Neo-noir

Neo-noir (gr. neo „nowy” i fr. noir „czarny”) – podgatunek filmowy, który w sposób widoczny korzysta z elementów filmu noir, ale jest uaktualniony o motywy, treści, style i elementy wizualne nieobecne w filmach noir lat 40. i 50. XX wieku^[1].

Kadr z filmu neo-noir Detektyw (1968)

Styl i geneza

Początek konwencji neo-noir przypada na drugą połowę lat 50. XX wieku, tuż po zakończeniu okresu filmów noir^[2]. W literaturze przedmiotu występują również określenia takie, jak: postclassic noir, after noir, post-noir oraz retro-noir, odnoszące się do tej samej grupy produkcji filmowych^[3].

Neo-noir to forma odrodzenia gatunku noir z zachowaniem właściwych dla niego, podstawowych elementów, takich jak: światłocień, mocne kontrasty, niska tonacja oświetleniowa, a w fabule motywy kryminalne, postać detektywa oraz femme fatale i zatarcie granicy pomiędzy dobrem a złem. Terminem neo-noir określa się każdą produkcję filmową powstałą po okresie klasycznego noiru, która charakteryzuje się zawartością właściwych dla pierwotnej konwencji tematów i noirową wrażliwością^[4]. Motywy i postaci z filmów noir są oparte na archetypach, jakie powstały na kliszach filmów definiowanych jako noir, nie zaś manifestacją rzeczywistych lęków społeczeństwa, jak w produkcjach „czarnego kina”^[5]. Bohaterzy dopuszczają się brutalnych zbrodni bez motywacji, odmienne klasycznych produkcji filmowych z gatunku noir są też narracyjne wzorce^[6].

Konwencja neo-noir wzbogacona jest o motywy, elementy stylistyczne i techniczne rozwiązania wynikające zarówno z ówczesnych zmian społecznych, jak i z postępu technologicznego. Wraz z popularyzacją w latach 50. XX wieku systemu Eastmancolor(inne języki), za pomocą którego rozpoczęto produkcję filmów kolorowych na szeroką skalę, wizualna sfera kina neo-noir coraz bardziej odbiegała od klasycznych, czarno-białych obrazów noir lat 40. i 50. XX wieku^[7]. Charakterystyczny dla klasycznego „czarnego kina" światłocień przywrócono w filmach z gatunku neo-noir w 1982 roku, kiedy na rynek zostały wprowadzone taśmy Kodak 5293, udoskonalone o możliwość kreacji mocnego kontrastu obrazu^[8].

Motywy: mroku, przegranej z losem i wszechobecnego niepokoju, tworzące atmosferę „czarnego kina" oraz filmów neo-noir nieprzerwanie od lat 40. XX wieku, ponownie zyskały na znaczeniu, nie tylko w wymiarze artystycznym. Odzwierciedlały nastroje amerykańskiego społeczeństwa w momencie zakończenia wieloletniej wojny w Wietnamie. Jej skutkiem były liczne konflikty społeczne oraz zburzenie wizerunku państwa amerykańskiego jako niepokonanego mocarstwa. Równocześnie wzrastał poziom międzynarodowego terroryzmu, co także potęgowało uczucie lęku obecne wśród ludności cywilnej, urzeczywistniając wizje świata przedstawionego w filmach neo-noir^[9].

Najważniejsze filmy gatunku[10][11]

Rok premiery	Tytuł	Reżyser	wykonawcy	Nagrody i nominacje
1967	Samuraj	Jean-Pierre Melville	Alain Delon, Cathy Rosier, François Périer, Nathalie Delon
1974	Chinatown	Roman Polański	Jack Nicholson, Faye Dunaway, John Huston, Perry Lopez, John Hillerman	Oscar – 10 nominacji, 1 nagroda
1981	Żar ciała	Lawrence Kasdan	William Hurt, Kathleen Turner, Richard Crenna, Ted Danson
1981	Listonosz zawsze dzwoni dwa razy	Bob Rafelson	Jack Nicholson, Jessica Lange, John Colicos
1982	Łowca androidów	Ridley Scott	Harrison Ford, Rutger Hauer, Sean Young	Oscar – 2 nominacje
1986	Blue Velvet	David Lynch	Isabella Rossellini, Kyle MacLachlan, Dennis Hopper	Oscar – 1 nominacja
1987	Harry Angel	Alan Parker	Mickey Rourke, Lisa Bonet, Robert De Niro, Charlotte Rampling
1992	Nagi instynkt	Paul Verhoeven	Michael Douglas, Sharon Stone, George Dzundza	Oscar – 2 nominacje
1995	Podejrzani	Bryan Singer	Stephen Baldwin, Gabriel Byrne, Benicio del Toro, Kevin Pollak, Kevin Spacey	Oscar – 2 nagrody
1996	Fargo	Joel Coen	William H. Macy, Frances McDormand, Steve Buscemi, Peter Stormare, Harve Presnell	Złota Palma dla najlepszego reżysera, Oscar – 7 nominacji, 2 nagrody, BAFTA – 6 nominacji, 1 nagroda
1998	Śledząc	Christopher Nolan	Jeremy Theobald, Alex Haw, Lucy Russell
1998	Mroczne Miasto	Alex Proyas	Rufus Sewell, William Hurt, Kiefer Sutherland, Jennifer Connelly	Saturny 1999 - 5 nominacji, 1 nagroda
1999	Podziemny krąg	David Fincher	Brad Pitt, Edward Norton, Helena Bonham Carter, Jared Leto	Oscar – 1 nominacja
2000	Memento	Christopher Nolan	Guy Pearce, Carrie-Anne Moss, Joe Pantoliano	Oscar – 2 nominacje
2011	Tożsamość	Jaume Collet-Serra	Liam Neeson, Diane Kruger, January Jones, Bruno Ganz, Sebastian Koch
2011	Drive	Nicolas Winding Refn	Ryan Gosling, Carey Mulligan, Christina Hendricks, Oscar Isaac, Ron Perlman, Bryan Cranston, Albert Brooks

Przypisy

1. Kino neo-noir. www.portalkryminalny.pl, 2007-11-01. [dostęp 2012-10-04].
2. P. Schrader, Uwagi o Filmie Noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 76–77.
3. M. Kempna-Pieniążek, Neo-noir. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu, Katowice 2015, s. 20–21, ISBN 978-83-8012-417-2.
4. M. T. Conard, The Philosophy of Neo-Noir, The Univ of Kentucky Press, Lexington 2007, s. 2, ISBN 978-0-8131-9217-8.
5. K. Zając, Ideologia i ikonografia w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 189.
6. H. B. Pettey, International Noir, Edinburgh University Press, Edinburgh 2014, s. 62, ISBN 978-0-7486-9110-4.
7. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 108–109, ISBN 978-83-8088-528-8.
8. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 109, ISBN 978-83-8088-528-8.
9. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 112, ISBN 978-83-8088-528-8.
10. J. Kostana, „Retromania” lat 80. O różnych obliczach kina neo-noir, W: Film noir i kino braci Coen, Warszawa 2017, s. 151–162, ISBN 978-83-64111-75-4.
11. K. Zając, Nic nie jest takie, jakie się wydaje. Narracja w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 207–220.