów liturgicznych Konferencje Episkopatów mogą ustalić w porozumieniu ze Stolicą Apostolską takie, które by lepiej odpowiadały potrzebom i duchowi poszczególnych narodów.

Szaty liturgiczne w Kościele katolickim obrządku ormiańskiego[1]

Podstawową szatą duchownego ormiańskiego jest:

• sutanna

Kapłan podczas sprawowania liturgii musi mieć pantofle.

Gdy sprawuje liturgię, musi mieć szaty liturgiczne:

• koronę
• albę
• narękawki
• stułę
• kołnierz
• ornat

Do liturgii kapłan, jeśli jest proboszczem, trzyma tzw. laskę Mojżesza.

W obrządku ormiańskim nie ma typowych kolorów liturgicznych, jednak szaty mają określone kolory.

W uroczystości i święta używa się kolorów:

• czerwonego
• złotego

Zaś w liturgiach zwykłych używa się szat:

• niebieskich
• białych
• srebrnych

Szaty liturgiczne w Kościele prawosławnym[2]

Do szat liturgicznych kapłana należą:

• podriznik
• poruczy
• pojas
• epitrachelion
• fiełon
• krzyż

Kapłan może dostać w nagrodę takie szaty, jak:

• skufia
• kamiławka
• mitra (bez krzyża)
• palica
• nabiedrennik

Diakon do liturgii zakłada:

• sticharion
• orarion
• poruczy

Gdy liturgii przewodniczy biskup, nosi on szaty pontyfikalne:

• mitra (z krzyżem)
• podsakosnik
• sakkos
• omoforion
• żezł
• panagije
• palica

Patriarcha ma prawo nosić kukol.

Strój chórowy nie należy do szat liturgicznych.

Kolory liturgiczne w cerkwi

• złoty – używany na co dzień w okresie zwykłym
• czerwony – używa się na wspomnienia męczenników
• niebieski – używa się w święta maryjne
• zielony – używa się na Zesłanie Ducha Świętego, Niedzielę Palmową itp.
• fioletowy – używany podczas Wielkiego Postu
• czarny – używany w Wielki Tydzień oraz na pogrzebach
• biały/srebrny – używany podczas Paschy i całego okresu paschalnego, Bożego Narodzenia i większości uroczystości

Szaty liturgiczne w Kościołach ewangelickich

Zazwyczaj do nabożeństwa pastor ewangelicki np. luterański na przykładzie Polski nosi:

• czarną togę
• białe befki
• albę

Coraz częściej w Polsce, podobnie jak np. w Niemczech, Szwecji lub Irlandii, duchowni ewangeliccy noszą dawne szaty liturgiczne, zapożyczone z liturgii rzymskiej, takie jak stuła, ornat, czy kapa.

Zobacz też

• naczynie liturgiczne
• parament liturgiczny