Moa (Dinornithiformes) – rząd wymarłych ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki nielotne, zamieszkujące Nową Zelandię począwszy od plejstocenu aż po XIV lub XV wiek.
Moa atakowane przez orła HaastaRichard Owen i szkielet moa z rodzaju DinornisPorównanie rozmiarów czterech gatunków moa i człowieka 1.Dinornis novaezealandiae 2.Emeus crassus 3.Anomalopteryx didiformis 4.Dinornis robustus
Wymarły między rokiem 1300 a 1440 ± 20 lat[1]. Przed pojawieniem się człowieka jedynym naturalnym wrogiem był orzeł Haasta (Harpagornis moorei). Maorysi (którzy przybyli na Nową Zelandię z Polinezji między 1250 a 1300 r.) traktowali moa jako źródło mięsa, doprowadzając polowaniami do wymarcia tych ptaków[2].
Ptaki te charakteryzowały się następującymi cechami:
szczątkowe skrzydła – posiadały jedynie jedną kość kończyny górnej, scapulocoracoid, powstały ze zrostu kości kruczej z łopatką (scapula)[2]
bardzo duże rozmiary: wzrost do 3,6 m[3] (największe znane ptaki poza mamutakami z gatunku Vorombe titan[4]); samice znacznie większe od samców[5][2], samce były zwykle o połowę mniejsze, co stanowi ekstremalny przykład dymorfizmu płciowego u ptaków[2]
W XIX i XX wieku opisano wiele gatunków moa. Zainteresowanie zachodnich badaczy wzrosło, gdy w 1840 Richard Owen rozpoczął badania nad moa. Przez kolejne 8 lat nazwał 13 gatunków. W późniejszych latach opisywano kolejne gatunki; Walter Rothschild w 1907 w Extinct Birds wymienił ich aż 38. W XX wieku podjęto dalsze prace nad systematyką moa. Do badaczy tamtych czasów należeli między innymi Gilbert Archey, W.R.B. Oliver i Joel Cracraft. Wskutek postępujących badań nad różnorodnością zależną od miejsca występowania, dymorfizmu płciowego (przejawiającego się w wielkości ptaków) i datowanie radiowęglowe zawężano grono gatunków; w 2000 akceptowano ich 11 w 6 rodzajach, w 2006 – 10, w 2011 – 9[2].
Ich pokrewieństwo z innymi ptakami nie jest dobrze poznane. Badania molekularne zwykle sugerują, że najbliższymi krewnymi moa są kusacze, podczas gdy analizy morfologiczne sugerują bliższe pokrewieństwo z mamutakami (Aepyornithiformes)[7].
Do rodziny zaliczane są następujące rodzaje i gatunki[3] (systematyka jest jednak sporna i ciągle podlega modyfikacjom, np. Worthy i Scofield wyróżniają trzy rodziny z sześcioma rodzajami obejmującymi dziewięć gatunków[7]):
moa[6] (Dinornithidae[5]) – obejmuje największych przedstawicieli rzędu
Perry, George L.W.; Wheeler, Andrew B.; Wood, Jamie R.; Wilmshurst, Janet M.A high-precision chronology for the rapid extinction of New Zealand moa (Aves, Dinornithiformes).„Quaternary Science Reviews”.105,s.126–135,2014.
Davies, S.J.J.F.:Moas. W:Hutchins, Michael:Grzimek’s Animal Life Encyclopedia.T.8. Birds. I Tinamous and Ratites to Hoatzins (2 ed.).Farmington Hills:Gale Group,2003,s.95–98. ISBN0-7876-5784-0.
James P. Hansford i Samuel T. Turvey.Unexpected diversity within the extinct elephant birds (Aves: Aepyornithidae) and a new identity for the world’s largest bird.„Royal Society Open Science”.5 (9): 181295,2018. DOI: 10.1098/rsos.181295.(ang.).
Michael Bunce, Trevor H. Worthy, Tom Ford, Will Hoppitt, Eske Willerslev, Alexei Drummond & Alan Cooper.Extreme reversed sexual size dimorphism in the extinct New Zealand moa Dinornis.„Nature”.425,2003.brak numeru strony
TH Worthy, RP Scofield.Twenty-first century advances in knowledge of the biology of moa (Aves: Dinornithiformes): a new morphological analysis and moa diagnoses revised.„New Zealand Journal of Zoology”.39(2),s.87–153,2012. DOI: 10.1080/03014223.2012.665060.(ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
JakubPolit:Nie ma już moa: ptaki, pamięć historyczna i największa tajemnica Nowej Zelandii.Kraków:Historia Iagiellonica,2021,s.186. ISBN978-83-62261-10-9.
