Nosacz sundajski

Nosacz sundajski
	Nasalis larvatus
	(Wurmb, 1787)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	Nasalis; É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812
Gatunek	nosacz sundajski
Synonimy
	Rodzaju: Hanno J.E. Gray, 1821; Rhinalazon Gloger, 1841; Rhynchopithecus Dahlbohm, 1857; Gatunku: Cercopithecus larvatus van Wurmb, 1787; Simia (Cercopithecus) nasuus Kerr, 1792; Simia (Cercopithecus) capistratus Kerr, 1792; Cercopithecus nasica Lacépède, 1799; Nasalis recurvus Vigors & Horsfield, 1828; Nasalis larvatus orientalis Chasen, 1940;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Nosacz sundajski^[13], nosacz^[14], nosacz trąbowy^[13] (Nasalis larvatus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae) wyróżniający się charakterystycznym nosem.

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Zasięg występowania

Nosacz sundajski występuje na Borneo (stany Sabah i Sarawak, Brunei i Kalimantan) oraz na satelickich wyspach Berhala, Sebatik i Laut^[15].

Taksonomia

Gatunek został po raz pierwszy opisał naukowo w 1787 roku niemiecki botanik Friedrich von Wurmb nadając mu nazwę Cercopithecus larvatus^[6]. Holotyp pochodził z Pontianak w zachodnim Kalimantanie w Indonezji^[16]. Jedyny przedstawiciel rodzaju nosacz^[13] (Nasalis), który utworzył w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire^[2].

Rozpoznano dwa podgatunki (larvatus i orientalis), ale różnica między nimi jest niewielka, a takson orientalis nie jest uznawany przez wszystkich uczonych^[15]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[15].

Etymologia

Nasalis: łac. nasalis „z nosem”, od nasus „nos”^[17].
Hanno: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej, prawdopodobnie na cześć Hannona, żeglarza z Kartaginy, który odwiedził zachodnie wybrzeże Afryki w V lub VI wieku p.n.e.; opowieść o jego podróży zawiera najwcześniejsze relacje o niektórych większych małpach człekokształtnych^[18].
Rhinalazon: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos, pysk”; αλαξων alazōn „wędrowiec, tułacz, włóczęga”^[19].
Rhynchopithecus: gr. ῥυγχος rhunkhos „pysk, ryj”; πιθηκος pithēkos „małpa”^[20].
larvatus: łac. larvatus „zamaskowany”, od larva „maska”^[21].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 61–64 cm, samców 73–76 cm, długość ogona samic 55–62 cm, samców 66–67 cm; masa ciała samic około 10 kg, samców 20–24 kg^[22]. Samiec ma wydatny, rozszerzony na końcu nos w kształcie ogórka, u starych samców nos wydłuża się do 10 cm i zwisa. Nos samicy jest mniejszy i zadarty ku górze. Długość ogona nieznacznie przekracza długość ciała. Ubarwienie grzbietu i ramion od różowego, czerwonego do brązowego. Kończyny i ogon są szare.

Ekologia

Gatunek żyje w przybrzeżnych lasach namorzynowych i w lasach deszczowych wzdłuż rzek i estuariów. Nosacze sundajskie prowadzą dzienny, głównie nadrzewny tryb życia. Największą aktywność wykazują od późnego popołudnia do zmroku. Żywią się liśćmi, owocami i nasionami. Zjadają również drobne bezkręgowce. Żyją w małych, trwałych grupach złożonych z samca i kilku samic. Takie grupy tworzą luźne stado liczące do 32 osobników. Nie wykazują cech terytorialnych. Dobrze pływają i nurkują.

Po 166-dniowej ciąży samica rodzi jedno młode, które pozostaje przy niej około roku. Samce osiągają dojrzałość płciową w siódmym roku życia.

Nosacz jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem.

Nosacz w kulturze

Nosacz sundajski pojawia się w memach internetowych wyśmiewających wady Polaków^[23]. W memach zwierzę jest utożsamiane ze stereotypowym „sąsiadem” (celowo zapisywanym jako „somsiad”)^[24]. Pierwszym miejscem, w którym memy się pojawiły, była polska sekcja forum skyscrapercity.com, w późniejszym czasie małpy do Polaków porównał troll internetowy Łukasz „Testoviron” Stanisławowski^[25].

Przypisy

[1]
Nasalis larvatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
[2]
É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 90, 1812. (fr.).
[3]
J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).
[4]
C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. xxvii, 36. (niem.).
[5]
A.G. Dahlbohm: Zoologiska Studier, afhandlande djwcrikets naturlija familjer, till den studerande ungdomens tjenst utarbetade: Auch m. d. T.: Studia zoologica, familias regni animalis tractantia, in usum studiosae juventutis accommodata. Lund: Druck v. Berling, 1857, s. 91. (niderl. • łac.).
[6]
F. von Wurmb. De kahau een lang-staartige aap. „Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap der Kunsten en Wetenschappen”. 3, s. 353, 1787. (niderl.).
[7]
Kerr 1792 ↓, s. 72.
[8]
Kerr 1792 ↓, s. 73.
[9]
Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799. (fr.).
[10]
N.A. Vigors & T. Horsfield. Observations on some of the Mammalia contained in the Museum of the Zoological Society. „The Zoological journal”. 4, s. 112, 1829. (ang.).
[11]
F.N. Chasen. A handlist of Malaysian mammals. „Bulletin of the Raffles Museum”. 15, s. 84, 1940. (ang.).
[12]
R.R. Boonratana R.R. i inni, Nasalis larvatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
[13]
Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
[14]
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 227–228, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
[15]
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
[16]
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nasalis larvatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
[17]
Palmer 1904 ↓, s. 449.
[18]
Palmer 1904 ↓, s. 308.
[19]
Palmer 1904 ↓, s. 604.
[20]
Palmer 1904 ↓, s. 610.
[21]
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
[22]
D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 730–731. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
[23]
Banaszek-Szapowałowa 2022 ↓, s. 129–130.
[24]
Banaszek-Szapowałowa 2022 ↓, s. 136.
[25]
Kochan 2024 ↓, s. 142.

Bibliografia

R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).
Aneta Banaszek-Szapowałowa. Somsiad i inni bohaterowie memów (aspekt kreacji werbalnej). „Językoznawstwo”. 2 (17), 2022.
Marek Kochan. Krytyczny autostereotyp Polaków w memach o nosaczu sundajskim. „Przegląd Socjologiczny”. 73(1), 2024.
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 227–228, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
Praca zbiorowa: Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 111. ISBN 83-01-14344-4.
A. Woltanski: Nasalis larvatus. (On-line), Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2008-12-30]. (ang.).

[itis-1] [1]
Nasalis larvatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Geoffroy-2] [2]
É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 90, 1812. (fr.).

[Gray-3] [3]
J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).

[Gloger-4] [4]
C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. xxvii, 36. (niem.).

[Dahlbohm-5] [5]
A.G. Dahlbohm: Zoologiska Studier, afhandlande djwcrikets naturlija familjer, till den studerande ungdomens tjenst utarbetade: Auch m. d. T.: Studia zoologica, familias regni animalis tractantia, in usum studiosae juventutis accommodata. Lund: Druck v. Berling, 1857, s. 91. (niderl. • łac.).

[Wurmb-6] [6]
F. von Wurmb. De kahau een lang-staartige aap. „Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap der Kunsten en Wetenschappen”. 3, s. 353, 1787. (niderl.).

[CITEREFKerr1792[https://www.biodiversitylibrary.org/page/38664090_72]-7] [7]
Kerr 1792 ↓, s. 72.

[CITEREFKerr1792[https://www.biodiversitylibrary.org/page/38664091_73]-8] [8]
Kerr 1792 ↓, s. 73.

[Lacépède-9] [9]
Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799. (fr.).

[Vigors&Horsfield-10] [10]
N.A. Vigors & T. Horsfield. Observations on some of the Mammalia contained in the Museum of the Zoological Society. „The Zoological journal”. 4, s. 112, 1829. (ang.).

[Chasen-11] [11]
F.N. Chasen. A handlist of Malaysian mammals. „Bulletin of the Raffles Museum”. 15, s. 84, 1940. (ang.).

[iucn-12] [12]
R.R. Boonratana R.R. i inni, Nasalis larvatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).

[Cichocki&inni-13] [13]
Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-14] [14]
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 227–228, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-15] [15]
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-16] [16]
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nasalis larvatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792196_449]-17] [17]
Palmer 1904 ↓, s. 449.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792055_308]-18] [18]
Palmer 1904 ↓, s. 308.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792351_604]-19] [19]
Palmer 1904 ↓, s. 604.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792357_610]-20] [20]
Palmer 1904 ↓, s. 610.

[Jobling-21] [21]
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Zinner&inni-22] [22]
D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 730–731. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[CITEREFBanaszek-Szapowałowa2022129–130-23] [23]
Banaszek-Szapowałowa 2022 ↓, s. 129–130.

[CITEREFBanaszek-Szapowałowa2022136-24] [24]
Banaszek-Szapowałowa 2022 ↓, s. 136.

[CITEREFKochan2024142-25] [25]
Kochan 2024 ↓, s. 142.

[13]

[14]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]