Nike (przedsiębiorstwo)

Nike, Inc.^[a] (stylizowany zapis NIKE) – amerykańskie przedsiębiorstwo będące jednym z największych na świecie producentów obuwia, odzieży i akcesoriów sportowych^[3].

Nike, Inc.

Państwo	Stany Zjednoczone
Stan	Oregon
Siedziba	Beaverton
Data założenia	1964 jako Blue Ribbon Sports
Forma prawna	spółka publiczna
Zatrudnienie	około 63 tys. osób (2015)
Symbol akcji	NYSE: NKE
brak współrzędnych
Strona internetowa

Buty Nike Air Jordan

Buty Nike SB Dunk Low Pro

Założone w 1964 w Washington County jako Blue Ribbon Sports przez Billa Bowermana i Philipa Knighta(inne języki), który do 2004 był prezesem koncernu. Jej nazwa pochodzi od greckiej bogini Nike.

Według badania waszyngtońskiej organizacji Good Jobs First przedsiębiorstwo Nike otrzymało ok. 2 mld dolarów dotacji federalnych i stanowych w okresie 2010–2013^[4].

Kalendarium

• 1964 – w styczniu powstała Blue Ribbon Sport, przedsiębiorstwo zajmujące się początkowo dystrybucją japońskiego obuwia Onitsuka Tiger wśród uczestników sportowych imprez dla biegaczy w stanie Oregon. Wkrótce w ofercie pojawiły się także modele butów własnego projektu.
• 1966 – powstały pierwszy sklep BRS w Santa Monica.
• 1971 – BRS skończyła współpracę z Onitsuka i wypuściła pierwszą samodzielną linię obuwia nazwaną „Swoosh”. Zaprezentowany latem model butów dla piłkarzy otrzymał nazwę „Nike”.
• 1972 – „Nike” zostało nazwą całej nowej linii obuwia BRS promowanych wśród biegaczy biorących udział w zawodach „US Olympic Track & Field Trials”. Koncern podpisał pierwszy w historii przemysłu odzieży sportowej kontrakt na wyłączność noszenia butów z tenisistą Ilie Năstase. Sportowcy reklamujący wyłącznie produkty jednego przedsiębiorstwa aż do następnej dekady pozostali specjalnością Nike.
• 1977 – powstał pierwszy slogan promujący producenta: „There is no finish line” (pol. Meta nie istnieje)
• 1978 – Blue Ribbon Sport oficjalnie zmieniła nazwę na Nike.
• 1979 – M. Frank Rudy stworzył i opatentował technologię „powietrzną” dla butów Nike, którą zastosowano w serii butów do biegania „Tailwind”. Polegała ona na wypełnieniu podeszwy plastikowymi membranami zawierającymi powietrze w celu dodatkowej amortyzacji.
• 1980 – na rynek trafiło ok. 2,5 miliona akcji spółki.
• 1982 – technologia poduszek powietrznych trafiła do linii obuwia dla koszykarzy, nazwanej „Air Force”.
• 1985 – Nike jako pierwsze przedsiębiorstwo odzieżowe stworzyło kolekcję odzieży sygnowaną nazwiskiem sportowca: linię butów do koszykówki Air Jordan, bazującą na popularności młodej gwiazdy NBA Michaela Jordana.
• 1986 – roczne przychody spółki po raz pierwszy przekroczyły sumę jednego miliarda dolarów.
• 1987 – w nowej linii obuwia „Air Max” wyeksponowano poduszkę powietrzną na zewnątrz, a nie jak dotychczas ukrytą wewnątrz podeszwy.
• 1988 – powstał slogan przedsiębiorstwa Just do it (pol. Po prostu to zrób).
• 1995 – korporacja podpisała długoterminowe umowy z drużynami piłkarskimi pochodzącymi z obu Ameryk oraz otworzyła się na futbol europejski, podpisując umowę z angielskim zespołem Arsenal F.C.
• 1998 – po serii skandali związanych z wyzyskiem pracowników w krajach trzeciego świata, przyjęta została nowa polityka zatrudnienia, definiująca minimalny wiek pracowników, jakość zatrudnienia, programy edukacyjne, oraz zakładająca stały monitoring fabryk.
• 2002 – w związku z plagą otyłości ruszyła akcja „NikeGO” mająca na celu popularyzację aktywności ruchowej wśród amerykańskich nastolatków.
• 2003 – Nike wykupił spółkę Converse za kwotę 305 milionów dolarów. Również w tym roku, po raz pierwszy w historii działania przedsiębiorstwa, zyski ze sprzedaży zagranicznej przekroczyły zyski ze sprzedaży w Ameryce Północnej.
• 2004 – Phil Knight ustąpił z pozycji prezesa zarządu spółki, jednak pozostał w zarządzie.
• 2006 – roczny przychód zwiększył się o ponad 12%, przekraczając kwotę 13,45 miliarda dolarów.

Krytyka

Łamanie praw pracowniczych, praca dzieci

W latach 90. wybuchł skandal związany z ujawnieniem warunków pracy w fabrykach lokalnych podwykonawców pracujących na zlecenia przedsiębiorstwa Nike. W fabrykach szyjących buty Nike w Indonezji łamano prawa pracownicze dotyczące warunków pracy, BHP i wynagrodzeń. Reputacji przedsiębiorstwa zaszkodziło również to, że w niektórych fabrykach do produkcji jej sprzętu sportowego zatrudniano dzieci. W połowie lat 90. świat obiegły fotografie, na których mały, dziesięcioletni chłopiec z Pakistanu siedzi w brudnym pokoju i zszywa piłki Nike^[5]. Reperkusją tych wydarzeń była spadająca sprzedaż produktów Nike. Dziś połowa największych producentów obuwia sportowego (włączając w to Nike) ma specjalne kodeksy postępowania z pracownikami zatrudnionymi w najuboższych krajach świata. Nie wszystkie jednak poddają się niezależnym kontrolom^[6].

W 1997 Mike Gitelson, pracownik socjalny opiekujący się młodzieżą w Bronksie, opowiedział podopiecznym, że pracownicy w Indonezji zarabiają jedynie 2 dolary na dzień, wyprodukowanie pary butów kosztuje przedsiębiorstwo Nike 5 dolarów, a są one sprzedawane za 100–180 dolarów. Wyjaśnił on także, że Nike nie produkuje butów w Stanach Zjednoczonych, a to jest jedną z przyczyn, dlaczego ich rodzicom tak trudno znaleźć pracę. W ten sposób sprowokował młodzież do wysyłania apeli do szefa koncernu, aby oddał im pieniądze. Następnie około 200 jedenasto-, dwunasto- i trzynastolatków przybyło przed tzw. Nike-Town (supermarket Nike) w Nowym Jorku i krzycząc rzuciło pod nogi ochroniarzom worki na śmieci pełne zużytych butów sportowych. Trzynastoletnia czarnoskóra dziewczynka z Bronxu wprost do kamery jednej ze zgromadzonych stacji telewizyjnych powiedziała: „Nike, we made you, we will break you!” (z ang. „Nike, my cię stworzyliśmy, my cię zniszczymy”)^[7][8].

W 2002 grupa 350 pracownic protestowała przeciwko tajlandzkiemu przedsiębiorstwu Bed and Bath Prestige Company produkującej dla takich koncernów jak Nike, Reebok, Adidas, Levi Strauss & Co. Przedsiębiorstwo to zalegała z wypłatami i odszkodowaniami dla pracownic w wysokości ok. 400 tys. euro. Kobiety skarżyły się, że przymuszano je do pracy w nadgodzinach, musiały pracować niezależnie od choroby czy ciąży. Na skutek protestów konsumenckich tajlandzkie ministerstwo pracy przyznało pracownicom częściowe odszkodowania^[9][10][11].

W marcu 2002 pojawił się raport „We Are Not Machines” (z ang. „Nie jesteśmy maszynami”) sporządzony przez kilka organizacji broniących praw człowieka (m.in. Clean Clothes Campaign(inne języki) oraz Oxfam)^[12]. Zarzucono w nim przedsiębiorstwom Nike i Adidas, że szwaczki w Indonezji otrzymują tylko 2 euro zapłaty za dzień pracy. W raporcie jest mowa o niebezpiecznych warunkach pracy, dyskryminacji seksualnej kobiet oraz zwalczaniu działalności związkowej – pracownice, które przyłączają się do związków zawodowych muszą „obawiać się zwolnienia, więzienia lub fizycznej przemocy”^[7][13].

Nike Ground

Późnym latem 2003 pojawiły się plany rewitalizacji placu Karola w Wiedniu i jego przemianowania na plac Nike. Jak wynikało ze strony internetowej^[14], planowano przeprowadzenie kampanii także w innych miejscach świata. Oprócz przemianowania placu, przewidziano również ustawienie monumentu w kształcie logo Nike (tzw. Swoosh) o długości 36 i wysokości 18 metrów. W związku z kampanią zaprojektowany został także but sportowy o nazwie Ground Turbulence III, którego pierwszą parę miał założyć burmistrz Wiednia w dniu otwarcia „placu Nike”^[15]. Na miejscu postawiono pawilon informacyjny, w którym można było obejrzeć model placu po planowanych zmianach. Wszystkim zainteresowanym rozdawano broszury informacyjne dotyczące całego przedsięwzięcia. Gdy plany koncernu dotarły do opinii publicznej w mediach rozgorzała wojna^[15].

Zaczęły się pojawiać jednak przypuszczenia, że inicjatorem całego przedsięwzięcia wcale nie jest Nike. Nike Austria wielokrotnie odcinało się od kampanii, co tylko wzmocniło podejrzenia. Koncern zapowiedział złożenie pozwu: „W tym przypadku nie mamy niestety do czynienia z niewinnym żartem, ale z wykorzystaniem naszej marki. Dlatego też Nike podejmie kroki prawne wobec pomysłodawców tej mistyfikacji”^[16].

Z czasem okazało się, że w przedsięwzięciu uczestniczyła grupa artystów 0100101110101101.org oraz Public Netbase – Institute for New Culture Technologies, z siedzibą w Wiedniu^[17]. Organizacje przeprowadziły akcję, by zwrócić uwagę na problem „zawłaszczania” przez koncerny przestrzeni publicznej^[15]. Nike złożyło pozew w związku z naruszeniem ich praw. Jednak po pewnym czasie, z powodu (międzynarodowych) artykułów prasowych, koncern wycofał pozew. Z perspektywy public relations okazał on się fatalnym zagraniem i doprowadził do poważnego uszczerbku na wizerunku przedsiębiorstwa^[15]. 0100101110101101.org i Public Netbase napisały: „Próby zastraszenia, którymi posłużył się koncern znany ze stosowania podobnych strategii marketingowych, wróciły do niego niczym bumerang”^[18].

„Nie wygrywasz srebra, tylko tracisz złoto”

Za całokształt przekazu reklamowego Nike była dwukrotnie nagradzana na festiwalu reklamy w Cannes (1994, 2003). Jednak hasło Nike „You don’t win silver, you lose gold” (z ang. „Nie wygrywasz srebra, tylko tracisz złoto”), wiodące dla kampanii reklamowej przy okazji olimpiady w Atlancie w 1996 wywołało w USA powszechne oburzenie z powodu sensu przeczącego olimpijskiej idei szlachetnej rywalizacji i pochwały wysiłku sportowego^[19].

Uwagi

1. Wymowa nazwy „Nike” obejmuje: ˈnaɪki – oficjalnie oraz w Stanach Zjednoczonych oraz naɪk – w Wielkiej Brytanii^[1][2]