ORP Gryf (1945)

ORP Gryf, poprzednio SS Opole i ORP Zetempowiec – okręt szkolny polskiej Marynarki Wojennej z lat 1951-1976, przebudowany ze statku handlowego, zbudowanego w 1945 dla niemieckiej marynarki pod nazwą „Irene Oldendorff”. Po II wojnie światowej przejściowo służył jako brytyjski „Empire Contess” i radziecki „Omsk”, a od 1947 roku polski statek „Opole”, po czym od 1951 roku służył jako okręt szkolny „Zetempowiec”, w 1957 roku przemianowany na „Gryf”. Był drugim okrętem o nazwie ORP „Gryf”.

Ten artykuł dotyczy okrętu szkolnego z 1951. Zobacz też: inne okręty o nazwie ORP Gryf.

ORP Gryf

ORP „Gryf”
Historia
Stocznia	Burmeister & Wain, Kopenhaga
Wodowanie	6 stycznia 1944
III Rzesza
Nazwa	Irene Oldendorff
Wejście do służby	10 stycznia 1945
Wielka Brytania
Nazwa	Empire Contess
Wejście do służby	10 października 1945
ZSRR
Nazwa	Omsk
Wejście do służby	1946
Polska
Nazwa	Opole
Wejście do służby	13 maja 1947
Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa	ORP Zetempowiec / ORP Gryf
Wejście do służby	10 lipca 1951
Wycofanie ze służby	24 września 1976
Los okrętu	przebudowany na barkę koszarową, złomowany w 1990
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	4220 t
Długość	91,8 m
Szerokość	13,5 m
Zanurzenie	4,9 m
Napęd
maszyna parowa Lentz o mocy 1200 KM, 1 śruba
Prędkość	11,2 węzłów
Zasięg	5700 Mm przy prędkości 10 w
Uzbrojenie
2 działa przeciwlotnicze kalibru 85 mm (2 x I) 4 działka plot. 37 mm (2 x II)

Historia

ORP „Gryf” został przebudowany ze statku handlowego typowego wojennego projektu Hansa A, budowanego podczas II wojny światowej dla marynarki niemieckiej^[1]. Zbudowany był w duńskiej stoczni Burmeister & Wain w Kopenhadze pod numerem stoczniowym 677 i niemiecką nazwą „Irene Oldendorff”, na zlecenie stoczni Egon Oldendorff w Lubece^[2]. Zwodowany został 6 stycznia 1944 roku^[2]. Nieukończony statek został zatopiony przy nabrzeżu 14 września 1944 roku przez duński ruch oporu^{[uwaga 1]}. Po podniesieniu i ukończeniu został przekazany niemieckiej marynarce handlowej 10 stycznia 1945 roku, po czym od tego miesiąca wziął udział w ewakuacji ludności niemieckiej przed Armią Czerwoną^[2].

Po wojnie przejęła go w charakterze reparacji wojennych Wielka Brytania i po wykończeniu wcieliła 10 października 1945 roku do marynarki handlowej pod nazwą „Empire Contess”^[3]. Następnie jednak w ramach podziału floty niemieckiej, Wielka Brytania przekazała go ZSRR, gdzie nadano mu nazwę „Omsk”^[1]. Ostatecznie 13 maja 1947 roku ZSRR przekazał statek w ramach reparacji niemieckich Polsce^{[uwaga 2]}. Początkowo służył w marynarce handlowej pod nazwą „Opole”, wraz z bliźniaczym statkiem „Olsztyn”, u armatora Żeglugi Polskiej, z portem macierzystym w Szczecinie^[1]. Wszedł do eksploatacji w żegludze regularnej, między innymi na linii lewantyńskiej^[3].

W marynarce handlowej nośność statku była określona na 3200 ton (DWT), a pojemność rejestrowa na 1959 BRT i 936 NRT^[3]. Napęd stanowiła czterocylindrowa maszyna parowa podwójnego rozprężania systemu Lentza o mocy 1200 KM, napędzająca pojedynczą śrubę i pozwalająca na rozwijanie prędkości 9-10 węzłów^[3]. Miał trzy ładownie i cztery miejsca pasażerskie, a załoga liczyła 31 osób^[3]. Otrzymał znak wywoławczy SPAI^[3].

24 października 1950 roku został przekazany Marynarce Wojennej i po przebudowie w Stoczni Gdyńskiej na okręt szkolny, wszedł 10 lipca 1951 roku do służby pod nazwą ORP „Zetempowiec” (na cześć ZMP)^[1]. Przebudowy – mimo jej znacznego zakresu – dokonano w ekspresowym tempie 152 dni. Jej przebieg nadzorował wyznaczony na dowódcę jednostki Polak z pochodzenia a jednocześnie oficer radzieckiej floty handlowej Oceanu Spokojnego – kmdr ppor. Robert Mietielica, dzięki którego staraniom na rufowej nadbudówce został zamontowany dalmierz artyleryjski. Kmdr Mietielica stał się powszechnie znany, wymuszając należny dla ORP salut polskiego rudowęglowca, przez ostrzelanie go z działa ślepymi nabojami^[4].

Między 25 lipca a 21 sierpnia 1952 roku okręt odbył pierwszy daleki rejs szkolny, do Murmańska i Archangielska^[5]. Między 3 lipca a 18 sierpnia 1954 roku wyszedł w drugi daleki rejs na Morze Śródziemne i Morze Czarne, do Sewastopola (24-28 lipca), przepływając 13 879,7 Mm^[6]. Pływał oprócz tego w krótkich rejsach po Bałtyku. 15 sierpnia 1955 roku wyszedł w zagraniczny rejs bałtycki, do Tallinna i Rygi w ówczesnym ZSRR^[6]. 22 lipca 1956 roku wyszedł w drugi rejs na Morze Śródziemne, odwiedzając Durrës w Albanii. Split w Jugosławii i Aleksandrię w Egipcie, powracając 16 sierpnia po przepłynięciu 11 639 Mm^[6]. W listopadzie jeszcze ponownie odwiedził Tallinn^[6].

ORP „Gryf” przy molo w Sopocie ok. 1965 roku

Po odwilży politycznej 1956 roku i rozwiązaniu ZMP, 1 kwietnia 1957 roku okrętowi nadano tradycyjną w polskiej marynarce nazwę ORP „Gryf”^[6]. Był największą jednostką szkolną polskiej marynarki, odbył wiele rejsów szkolnych w obrębie Morza Bałtyckiego (m.in. Leningrad, Rostock), a także Morza Północnego, Atlantyku (m.in. Narwik, Murmańsk, Archangielsk, Reykjavik, Portsmouth) i Morza Śródziemnego i Czarnego (m.in. Palermo, Split, Warna, Sewastopol, Port Said, Aleksandria). W 1970 i 1971 zdobył miano najlepszego okrętu MW^[7] . W 1973 roku odbył ostatni rejs zagraniczny, a w 1975 roku ostatni rejs szkolny na Zatoce Gdańskiej^[8]. Został wycofany ze służby czynnej pod koniec 1976 roku z uwagi na zużycie, a także mniejszą przydatność parowego okrętu szkolnego dla nowoczesnej marynarki^[8][9]. Równocześnie w tym roku do służby weszły dwa nowe okręty szkolne projektu 888^[8]. 9 lutego 1977 roku rozformowano załogę okrętu^[9].

12 kwietnia 1977 roku został przeklasyfikowany na hulk – barkę koszarowo-grzewczą BK-5, przydzieloną do 41 Dywizjonu Okrętów Ratowniczych^[9]. Stacjonował w VIII basenie w Gdyni. Został ostatecznie skreślony ze stanu Marynarki Wojennej 25 października 1988 roku^[9][10] (według innych źródeł został wycofany ze służby 15 grudnia tego roku^[8]). Został następnie sprzedany na złom za granicę i 22 czerwca 1990 roku przeholowany do Aliağa w Turcji, gdzie w lipcu został złomowany^[10].

Kalendarium

• 1945 – zbudowany jako niemiecki statek typu Hansa A „Irene Oldendorff” w stoczni Burmeister and Wain w Kopenhadze w Danii (port macierzysty Lubeka)
  • 10 października 1945 – przejęty przez Wielką Brytanię i przemianowany na „Empire Contees” (port macierzysty Londyn)
• 1946 – przekazany ZSRR przemianowany na „Omsk” (cyrylica Омск; port macierzysty Ryga)
• 13 maja 1947 – przekazany Polsce i wcielony do polskiej floty handlowej pod flagą Żeglugi Polskiej i nazwą „Opole” (port macierzysty Szczecin)
• 19 października 1950 – przejęty przez Marynarkę Wojenną i przebudowany w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni na okręt szkolny
• 10 lipca 1951 – wcielony do służby jako ORP „Zetempowiec”
• 10 kwietnia 1957 – zmiana nazwy na ORP „Gryf”
• 24 września 1976 – wycofany ze służby i przebudowany na barkę koszarową BK-5.

Uwagi

1. Tak według Cichy 2007 ↓, s. 52. Wcześniejsze publikacje podawały ogólnikowo o zatopieniu w marcu 1945 roku w Kopenhadze (Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 145) lub o zatopieniu na skutek nalotu brytyjskiego (Jednacz 2010 ↓, s. 20)
2. 13 maja 1947 według m.in. Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 145 i Kierzkowski 1987 ↓ . Odmiennie Jednacz 2010 ↓, s. 20 podaje 13 kwietnia 1947 (być może omyłkowo). Przekazanie statku nastąpiło w ramach przejęcia przez ZSRR polskich roszczeń o reparacje od Niemiec po II wojnie światowej i zobowiązania do przekazania Polsce 15% tonażu statków uzyskanych z tego tytułu (Jednacz 2010 ↓, s. 20).

Przypisy

1. Jednacz 2010 ↓, s. 20.
2. Cichy 2007 ↓, s. 52.
3. Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 145.
4. Komandor Mietielica. „Przegląd Morski”, maj 2010.brak numeru strony
5. Jednacz 2010 ↓, s. 21.
6. Jednacz 2010 ↓, s. 22-24.
7. Kierzkowski 1987 ↓.
8. Ciślak 1995 ↓, s. 133.
9. Jednacz 2010 ↓, s. 24.
10. Cichy 2007 ↓, s. 62.

Bibliografia

• Jarosław Cichy. „Gryf” – zapomniany okręt PRL. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2007. XVI (81), 2007. Tarnowskie Góry.
• Tadeusz Ciesiulewicz, Feliks Kujej: Marynarka Wojenna 1945-1970. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1971. Brak numerów stron w książce
• Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Warszawa: Lampart i Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej. 6. ISBN 83-86776-08-0.
• Jędrzej Jednacz. Zagraniczne rejsy okrętu szkolnego Zetempowiec. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 6/2010. XV (102), s. 24–31, czerwiec 2010. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X.
• Stanisław Kierzkowski. Okręt szkolny ORP „Gryf”. „Żołnierz Polski”. Nr 31/1987, 2-08-1987. Warszawa.
• Jerzy Miciński, Stefan Kolicki: Pod polską banderą. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1962, s. 26.
• Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1. Brak numerów stron w książce