Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 – jedenasta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych sporządzona przez Światową Organizację Zdrowia WHO.

Tworzenie ICD-11 rozpoczęło się w 2007 roku^[1] i objęło ponad dekadę pracy, w którą zaangażowanych było ponad 300 specjalistów z 55 krajów, podzielonych na 30 grup roboczych^[2][3][4]; ponadto wpłynęło około 10 000 propozycji od ludzi z całego świata^[5]. Wersja ICD-11 została pierwotnie opublikowana na stronach WHO 18 czerwca 2018 roku^[6], a następnie oficjalnie zatwierdzona 25 maja 2019 roku przez wszystkich członków WHO podczas 72. Światowego Zgromadzenia Zdrowia^[7]. ICD-11 jest rozpowszechniana na licencji Creative Commons BY-ND^[8] i jest dostępna na stronie WHO w języku francuskim, arabskim, chińskim, angielskim i hiszpańskim^[9].

Oficjalnie zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2022^[10]. 11 lutego Światowa Organizacja Zdrowia oświadczyła, że 35 krajów korzysta z ICD-11^[9]. Prace nad polską wersją miały się zakończyć w 2023 roku^[11][12][13] i 23 listopada 2023 opublikowana została wersja „przedostateczna” na licencji CC BY-ND 4.0^[14]. Całkowite przejście na ICD-11 planowane jest do końca 2026 roku^[15].

Struktura

ICD-11 rozdziały

Numer	Kody	Nazwa rozdziału
1	1A00–1H0Z	Wybrane choroby zakaźne lub pasożytnicze
2	2A00–2F9Z	Nowotwory
3	3A00–3C0Z	Choroby krwi i narządów krwiotwórczych
4	4A00–4B4Z	Choroby układu odpornościowego
5	5A00–5D46	Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemian metabolicznych
6	6A00–6E8Z	Zaburzenia psychiczne, behawioralne lub neurorozwojowe
7	7A00–7B2Z	Zaburzenia snu i czuwania
8	8A00–8E7Z	Choroby układu nerwowego
9	9A00–9E1Z	Choroby układu wzrokowego
10	AA00–AC0Z	Choroby ucha i wyrostka sutkowego
11	BA00–BE2Z	Choroby układu krążenia
12	CA00–CB7Z	Choroby układu oddechowego
13	DA00–DE2Z	Choroby układu pokarmowego
14	EA00–EM0Z	Choroby skóry
15	FA00–FC0Z	Choroby układu mięśniowo-szkieletowego lub tkanki łącznej
16	GA00–GC8Z	Choroby układu moczowo-płciowego
17	HA00–HA8Z	Stany związane ze zdrowiem seksualnym
18	JA00–JB6Z	Ciąża, poród, połóg
19	KA00–KD5Z	Wybrane stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym
20	LA00–LD9Z	Wady rozwojowe
21	MA00–MH2Y	Objawy podmiotowe, przedmiotowe i wyniki badań dodatkowych, niesklasyfikowane gdzie indziej
22	NA00–NF2Z	Urazy, zatrucia i określone skutki działania czynników zewnętrznych
23	PA00–PL2Z	Zewnętrzne przyczyny śmiertelności i zachorowalności
24	QA00–QF4Z	Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z systemem opieki zdrowotnej
25	RA00–RA26	Kody przeznaczone do celów specjalnych
26	SA00–SJ3Z	Rozdział dodatkowy: Zaburzenia w ujęciu medycyny tradycyjnej
27	VA00–VC50	Sekcja uzupełniająca ocenę funkcjonowania
28	XA0060–XY9U	Kody rozszerzone

Zmiany

Główna różnica pomiędzy ICD-10 a ICD-11 to formuła kodowania poszczególnych jednostek chorobowych. ICD-11 zmienia 3-znakowe kody kategorii na cztery ze znakiem alfabetu na drugiej pozycji i cyfrą zawsze na trzeciej pozycji. Pierwszy znak dowolnego kodu będzie odpowiadał numerowi rozdziału. W rozdziałach 1-9 pierwszy znak kodu będzie opisywać numer rozdziału, w rozdziałach 10-27 pierwszy znak to litera. Wszystkie kody w jednym rozdziale będą zawsze zaczynać się tym samym znakiem^[16].

W nowym systemie klasyfikacji pojawił się szereg nowych pozycji. ICD-10 zawierał 14 400 pozycji. W ICD-11 jest 55 000 chorób. Klasyfikacja chorób będzie też obejmować okoliczności wpływające na zdrowie (np. niezadowolenie z sytuacji w szkole i niski poziom higieny osobistej)^[17].

Zaburzenia psychiczne

Następujące zaburzenia psychiczne zostały dodane do ICD-11: zespół unikania i ograniczania przyjmowania pokarmu(inne języki) (6B83), dysforia integralności ciała(inne języki) (6C21), katatonia (486722075), złożony zespół stresu pourazowego(inne języki) (6B41), zaburzenie związane z graniem(inne języki) (6C51), węchowy zespół odnoszący (6B22) i zespół przewlekłej żałoby(inne języki) (6B42)^[18][a].

Ponadto do ICD-11 dodano również następujące zaburzenia psychiczne, które były już uwzględnione w amerykańskiej adaptacji ICD-10-CM: zaburzenie z napadami objadania się (ICD-11: 6B82; ICD-10-CM: F50.81), zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II (ICD-11: 6A61; ICD-10-CM: F31.81), cielesne zaburzenie dysmorficzne (ICD-11: 6B21; ICD-10-CM: F45.22), dermatillomania(inne języki) (ICD-11: 6B25.1; ICD-10-CM: F42.4), froteryzm (ICD-11: 6D34; ICD-10-CM: F65.81), syllogomania (ICD-11: 6B24; ICD-10-CM: F42.3) i zaburzenie eksplozywne przerywane (ICD-11: 6C73; ICD-10-CM: F63.81)^[18].

Wśród innych wartych uwagi zmian można wymienić:

• Specyficzne zaburzenia osobowości zostały połączane w jedną diagnozę zaburzenia osobowości (6D10), które można zakodować jako łagodne (6D10.0), umiarkowane (6D10.1) lub ciężkie (6D10.2). Może być dodatkowo opisane przy użyciu pięciu charakterystyk: negatywna emocjonalność(inne języki) (6D11.0); dystans (odłączenie) (6D11.1), dyssocjalność (6D11.2), odhamowanie (6D11.3) i anankastyczność (6D11.4). Wymieniony bezpośrednio pod nimi wzór borderline (6D11.5) jest kategorią podobną do zaburzenia osobowości typu borderline^[19].
• Wszystkie podtypy schizofrenii (np. paranoidalna, hebefreniczna, katatoniczna) zostały usunięte. Zamiast tego zastosowano model wymiarowy z kategorią „objawy pierwotnych zaburzeń psychotycznych” (6A25), który umożliwia kodowanie objawów pozytywnych (6A25.0), objawów negatywnych (6A25.1), objawów depresyjnych (6A25.2), objawów maniakalnych (6A25.3), objawów psychomotorycznych (6A25.4) i objawów poznawczych (6A25.5)^[20].
• Uporczywe zaburzenia nastroju (F34), na które składa się cyklotymia (F34.0) i dystymia (F34.1), zostały usunięte. Zaburzenie cyklotymiczne zostało włączona do kategorii zaburzenia dwubiegunowe lub pokrewne (6A62), natomiast zaburzenie dystymiczne została włączona do kategorii zaburzenia depresyjnych (6A72).
• Wszystkie całościowe zaburzenia rozwoju (F84) zostały połączone w jedną kategorię, zaburzenia ze spektrum autyzmu (6A02)^[21], z wyjątkiem zespółu Retta, który został przeniesiony do rozdziału dotyczącego anomalii rozwojowych (LD90.4)^[22]. Zrezygnowano z podziału na autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Aspergera i in., zamiast tego wprowadzając rozróżnienie na podstawie możliwych zaburzeń rozwoju intelektualnego i upośledzeń języka funkcjonalnego^[23].
• Zaburzenia hiperkinetyczne (F90) zmieniono na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (6A05) i wprowadzono podział na podtypy: dominująco nieuważny (6A05.0), dominująco nadpobudliwy-impulsywny (6A05.1) i mieszany (6A05.2).
• Ostra reakcja na stres (F43.0) została przeniesiona z rozdziału dotyczącego zaburzeń psychicznych i umieszczona w rozdziale „Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z systemem opieki zdrowotnej” (QE84). Tym samym w ICD-11 ostra reakcja na stres nie jest już uważana za zaburzenie psychiczne^[24].

ICD-11 CDDR

Po intensywnym, wieloletnim procesie rewizji, w którym uczestniczyło prawie 15 000 klinicystów ze 155 krajów^[25], WHO opracowała ICD-11 CDDG (ang. Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines)^[26][27][28], później przemianowaną na ICD-11 CDDR (ang. Clinical Descriptions and Diagnostic Requirements)^[29]. CDDR to kompleksowy podręcznik diagnostyczny do identyfikacji i oceny zaburzeń psychicznych przy użyciu ujednoliconej terminologii, podobny do DSM-5^[30][31]. ICD-11 CDDR została opracowana w podobnym czasie, co DSM-5, a grupy robocze obu projektów systematycznie spotykały się w celu omówienia poczynionych postępów. CDDR i DSM-5 są do siebie podobne, ale nie identyczne^[32]. ICD-11 CDDR jest następcą ICD-10 CDDG, który po raz pierwszy został wydany w 1992 roku^[33]. CDDR jest zintegrowany z ICD-11. W dniu 8 marca 2024 r.CDDR został również wydany w formie książkowej^[34]. Publikację można pobrać bezpłatnie ze strony internetowej WHO^[35].

Zdrowie seksualne

„Stany związane ze zdrowiem seksualnym” stanowią nowy rozdział w ICD-11. Światowa Organizacja Zdrowia zdecydowała się umieścić zaburzenia seksualne w osobnym rozdziale z uwagi na to, że uznała dualizm psychofizyczny za przestarzały^[36]. Wiele kategorii zawartych w ICD-10, w tym zaburzenia seksualne, opierało się na kartezjańskim podziale na stany "organiczne" (fizyczne) i "nieorganiczne" (psychiczne). W związku z tym dysfunkcje seksualne, które uznano za nieorganiczne, znalazły się w rozdziale dotyczącym zaburzeń psychicznych, natomiast te, które uznano za organiczne, w większości zostały wymienione w rozdziale dotyczącym chorób układu moczowo-płciowego. Natomiast zgodnie z ICD-11 mózg i ciało są postrzegane jako integralna całość, a dysfunkcje seksualne są uważane za efekt interakcji pomiędzy czynnikami fizycznymi i psychologicznymi. Tym samym zniesiono podział na zaburzenia organiczne i nieorganiczne^[37].

Dysfunkcje seksualne

W ICD-10 wyróżniono trzy główne kategorie dotyczące dysfunkcji seksualnych: Brak lub utrata potrzeb seksualnych (F52.0), Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej (F52.1) oraz Brak reakcji genitalnej (F52.2). W ICD-11 zastąpiono je dwiema głównymi kategoriami: Zespół obniżonego popędu seksualnego (HA00) i Zaburzenia podniecenia seksualnego (HA01). Ta ostatnia ma dwie podkategorie: Zaburzenia podniecenia seksualnego u kobiet(inne języki) (HA01.0) i Zaburzenia erekcji u mężczyzn (HA01.1). Różnica między Zespołem obniżonego popędu seksualnego a Zaburzeniami podniecenia seksualnego polega na tym, że w tych pierwszych występuje zmniejszone lub nieobecne pragnienie aktywności seksualnej. W tych drugich występuje niewystarczająca fizyczna i emocjonalna reakcja na aktywność seksualną, mimo że nadal istnieje chęć zaangażowania się w satysfakcjonujący seks. WHO uznała, że istnieje podobieństwo między pożądaniem a podnieceniem, ale nie są one tym samym. Postępowanie terapeutyczne powinno być ukierunkowane na ich odrębne cechy^[37].

Zaburzenia parafilne

Zaburzenia parafilne, nazywane w ICD-10 zaburzeniami preferencji seksualnych, pozostały w rozdziale o zaburzeniach psychicznych. Usunięto fetyszyzm (F65.0) i transwestytyzm fetyszystyczny (F65.1) występujące w ICD-10. Ze względu na to, że nie powodują cierpienia ani krzywdy, zdecydowano, że nie powinny być dłużej uznawane za zaburzenia psychiczne^[37][38]. Zamiast pedofilii w ICD-11 pojawiło się zaburzenie pedofilne (6D32). Można je zdiagnozować tylko wtedy, gdy dana osoba jest bardzo zaniepokojona swoimi preferencjami lub skłania się do działania^[39]. Sadomasochizm zastąpiono kategorią sadyzmu seksualnego z użyciem przymusu (6D33)^[40]. Dodano zaburzenie froterystyczne (6D34) jako osobną kategorię^[37]. Wcześniej znajdowało się w ICD-10 pod nazwą froteryzm, w kategorii „inne zaburzenia preferencji seksualnych” (F65.8)^[41].

Niezgodność płciowa

Transseksualizm i zaburzenia tożsamości płciowej zostały określone mianem niezgodności płciowej^[42][43] nie są już powiązane z zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania. Zostały one wymienione w nowej sekcji dotyczącej zdrowia seksualnego. Nowa nazwa to niedopasowanie płci, która może lepiej odzwierciedlać obecne rozumienie tego stanu. U osób w wieku dojrzewania i dorosłych niezgodność płciowa oznaczona jest kodem HA60^[44], u dzieci - HA61^[45].

Zaburzenia rozwoju płci

Zaburzenia rozwoju płci (LD2A) zastąpiły wcześniejszą kategorię „płeć niezdeterminowana i obojnactwo rzekome” (Q56). W nowej kategorii znalazło się między innymi zaburzenie jajnikowo-jądrowe rozwoju płci(inne języki) (LD2A.0), które dawniej nazywano obojnactwem prawdziwym(inne języki) (Q56.0). Całkowicie zrezygnowano z posługiwania się określeniem obojnactwo rzekome.

Nowa nazwa została przez aktywistów na rzecz praw osób interpłciowych uznana za „niepotrzebnie patologizującą”^[46]. Ponad 50 organizacji podpisało się pod listem otwartym do WHO z sugestiami zmian^[47][48], nie zostały one jednak uwzględnione.

Inne

W ICD-11 szczegółowo opisano wszystkie rodzaje cukrzycy (5 pozycji)^[49]. Choroby występujące na tle zakażenia wirusem HIV jak również rzadkie choroby genetyczne mają teraz swoje odrębne kody.

Sekcja Przedmioty lub żywe istoty, które powodują obrażenia zawiera prócz broni oddzielnie kodowane inne przedmioty, takie jak zegarek na rękę, grzebień, biżuteria, kosmetyki itd.

Medycyna tradycyjna – pojawił się rozdział poświęcony tym zagadnieniom w celu monitorowania wpływu metod niekonwencjonalnych na zdrowie. Przy czym nie oznacza to, że WHO uznała tradycyjną medycynę za skuteczną.

Zobacz też

• ICD-9 – 9 wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
• ICD-10 – 10 wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
• Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób dla Onkologii (ang. International Classification of Diseases for Oncology, ICD-O)
• Międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia (ang. International Classification of Functioning, Disability and Health, ICF)
• Klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna (ang. Anatomic-Therapeutic-Chemical, ATC Classification)
• SNOMED CT (ang. Systematized Nomenclature of Medicine – Clinical Terms)
• Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM)
• DSM-5 – V wersja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (2013)
• DSM-IV – IV wersja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
• DC:0-3R – Klasyfikacja diagnostyczna zaburzeń psychicznch i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

Uwagi

1. Nieoficjalne tłumaczenie, może ulec zmianie po opublikowaniu oficjalnego polskiego tłumaczenia ICD-11.