Loading AI tools
powieść (aut. John Steinbeck) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Na wschód od Edenu (ang. East of Eden) – utwór amerykańskiego noblisty Johna Steinbecka, opublikowany po raz pierwszy we wrześniu 1952 roku, dziesięć lat przed tym, jak Steinbeck otrzymał Literacką Nagrodę Nobla.
.jpg) | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Viking Press |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego |
1958 |
| Wydawca | |
| Przekład | |
Podczas II wojny światowej John Steinbeck był korespondentem wojennym, co w wyniku dało interesujący zbiór Była raz wojna. Po jej zakończeniu wystąpił z próbą epiki moralistycznej[1] i wrócił do tematyki kalifornijskiej, tworząc swoje najambitniejsze dzieło Na wschód od Edenu, którego głównym tematem filozoficznym stała się walka dobra ze złem w człowieku ukazana w realistycznej parafrazie biblijnej przypowieści o Kainie i Ablu[2].
Epicki utwór Na wschód od Edenu stanowi magnum opus Steinbecka. Jest to najdłuższe jego dzieło, a zarazem najbardziej ambitne i najbardziej osobiste. Jest to zupełnie nowa, zakrojona na szeroką skalę panorama Kalifornii i życia jej mieszkańców. Kalifornia jest rodzinnym krajem Johna Steinbecka. W powieści odtworzył Salinas, miasto swej młodości, i jego okolice, malownicze i urodzajne w latach deszczu, skwarne i jałowe w okresach suszy, a także utrwalił portrety ludzi, których znał i którzy byli mu bliscy[3]. Przedstawił Kalifornię jako własny, rodzinny raj emigrantów napływających ze wschodnich stanów[4].
Opowiedziana historia ukazuje w symbolicznych obrazach walkę dobra i zła w duszy ludzkiej, stawiając pytania o pochodzenie zła i szansę człowieka na wygraną, gdy zło bezpośrednio zagrozi jego tożsamości[2].
W grudniu 1969 opublikowano Journal of a Novel (Dziennik powieści). Jest to wydana pośmiertnie edycja listów pisanych codziennie przez Steinbecka do swego wydawcy i przyjaciela, Pascala ‘Pata’ Covici. Listy towarzyszyły pisaniu Na wschód od Edenu, w efekcie rzucając na powieść dodatkowe światło. Przez szacunek dla żyjących osób, zostały przeredagowane.
Na wschód od Edenu jawiło się Steinbeckowi nie tylko jako historia jego własnej rodziny, do której dodał historię rodzaju ludzkiego, ale także jako synteza swojej wiedzy oraz wyjście poza to, czego nauczył się dotychczas o pisaniu. Tę powieść traktował jako kulminację wszystkiego, co do tej pory stworzył[5].
John Steinbeck rozpoczął pisanie Na wschód od Edenu z myślą o rodzinach. Jego zamierzeniem było zapisywać powieść na prawej stronie notesu, a list do swoich dwóch synów z poprzedniego małżeństwa po lewej stronie. Kochając ich głęboko, pozbawiony z nimi codziennego kontaktu, martwił się, jaki wpływ miała na nich ich matka Gwyn. Dotrzeć mógł do nich w jedyny znany sobie sposób: poprzez pisanie.
Mimo że chłopcy, Tom i John, byli jeszcze mali, gdy Steinbeck pisał Na wschód od Edenu, miał nadzieję, że gdy dorosną, powieść ukaże im ich kalifornijskie korzenie w Dolinie Salinas oraz poprowadzi ich przez trudy prawdziwego świata. I tak, jednym z głównych motywów książki stała się relacja między ojcami a synami. Steinbeck ukazał również problem wolnej woli człowieka oraz możliwość wyboru między dobrem a złem. Nie cofnął się przed żadnym tabu. Ukazane zostały seks, morderstwo, rywalizacja, niewierność, zdrada, miłość oraz chciwość, przez co powieść stała się swoistym podręcznikiem do życia, napisanym przez Steinbecka dla swoich synów[6].
Niemniej jednak, zwracając się w książce do swych chłopców, zwracał się do każdego czytelnika tej historii:
Powyższe zdanie, napisane podczas pierwszego dnia pracy, podkreśla dwoistość jego intencji: pragnął pisać osobiście, a także uniwersalnie; o sobie i o każdym z osobna; o historii swojej rodziny oraz o mitycznej, symbolicznej historii, która w przyszłości miała posiadać znaczenie dla jego synów, jak i dla całej ludzkości[7].
Stosowanie imion Adam, Aron, Caleb, interpretacja mądrości, zawartej w księgach świętych Wschodu, wskazuje na świadome czerpanie autora ze źródeł biblijnych, co zaznaczono w tytule użyciem terminu „na wschód od Edenu”[4]. Ciekawym okazać się może fakt, że z pierwszym wydaniem powieści zbiegło się również wydanie amerykańskiego tłumaczenia Biblii tzw. Revised Standard Version, będącego modyfikacją wydania z 1901 roku (American Standard Version)[8].
Tytuł Na wschód od Edenu został zaczerpnięty przez Steinbecka z czwartego rozdziału Księgi Rodzaju, z wersu szesnastego:
Na wschód od Edenu wydano po raz pierwszy we wrześniu 1952 roku nakładem Viking Press. Pierwsze wydanie ukazało się w dwóch nakładach: pierwszy, limitowany nakład 1500 egzemplarzy sygnowanych przez autora i drugi nakład (handlowy) egzemplarzy niesygnowanych. Pierwotna cena wynosiła 4,5 dolara, książka liczyła 602 strony. Na tylnej obwolucie znajduje się fotografia Steinbecka bez żadnej noty wydawniczej.
Książki limitowanego nakładu oprawione było w ciemnozielone płótno i ochronny futerał. Oprawa książek drugiej edycji była jasnozielona.
W edycji drugiej na stronie 281 w linijce 38 pojawił się błąd ‘bite’ zamiast ‘bight’; I remember holding the bite of a line while Tom drove pegs and braided a splice. Zamiast I remember holding the bight of a line while Tom drove pegs and braided a splice. Poprawka naniesiona została jeszcze podczas pierwszego drukowania, a błąd już nigdy nie został powielony[9].
W 2007 roku, podczas aukcji w San Francisco i Los Angeles, za pierwsze wydanie Na wschód od Edenu zapłacono 8 365 dolarów. Książka pochodziła ze zbioru zmarłej w 1992 siostry pisarza, Elizabeth Steinbeck Ainsworth. Uzyskane pieniądze przeznaczono na renowację kalifornijskiej siedziby Steinbecka w Pacific Grove[18].
Pierwsze polskie wydanie Na wschód od Edenu ukazało się w 1958 roku, w przekładzie Bronisława Zielińskiego[19], nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego[15]. Tłumaczenie Zielińskiego jest jedynym oficjalnym przekładem powieści.
Poza Państwowym Instytutem Wydawniczym Na wschód od Edenu wydały wydawnictwa Muza, Świat Książki oraz Wydawnictwo Dolnośląskie. Z kolei 15 listopada 2011 Prószyński i S-ka otworzył powieścią nową serię autorską, w której przypomni wszystkie dzieła Johna Steinbecka. Znajdą się w niej również tytuły nigdy wcześniej w Polsce niepublikowane[20].
W 2009 roku powieść została wydana przez wydawnictwo Qes Agency w formie audiobooku; czytał Mieczysław Morański[21].
W 1935 roku Pascal ‘Pat’ Covici opublikował powieść Tortilla Flat. Od tamtego czasu Pat był nie tylko wydawcą, ale także bliskim przyjacielem Steinbecka.
Pisząc Journal of a Novel: The East of Eden Letters Steinbeck często wspominał o majsterkowaniu przy domu oraz przedmiotach, które strugał. Pewnego razu Pat poprosił Steinbecka, by ten zrobił dla niego pudełko. Pisarz żartował, że owszem, spełni prośbę, pod warunkiem, że nie będzie to „pudełko” na samego Pascala.
Kiedy skończył pisać Na wschód od Edenu, Steinbeck umieścił rękopis 250 000 słów w mahoniowym pudełku, które sam wyrzeźbił i wysłał je przyjacielowi. Notka, którą umieścił na wieczku stała się dedykacją powieści[22].
Z początku Steinbeck planował napisać książkę dla swoich synów, Toma i Johna, i zadedykować im rozdziały o Hamiltonach, opowiedzieć im, jaka krew w nich płynie. Steinbeck nie wydawał się jednak zainteresowany krwią Steinbecków, niemieckimi korzeniami swojego ojca, lecz irlandzką linią swojej matki. To z jej rodziny pochodziły historie, twórczość, pasja. Chociaż daty są zmienione, a postaci wyniesione, historia rodu Hamiltonów jest prawdziwa. Poprzez historię Trasków oraz Lee, Steinbeck nakreśla emocjonalny kontekst swojej rodziny.
Na Wschód od Edenu to saga rodziny Trasków, opisująca jej dzieje od 1890 roku do I wojny światowej. Warstwa fabularna skupia się wokół przypowieści o Kainie i Ablu, dwóch braciach rywalizujących o względy ojca, która stanowiła jednocześnie odzwierciedlenie przekonania, że ludzie powtarzają zachowania swoich przodków. Stąd opowieści o losach Kaleba i Arona (głównych bohaterów powieści) towarzyszyła wcześniejsza historia o losach Adama i Karola, stanowiąca jej ważne uzupełnienie. Losy skażonego przez zło rodu toczyły się w dolinie rzeki Salinas, w północnej Kalifornii. Oto jego główni przedstawiciele:
| Kryterium | Kaleb | Aron |
|---|---|---|
| wygląd | Wysoki, grubokościsty, barczysty. Oczy piwne, włosy ciemnokasztanowe. | Duże, szeroko osadzone oczy o wyrazie anielskiej niewinności; miękkie i złote włosy; delikatne, piękne usta. |
| cechy | Bystry, pewny siebie, przedwcześnie dojrzały, nie ujawniał swoich uczuć. | Charakter jednolity, a także niezmienny; zawzięty, uparty, niewrażliwy. |
| opinia otoczenia | Człowiek gruboskórny, okrutny, niewrażliwy. | Człowiek nieśmiały, delikatny (w związku z czym, kochany przez ludzi) |
| wzajemna relacja | Pragnął być równie kochany jak brat; potrafił przechytrzyć brata i zemścić się na jego zwolennikach, ale jednocześnie kochał jego bezradność i modlił się, by być taki jak Aron. Próbował naśladować go, ale nie wypadało to naturalnie i przekonywająco. Uważał, że Aron jest za słaby, by poznać prawdę o matce. Gdy poczuł się odtrącony przez ojca, zemścił się na Aronie, pokazując mu matkę. | Nie ukrywał swego zimnego usposobienia; w czasie bójek z bratem wydawał się nieulękły, a jego ciało było jakby niewrażliwe na ból. Nie znał i nie rozumiał swego tajemniczego brata, uważając, że jest on nieporadny. |
| plany na przyszłość | Postanowił być samowystarczalny i nie liczyć na niczyją pomoc. Chciał poświęcić się, pracować na ranczo, by opłacić Aronowi studia. | W poszukiwaniu czystości, walcząc z rodzącym się seksualizmem, postanowił zostać pastorem. Wszystkie wzniosłe i czyste uczucia przelał na narzeczoną Abrę, która w rzeczywistości wcale nie chciała być jego „białym duchem”. |
| stosunek do ojca | Po dowiedzeniu się prawdy o matce zaczął namiętnie kochać ojca i pragnął otoczyć go opieką i wynagrodzić doznane krzywdy. Pogodził się z tym, że ojciec woli Arona. Chciał kupić ojcowską miłość (oddał mu pieniądze zarobione na dostawach fasoli do wojska). Został jednak fałszywie oceniony i poczuł się odtrącony. Otrzymał błogosławieństwo od ojca dopiero na łożu śmierci, gdy Chińczyk Li wstawił się za nim. | Obdarzał ojca wyrachowanym zainteresowaniem, licząc na jego opiekę oraz względy. Na wieść o klęsce finansowej, kompromitacji z niefortunną wysyłką sałaty, postanowił opuścić dom oraz przyspieszył przygotowania do egzaminów. |
| związki z matką | Od początku nie wierzył w śmierć matki; po spotkaniu był pewien, że odziedziczył po niej złe cechy. | Nosił w sobie przekonanie, że zmarła przedwcześnie matka była aniołem; podczas spotkania przeżył wstrząs; uciekł do wojska i zginął jako żołnierz ekspedycyjnego korpusu USA we Francji w 1918 roku. |
| opinia rodziców | Ojciec traktował go oschle i fałszywie oceniał; matka bała się go, przeczuwając, że ją pokona i zdemaskuje. | Ojciec uwielbiał go, stawiał za wzór do naśladowania, był nieświadomy jego prawdziwej natury, ofiarował mu złoty zegarek, gdy z niechęcią opuszczał dom; na wieść o jego ucieczce do wojska zasłabł, a na wieść o jego śmierci miał atak paraliżu. Matka dostrzegła w nim swoje cechy; zapisała mu w testamencie cały majątek. |
Historia pary bliźniaków sugeruje czytelnikowi ciekawe wnioski dotyczące natury ludzkiej. Każdy człowiek uznaje grzech za swój wymysł, nie dostrzegając tego, że to jego przodkowie zarazili go poczuciem winy. Zdaniem pisarza, wszyscy jesteśmy dziećmi Kaina, a jego historię uznać można za „symboliczne dzieje duszy ludzkiej”. Każdy z nas boi się odtrącenia i braku miłości; świadomość odtrącenia powoduje gniew, wraz z którym przychodzi zbrodnia, a tuż za nią poczucie winy. „Gdyby można odjąć człowiekowi lęk przed odtrąceniem, nie byłby tym, czym jest.”[2]
Najbardziej ciekawą i niejednoznaczną postacią w powieści Steinbecka jest postać kobiety, Cathy Ames, matki Kaleba i Arona, która od dzieciństwa przypomina wcielenie psychicznego potwora. To tereny Nowej Anglii, niegdyś, w początkach kolonizacji, obfitujące w procesy i palenie czarownic, dostarczyły Steinbeckowi wzoru dla kobiety, będącej wcieleniem szatańskiej przewrotności[4]. Jej biografia utkana jest z samych złych postępków, świadczących o bezduszności i braku sumienia. Z kolei jej wygląd świadczył o czymś zupełnie odwrotnym – oczy o tajemniczo sennym i niewinnym wyrazie, złote włosy, szczupła i delikatna figura, niski i słodki głos. Ludzie z natury dobrzy wydawali jej się śmieszni i stanowili łatwy obiekt do manipulacji. Jej kłamstwa nigdy nie były niewinne, a poczucie władzy nad otoczeniem sprawiało jej wyraźną przyjemność. „Miała nieludzką zdolność wyrzekania się tego, czego nie mogła uzyskać, i czekania na to, co mogła dostać.” Już w dzieciństwie nie miała żadnych przyjaciółek, nikomu nigdy się nie zwierzała, pozostając cały czas w samotności. Jej samoocena zatrważała brakiem jakiegokolwiek poczucia winy. Wierzyła, że posiada w swoim wnętrzu „jakieś chłodne piękno, coś nietkniętego i nietykalnego”, coś, co nie zostało przez nikogo zbrukane. „Dotknięcia muskały tylko jej twardą, zewnętrzną pokrywę. Wewnątrz była nienaruszona…” Nauczyła się czytać już w wieku pięciu lat, a jej pierwszą ważną lekturą była Alicja w Krainie Czarów, książka towarzysząca jej w godzinie samobójczej śmierci. Właśnie ona stanowiła klucz do zagadkowego demonizmu Cathy. Już jako mała dziewczynka czuła, że zewsząd otaczają ja wrogowie, że jest bardziej wrażliwa i wyjątkowa, bojąc się ataku z zewnątrz, znalazła schronienie w samej sobie, zamykając się w szczelnej skorupie zła. Wybrała schronienie, nie wierzyła w porozumienie z jakąkolwiek inną istotą; jej jedyną przyjaciółką stała się Alicja, która podpowiedziała jej pomysł ucieczki z realnego świata[2].
Steinbeck poznał Gwyn Conger w 1939, kilka miesięcy po publikacji Gron gniewu. Fascynacja była elektryzująca i natychmiastowa. Niemal 20 lat młodsza, zmysłowa i kochająca zabawę Gwyn była wszystkim tym, czym nie była pierwsza żona pisarza, Carol. Z Carol Steinbeck rozwiódł się w 1943 i w tym samym roku poślubił Gwyn. Drugie małżeństwo trwało jednak tylko 5 lat. Gwyn, zawodowa piosenkarka, okazała się nie tak ujmująca i uległa, jak Steinbeck oczekiwał. Dzieci wprowadziły napięcie do związku. Ciężko pracujący Steinbeck narzekał, że Gwyn była zawsze chora i często spała do południa. Dużo piła, flirtowała z innymi mężczyznami. W roku 1948, zmarł bliski przyjaciel Steinbecka, Ed Ricketts. Wtedy Gwyn opuściła pisarza. Długie miesiące emocjonalnego wyniszczenia znalazły upust w książce, którą Steinbeck napisał po kolejnym ożenku – z Elaine Scott w 1950. Zdecydowana część osobowości Lee odzwierciedla Eda Rickettsa. Cathy z kolei stanowi obraz Gwyn[23].
Przez całą powieść, narracja powraca do postaci Cathy. Steinbeck analizuje ją i odczytuje ponownie w rozdziałach 8, 13 i 17.
Zagrożona wydaje się więc twórcza wolność narratora, który przypomina czytelnikowi swoją obecnością, że to on jest tym, który tworzy, kształtuje i nazywa. Uporczywie poddaje Cathy powtórnej ocenie ponieważ prosi, by czytelnik uczynił to samo. Powtórne odczytywanie postaci Cathy czyni proces samego czytania podwójnym. Zmiana imienia z Cathy na Kate uwydatnia dwoistość jej natury. Czytelnik skłania się także do zgłębienia dwoistości swojej własnej psychiki. Powieść ukazuje, jak siły dobra i zła kształtują życie człowieka. Steinbeck rozmyśla nad fikcją, faktem, twórczością i prawdą – i nakłania czytelnika, by uczynił to samo. Być może pod koniec powieści, Cathy stała się bardziej ludzka. Być może przekazanie całego majątku synowi Aronowi było jej jedynym dobrym uczynkiem, lub też było ostatecznym aktem zemsty zmuszającym syna do przyjęcia skażonych grzechem pieniędzy[24].
Pisząc Na wschód od Edenu, Steinbeck skrupulatnie notował przebieg procesu twórczego, czego wynik był następujący:
Często gdy pisał powieści, Steinbeck zwracał się do przyjaciela, przez co proza, którą komponował zyskiwała na intymności. Pisarz starał się nawiązać kontakt z odbiorcą, wynikiem czego są zrozumienie i współczucie, które tak wielu czytelników znajduje w jego twórczości. „Oto co pragnę zrobić z całą tą książką”, pisał dwa miesiące przed rozpoczęciem pisania, „utrzymać ją w ryzach i pozwolić czytelnikowi zapełnić ją emocjami”. Z początku Steinbeck pisał dla synów, później bezpośrednio do Pascala Covici, ale zawsze koncentrował się na tym, jak zaangażować czytelnika, jak usytuować go w tekście. Tworzył prozę zaangażowaną. W Na wschód od Edenu, w swym dziele życia, pragnął by miejsca i rodzinne sprawy, tak osobiste i własne, były boleśnie prawdziwe dla innych. „Moim życzeniem jest, aby w momencie gdy czytelnik skończy tę książkę, miał swoiste poczucie przynależności do niej. I, w istocie, będzie jednym z rodowitych mieszkańców Doliny”[26].
Steinbeck stworzył własną, odrębną wizję świata, wizje brutalną i antyintelektualną, przerażającą bezdenną, niemożliwą do wyczerpania głębią urazu, nienawiści czy agresywnego sentymentalizmu. Powieść ta stara się przedstawić losy ludzkości w ich najbardziej dramatycznych przejawach. To jest jej sposób zaspokajania naturalnej pod każdą szerokością geograficzną, potrzeby docierania do sensu ludzkiego losu. Zbrodnie przesuwają się przed naszymi oczami. Śledzimy ich narodziny. Bierzemy w nich udział, zrazu zainteresowani, potem zaangażowani. Poznajemy psychikę ludzi predysponowanych do zbrodni. Poznajemy warunki społeczne, których rezultatem jest zbrodnia. Powieść nie zatrzymuje się przed takim czy innym tabu jak np. ‘molestowanie’ uśpionej panny Faye przez Cathy[27].
Styl Steinbecka jest formą ruchu. Dramatyczny jest księżyc, wiatr, dramatyczne są wzruszenia. Dramatyczność, dzianie się w czasie odbija się po prostu na stylu. Dramatyzm widoczny jest w konstrukcjach czasowych, w wyglądzie graficznym – duża liczba dialogów. U Steinbecka krajobrazy, czyny i myśli ludzkie dzieją się. Każdy opis jest dramatyczny, gdyż służy przygotowaniu do dramatu. Patrząc na losy Trasków i Hamiltonów, obserwujemy ciągły rozwój ukazanych ludzi. Wszystkie postacie żyją na własny rachunek. Są pełnoletnie, niezależne od autora. Czytelnik nie podziwia inteligencji, ani dowcipu, ani głębi autora; inteligentne, dowcipne, poważne bywają jedynie opisywane postaci. Życie dzieje się w czasie. Ukazany jest kierunek. Ukazany jest ruch zjawisk. Czas nie jest tylko elementem, lecz funkcją świata. I właśnie konstruowanie akcji w czasie, oddawanie artystycznymi środkami nie zatrzymania, ale przemijania – to są konsekwencje dramatyzmu powieści Steinbecka. Styl odzwierciedla formę – literaturę zaangażowaną bez reszty, nie pozornie, nie konwencjonalnie w sprawy swojego świata[27].
Na wschód od Edenu Johna Steinbecka stanowi oryginalne połączenie realizmu z romantyzmem. Jej tłem, podobnie jak wielu innych jego utworów, jest wieś amerykańska, gdzie ludzie żyją w bliskim kontakcie z ziemią, a złe siły – susza, chciwość, zachłanność, ucisk społeczny – niweczą te szlachetne związki. Człowiek w walce ze złem jest zazwyczaj bezradny, nie oznacza to jednak, że jest całkowicie pozbawiony szans na wygraną. Dysponuje wolną wolą i może pokonać grzech, prawa dziedzictwa i wszelkiego rodzaju fatum, gdy tylko tak postanowi i pozostanie wierny swojemu wyborowi[2].
Romantyzm widoczny jest przede wszystkim w swoistym indywidualizmie bohaterów:
Romantyzm uwidacznia się także poprzez bezpośrednie nawiązanie do Weltschmerz – bólu życia – odczuwanego przez Samuela Hamiltona:
Rzut oka na jego twórczość i życie przekonywa czytelnika, jak bardzo pisarz ten zrósł się z Kalifornią. W okresie kiedy tak wielu amerykańskich pisarzy odwróciło się od swojej ojczyzny jako źródła inspiracji, Steinbeck stanowi istotny wyjątek. Przywiązanie do swojej ojczystej Kalifornii prześwieca przez jego największe dzieło. Zawsze unikał modnego eksperymentowania i kultywował tradycyjną sztukę narracji, wynikiem czego stał się dokładny i aktualny realizm, a poprzez ukazanie ludzkiego cierpienia i ludzkiej godności, Na wschód od Edenu zyskało ponadczasową jakość[28].
Powieść skupia się między innymi na przedstawieniu amerykańskiego stylu życia (z uwzględnieniem wprowadzenia automobilu włącznie) na przestrzeni półwiecza łączącego koniec wojny secesyjnej z wybuchem pierwszej wojny światowej[5].
W drugiej połowie dziewiętnastego wieku nastąpiły znaczne zmiany w życiu wielu amerykańskich rodzin, spowodowane głównie szybko postępującą industrializacją i urbanizacją kraju. Większość osób zaczęła pracować poza domem, w tym wiele kobiet, zwłaszcza z niższych warstw społeczeństwa. Zmniejszyło się ich ekonomiczne uzależnienie od małżeństwa i rodziny. To na początku dwudziestolecia, w latach 1900–1920, liczba rozwodów zwiększyła się o ok. 50% w porównaniu z poprzednimi dekadami. Mimo to małżeństwo wciąż pozostawało dla wielu kobiet jedyną szansą na godne życie, uzyskanie akceptacji lub wyższego statusu społecznego i towarzyskiego[29].
Inspiracja Steinbecka pochodzi z Biblii, z czwartego rozdziału Księgi Rodzaju. Wersy 1–16, które opowiadają historię dwojga braci, Kaina i Abla.
Kain i Abel widoczni w bohaterach powieści (imiona w wersji oryginalnej)
Kainowie – Cains:
Ablowie – Abels:
Cathy Ames potrafiła już czytać, mając pięć lat. Książką, która wzbudziła jej fascynację była Alicja w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. W dzieciństwie, Cathy czuła, że Alicja trwa u jej boku. Cathy bawiła się z Alicją, kochała ją, darzyła zaufaniem – traktowała jak najbliższą przyjaciółkę. Przed popełnieniem samobójstwa, Cathy wspominała dziecięce lata „spędzone z Alicją”.
W Na wschód od Edenu, jak i wielu innych powieściach Steinbecka czy w ogóle w literaturze amerykańskiej odbywa się na wielką skalę poszukiwanie ostatecznych rozwiązań ludzkiego losu. John Steinbeck podobnie jak inni twórcy Ameryki odczuwa potrzebę mitu. Potrzebę tę na wszystkich polach realizuje. Odbywa się to tym gwałtowniej, że warunki wyolbrzymiły skalę ludzkich doświadczeń. Świat jest większy niż świat starożytnych, namiętności są też większe. Ślepy los nie ma kamiennej twarzy boga, nie można go przebłagać ofiarą ani niedowiarstwem. Dziś ślepy los poruszany jest przez potężną aparaturę cywilizacji mechanistycznej, wobec której człowiek nic nie znaczy. Na nim ciąży przekleństwo, którego nie odwróci ofiara złożona na ołtarzu. Maszyneria losu nie ustaje w przygotowywaniu kataklizmów[27].
Ponad tym wszystkim Bóg gdzieś istnieje, ale jest słaby, zeszłowieczny, nieporadny. W Na wschód od Edenu wszędzie występuje walka człowieka ze światem, który czeka tylko na sposobność, aby wtargnąć i zniszczyć każde szczęście, każde pragnienie ładu i spokoju. Kiedy Adam i Karol otrzymują w spadku pokaźną sumę pieniędzy, Karol nie potrafi się cieszyć z wynikających zeń korzyści, ale doszukuje się pierwiastka złego w pochodzeniu pieniędzy. Ale człowiek jest w defensywie, ma się na baczności przed każdą chwilą życia. Nie jest to już zatem walka człowieka ze światem, ale świata z człowiekiem[27].
Steinbeck pragnie stworzyć iluzję, surogat trwałości. Tę trwałość osiąga sentymentalną obroną tych wartości, które w ludzkim pojmowaniu zrosły się z pojęciem ładu moralnego. Dobro, miłość, przyjaźń, bezinteresowność są ukazane w jego dziele ostro, bezwzględnie, antynomicznie wobec zła i podłości. Biało–czarny świat Steinbecka jest walką formuł[27].
W przeciwieństwie do zwierząt, ludzie mają wybór i świadomość. Motyw Timshel znajduje też swoje odzwierciedlenie w przemowie Steinbecka wygłoszonej tuż po otrzymaniu Nagrody Nobla:
Reakcja krytyków nie była dla autora szokiem. Ponad rok przed publikacją Na wschód od Edenu, Steinbeck pisał w Journal of a Novel do Pascala Covici, swojego wydawcy: „Wiesz równie dobrze jak ja, że ta książka rozpęta takie samo piekło jak wszystkie poprzednie i to z tych samych powodów. Nie będzie to tym, czego ludzie oczekują, a więc oczekujący nie polubią tej książki.”
Niemniej jednak, książce udało się podbić serca czytelników. Na wschód od Edenu opublikowano po raz pierwszy we wrześniu 1952, a w październiku tego samego roku, powieść zajmowała już pierwsze miejsce (a na tle roku – trzecie) na liście bestsellerów literatury pięknej, podczas gdy pierwsze miejsce na liście literatury faktu zajmowała Biblia. Od tamtego czasu powieść przetłumaczono na wiele języków i nigdy nie wycofano z drukarni.
W 1955 Elia Kazan wyreżyserował i wyprodukował filmową adaptację Na wschód od Edenu, z Jamesem Deanem w roli głównej. Obraz wpisano do kanonu klasyki filmowej. Powieść doczekała się także adaptacji na deskach teatru.
Pomimo ogromnej popularności książki wśród czytelników, zdania krytyków były skrajnie podzielone. W swej książce John Steinbeck: A Biography, Jay Parini zauważa, że w New York Times Book Review Mark Schorer określił Na wschód od Edenu jako „prawdopodobnie najlepszą z powieści Johna Steinbecka”, podczas gdy magazyn Time odrzucił książkę jako „wielką mieszankę, w której bezsensowność i groteskowy melodramat często wyskakują jako dobra fabuła i wiarygodne zachowania”.
W odpowiedzi na szczególnie złośliwą recenzję napisaną przez Anthony’ego Westa dla The New Yorkera, Steinbeck musiał zareagować i odpowiedział słowami: „Chciałbym go spotkać i dowiedzieć się, dlaczego tak bardzo nienawidził i bał się tej książki.”
Jackson J. Benson, autor biografii The True Adventures of John Steinbeck, Writer pisze o Na wschód od Edenu, że jest to książka, która działa na czytelnika w szczególny sposób. Aspekty które wywołują najwięcej krytycyzmu, to właśnie te, które dla czytelników okazały się najbardziej zajmujące: pośrednie i bezpośrednie pierwszoosobowe wtrącenia, przekazujące dzieje rodziny autora; postać Cathy, której – bez względu na to, jak bardzo była niewiarygodna – nie sposób zapomnieć; filozofia pochlebstw Chińczyka Lee, która stała się szczególnym celem akademickiej krytyki[30].
Bez względu na krytykę, popularność Na wschód od Edenu nieustannie wzrasta. W 2003 roku książka pojawiła się na liście Oprah’s Book Club. Corocznie, sprzedaje się około 50 000 egzemplarzy powieści[31].
reżyseria: Elia Kazan, scenariusz: Paul Osborn, wykonawcy: James Dean, Raymond Massey, Julie Harris
W ekranizacji powieści z 1955 roku skupiono się niemal wyłącznie na historii Cala. Film oparty jest tylko na jednej części powieści, która opisuje w całości dwa pokolenia. Brakuje postaci Sama Hamiltona, pomysłowego marzyciela, przyjaciela Adama Traska, a także wycięto postać Chińczyka Lee, który to odpowiedzialny jest za wprowadzenie głównego wątku moralnego do powieści. Niemniej jednak John Steinbecka docenił adaptację Kazana, a także mocną grę Jamesa Deana. W istocie Na wschód od Edenu (1955), sam w sobie, stanowi kino wybitne, wpisujące się we współczesną klasykę, mimo że nie oddające w pełni przekazu powieści[32].
reż. Harvey Hart, sc. Richard Shapiro, wyk. Timothy Bottoms, Jane Seymour, Bruce Boxleitner, Soon-Tek-Oh, Sam Bottoms, Karen Allen, Hart Bochner
W przeciwieństwie do filmu z 1955, miniserial Na wschód od Edenu z 1981, skupia się nie na roli Cala, ale na Cathy (Jane Seymour), biologicznej matce Cala i Arona. Podobnie jak powieść, seria rozpoczyna się jeszcze przed narodzinami Adama i Karola. Produkcja trwa zaledwie sześć godzin, niemniej jednak zdołano zawrzeć w niej wątki istotne dla powieści, w wyniku czego seria wierniej oddaje przekaz powieści niż film z 1955 oraz nie brakuje w niej postaci Lee.
Planowana jest też kinowa produkcja Na wschód od Edenu w reżyserii Toma Hoopera dla Universal Pictures. Hooper skomentował pomysł dla Daily Variety:
3 marca 1968 na deskach teatru Billy Rose Theatre wystawiono muzyczną interpretację Na wschód od Edenu pt. Here’s Where I Belong w reżyserii Michaela Kahna. Muzykę skomponował Robert Waldman, słowa ułożył Alfred Uhry. Za scenariusz odpowiedzialni byli Alex Gordon i Terrence McNally (którego imię na jego własne życzenie zostało usunięte z listy zaangażowanych w produkcję). W musicalu zawężono akcję do okresu 1915–1917[36].
Autorom udało się ująć obszerny, romantyczny obraz kalifornijskiej wsi z okresu I wojny światowej w węższe ramy, poprzez skupienie się na relacji ojciec–syn pomiędzy Adamem Traskiem (Paul Rogers) a młodym Calebem (Walter McGinn). Niemniej jednak zamysł przerósł niedoświadczonych twórców i produkcja nie odniosła sukcesu[37].
Utwór We’re A Home został nagrany przez The Ray Conniff Singers w 1967 i wydany jako singiel (Columbia 4-44422). W 2005 roku nagranie zostało wznowione w wersji stereo na składance Ray Conniff „The Singles Collection, Vol. 1" (Collectables 7697)[38].
The Western Stage Company of Hartnell podjęło się nowej adaptacji scenicznej Na wschód od Edenu. Sztukę wystawiono na jedenastym oraz piętnastym Festiwalu Steinbecka, a także w krótszej wersji w Louisville Theatre. Produkcję reżyserował Tom Humphrey, za adaptację powieści odpowiedzialny był Alan Cook[39].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
