Metryka Ruska

Metryka Ruska^[1] (Metryka Wołyńska)^[2]) – grupa wydzielonych ksiąg kancelarii koronnej odnoszących się do województw: wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czernichowskiego z lat 1569–1673.

Prowadzona była w języku ruskim^[3][4], jednak od 1653 roku wszystkich wpisów dokonywano w języku polskim. Chociaż określenie Metryka Ruska lub Metryka Wołyńska jest powszechnie stosowane w nauce dla określenia całej serii, seria ksiąg spraw ruskich nigdy nie była i nie powinna być rozpatrywana jako oddzielna metryka w oderwaniu od Metryki Koronnej.

Badacz ukraiński Petro Kułakowśkyj wysunął hipotezę, że istniała odrębna kancelaria ruska, odrębna od kancelarii królewskiej i równolegle z nią działająca.

Metryka Ruska po 1673 roku długo dzieliła los Metryki Koronnej, po III rozbiorze wywieziona do Rosji, nigdy nie zwrócona Polsce, przechowywana jest obecnie w Rosyjskim Archiwum Państwowym Akt Dawnych (RGADA), jako część zespołu zatytułowanego Metryka Litewska (fond 389).

Geneza

W 1569 roku, po włączeniu do Korony województw wołyńskiego, kijowskiego i bracławskiego, należących wcześniej do Wielkiego Księstwa Litewskiego, kancelaria koronna przejęła obsługę ziem, które posługiwały się językiem ruskim jako urzędowym i Statutem Litewskim. Tereny te różniły się odmiennymi tradycjami administracyjnymi i kulturalnymi oraz silniejszą pozycją kościoła prawosławnego. Dlatego konieczne było ściągnięcie specjalnie przygotowanych fachowców, co spowodowało wytworzenie osobnej serii ksiąg nazywanych Metryką Ruską, prowadzonej przez wyspecjalizowany wydział spraw ruskich, określany niejednokrotnie mianem kancelarii ruskiej. Wydział ten genetycznie związany był z kancelarią wielkoksiążęcą, a niektóre cechy formalne upodabniały Metrykę Ruską do Metryki Litewskiej, zwłaszcza mniejszy stopień sformalizowania w porównaniu z łacińskimi księgami Metryki Koronnej.

Struktura

Metryka Ruska zawiera dokumenty koronne dla ziem ruskich, prowadzone odrębnie przez kancelarię większą i mniejszą koronną:

• przywileje koronne
• potwierdzenia prywatnych czynności prawnych
• dekrety
• listy królewskie i dokumenty dyplomatyczne

Pisarze i podpiskowie ruscy

Do końca lat dwudziestych XVII wieku było dwu pisarzy ruskich, dobrze znających język ruski i tradycję prawną, jeden przy kanclerzu, drugi przy podkanclerzu, od 1630 roku był tylko jeden pisarz ruski. Najważniejszym zadaniem pracowników kancelarii ruskiej było tłumaczenie i przepisywanie w języku ruskim listów i uniwersałów sejmikowych.

Kancelarią ruską kierowało 11 pisarzy: Eutyk Wysocki (1569-1574), Ławryn Piaseczyński (1569-1586 i 1589-1591), Joachim Wysocki (1576-1593), Florian Oleszko (1583-1620), Mikołaj Waśkowski (1586-1591), Jan Nowosielecki (1591-1597), Zachariasz Jełowicki (1594-1629), Jan Janowicz Marcinkiewicz (1609-1617), Feliks Krzysztof Mokosiej Bąkowiecki (1616-1626), Jan Bederman (1629-1652) i Stefan Kazimierz Hankiewicz (1653-1673).

Pisarzem ruskim kancelarii koronnej w 1609 roku był Aleksander Oleksowicz Krupecki. Udało się zidentyfikować 14 podpisków ruskich^[5].

Bibliografia

• Петро Кулаковський, Канцелярія Руської (Волинської) метрики 1569-1673 рр. Студія з історії українського регіоналізму в Речі Посполитій, Ostróg-Lwów 2002, passim.
• Руська (Волинська) метрика: регести документів Коронної канцелярії для українських земель (Волинське, Київське, Брацлавське, Чернігівське воєводства) 1569-1673, Kijów 2002, s. 167-192.
• Waldemar Chorążyczewski, Czy istniała kancelaria ruska? (na marginesie edycji regestów Metryki Ruskiej i monografii Petro Kułakowśkiego), w: Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. I, 2004, s. 383-390.
• Karol Mazur, Kancelarija Ruśkoji (Wołynśkoji) Metryky 1569 –1673 rr. Studija z istoriji ukrajinśkoho regionalizmu w Reczi Pospołytij, Petro Kułakowśkyj, Ostroh-Lviv 2002: [recenzja], w: Przegląd Historyczny, 2005, Tom 96, Numer 2, s. 368-373.

Linki zewnętrzne

• Waldemar Chorążyczewski, Kancelaria koronna w XIV-XVIII wieku

Przypisy

1. termin ruski stosowano dla podkreślenia geograficznego obszaru, do którego odnosiły się dokumenty koronne
2. W napisanym po rosyjsku wstępie do inwentarza z 1887 roku Stanisław Ptaszycki określił serię ruską jako Metrykę Wołyńską
3. pierwsze sporadyczne wpisy w języku polskim w księgach ruskich pojawiają się już w 1615 roku
4. po zajęciu Czernihowszczyzny i Siewierszczyzny w 1618 roku przywileje odnoszące się do tych terenów były wystawiane po polsku i wpisywane bez różnicy do ruskich i łacińskich ksiąg Metryki Koronnej
5. Петро Кулаковський, Канцелярія Руської (Волинської) метрики 1569-1673 рр. Студія з історії українського регіоналізму в Речі Посполитій, Ostróg-Lwów 2002, s. 177.