Mamutowiec olbrzymi
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mamutowiec olbrzymi, sekwojadendron, sekwoja olbrzymia, mamutowe drzewo, welingtonia[a] (Sequoiadendron giganteum) – gatunek drzew iglastych, wyróżniających się potężnymi rozmiarami. Osiągają wiek 2000-3500 lat. Współczesne drzewa dorastają do 95 m wysokości i 10 m średnicy (z Parku Narodowego Sekwoi w Kalifornii znane są pnie drzew ściętych w XIX wieku, o średnicy 12 m i wysokości szacowanej na 135 m). Do gatunku tego należą jedne z najwyższych drzew świata, obok eukaliptusa królewskiego i sekwoi wieczniezielonej. Do Europy pierwsze mamutowce sprowadzono ok. połowy XIX wieku. Są często uprawiane jako drzewa ozdobne w parkach, wymagają klimatu łagodnego, morskiego, są wrażliwe na mróz. W Polsce przemarzają, dlatego większość okazów rośnie w zachodniej części kraju.
 | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
mamutowiec | ||||
| Gatunek |
mamutowiec olbrzymi | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Sequoiadendron giganteum (Lindl.) J.Buchh. Amer. J. Bot. 26: 536 1939[3] | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||||
 | |||||
| Zasięg | |||||
 | |||||
Odkrycie
Podsumowanie
Perspektywa
Poza rdzenną ludnością indiańską ludźmi, którzy jako pierwsi zetknęli się z potężnymi mamutowcami, byli najwyraźniej członkowie wyprawy Josepha Walkera w 1833 roku, którzy przechodząc na północ od doliny Yosemite musieli przejść przez lasy z mamutowcami, zwane Merced i Toulumne. Jednak istotne skutki dla nauki miało spotkanie z tymi drzewami jednego z poszukiwaczy złota w 1852 roku[5]. Wielkie drzewa szybko stały się sławne. Jeszcze w tym samym roku materiały zielnikowe trafiły do Alberta Kellogga z California Academy of Sciences. On też zdradził lokalizację drzew Williamowi Lobbowi, który z zebranymi materiałami pojechał w 1853 roku do Anglii. Tam jeszcze przed końcem tego roku John Lindley opisał gatunek pod nazwą Wellingtonia gigantea. Zirytowało to amerykańskich botaników, bowiem nazwa upamiętniała brytyjskiego wojskowego – Arthura Wellesleya, księcia Wellington, poza tym nadana została przez Anglika, który nie widział drzew na oczy. Szczęśliwie dla nich Lindley zrobił błąd, bowiem nazwa rodzaju Wellingtonia została użyta wcześniej w 1840 roku w odniesieniu do rodzaju roślin z rodziny sabiowatych. W zamieszaniu skorzystał francuski botanik – Joseph Decaisne, który w 1854 opisał gatunek jako Sequoia gigantea. Wyprzedził Amerykanów (m.in. Kelloga), którzy gatunek opisali pod nazwą Taxodium giganteum w 1855. Mimo zyskanej popularności nazwa autorstwa Decaisne okazała się także niezgodna z zasadami nomenklatury botanicznej (wcześniej użyta została przez Stephana Endlichera do określenia jednej z odmian sekwoi wieczniezielonej Sequoia sempervirens). W tej sytuacji przyjęta została (początkowo z silnymi oporami, wynikającymi z przyzwyczajenia do wyróżniania dwóch gatunków sekwoi) diagnoza amerykańskiego botanika Johna Buchholza z 1939, który wyodrębnił ten gatunek w ramach monotypowego rodzaju Sequoiadendron jako S. giganteum[6].
Występowanie
Występują dziko tylko na terenie wąskiego pasa o długości ok. 400 km, biegnącego pomiędzy 1500–2500 m n.p.m. wzdłuż zachodnich stoków gór Sierra Nevada w Kalifornii[7].
Poza naturalnym zasięgiem gatunek został szeroko rozpowszechniony jako roślina ozdobna i kolekcjonerska[8].
Morfologia
- Pokrój
- Korona jest gęsta, w młodości stożkowata, z czasem wąskocylindryczna[9]. U starszych okazów konary wyrastają dopiero na dużej wysokości nad ziemią, z wiekiem rosną nieregularnie. Gałęzie rozpostarte są horyzontalne lub lekko opadają, ze wzniesionymi końcówkami.
- Pień
- Prosty, u nasady wyraźnie rozszerzony, w dolnej części zwęża się wyraźnie, wyżej nieznacznie. Kora cynamonowoczerwona, uderzająco miękka i gruba (do 50–60 cm[7]), określana jako gąbczasta[10]. Na starych drzewach jest głęboko bruzdowana i spękana, włóknista, łuszcząca się płatami. Młode pędy barwy zielonkawoszarej, z czasem brązowieją[9] są bardzo sztywne i mocne[8]. Największy obecnie osobnik tego gatunku, drzewo o nazwie "General Sherman Tree", rośnie na terenie leżącego w górach Sierra Nevada, Narodowego Parku Sekwoi. Drzewo to przy wysokości 84 m i średnicy pnia 8 m waży około 1200 ton. Objętość drewna tego drzewa (miąższość), wynosząca 1487 m³, odpowiada mniej więcej miąższości drewna ze świerków rosnących na powierzchni ponad hektara (najbardziej zasobne w Polsce drzewostany świerka istebniańskiego osiągają ok. 1200 m³ na 1 hektar).
- Liście
- Ciemnozielone lub niebieskawozielone igły, niekiedy błyszczące, po roztarciu wydzielają zapach[8]. Ułożone spiralnie w trzech podłużnych szeregach[11]. Osiągają ok. 3–6 (czasem do 10) mm długości[10][8], są łuskowate, lancetowate lub szydlaste, ostro zaostrzone, na wierzchu płaskie, a pod spodem z rowkiem. Na starszych częściach pędów przylegają do gałęzi, a w strefie wierzchołkowej wyraźniej odstają[8]. Zaschnięte liście długo utrzymują się na pędach[11].
- Szyszki
- Kwiaty rozdzielnopłciowe, przy czym rośliny są jednopienne – kwiatostany męskie i żeńskie powstają pojedynczo na końcach pędów tych samych okazów, czasem te drugie wyrastają parami[8]. Kwiatostany męskie są owalne i białawe[12], 4–8 mm długie, zbudowane z 12-20 sporofili, rosną zawsze pojedynczo na końcach pędów. Szyszki żeńskie wyrastają na najpierw wzniesionych, a później zwisających szypułach[9], stale grubiejących w trakcie dojrzewania nasion[11]. Mają kształt elipsoidalny o długości od 4 do 9 cm, i szerokości do 5 cm, zbudowane są z 25-45 silnie zdrewniałych i silnie przylegających łusek[11][9]. Pomarszczone tarczki na łuskach szyszkowych z wyraźnym ciernistym wyrostkiem[9].
- Nasiona
- Ułożone po kilka (od 3 do 9) na każdej łusce[11]. Są jasnobrązowe[13], spłaszczone i wąsko, asymetrycznie oskrzydlone. Osiągają długość 3–6 mm[9][10].
Nasada pnia
Liście
Rozwijające się kwiatostany męskie
Dojrzałe szyszki żeńskie po wysypaniu nasion
Biologia i ekologia
Podsumowanie
Perspektywa
Drzewa tego gatunku dożywają do ok. 3,5 tys. lat[11]. W odpowiednich warunkach rosną szybko, osiągając ponad 21 m w ciągu 17 lat[12], 50 m w wieku ok. 100 lat[10]. Corocznie drzewo jest wyższe o ok. 45–60 cm. Średnica pnia może przyrastać o 5–10 cm rocznie[12]. Kwitnienie trwa od marca do kwietnia[8]. Szyszki osiągają pełną wielkość jesienią w następnym roku od powstania, dojrzewają w trzecim roku, po czym po wysypaniu nasion długo wiszą jeszcze na drzewie (w ojczyźnie nawet do 20[11]–30 lat[12]). Nasiona do skiełkowania pobudzane są w wyniku działania ognia[10]. Siewka ma 3—5 liścieni[13].
W obrębie naturalnego zasięgu rośnie w lasach mieszanych na wysokościach od 900 do 2700 m n.p.m. w towarzystwie jodeł olbrzymich, cedrzyńców kalifornijskich, sosen żółtych i daglezji zielonych[11]. Mamutowiec dobrze rośnie na głębokich glebach dobrze drenowanych. Ma zdolność penetracji niekorzystnej warstwy powierzchniowej do głębszej warstwy o korzystnych warunkach. Odpowiedzią na tę możliwość jest dodatni wzrost, gdy penetracja korzeni w głąb jest realizowana. Mamutowce posadzone w różnych częściach świata rosną szybko zarówno w glinie, żwirze, glebach torfowych, a nawet w jałowych glebach zasadowych (pH 7,6 do 8,5).
Drzewa są bardzo odporne na działanie wiatru, ale wrażliwe są i często uszkadzane przez uderzenia piorunów, przy czym zdarza się, że w wyniku wyładowania elektrycznego całe drzewa zdają się „eksplodować”[10].
Systematyka i zmienność
Podsumowanie
Perspektywa
Gatunek Sequoiadendron giganteum reprezentuje monotypowy rodzaj Sequoiadendron Buchholz, Amer. J. Bot. 26: 536. Jul 1939[14]. Rodzaj ten jest jednym z trzech w obrębie podrodziny Sequoioideae z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae)[15]. W dawniejszych systemach rodzaj zaliczany był do rodziny cypryśnikowatych (Taxodiaceae)[16], która jako takson parafiletyczny nie jest już wyróżniana[2]. Powiązania filogenetycznie między trzema współczesnymi rodzajami podrodziny Sequoioideae są niejasne i rozmaicie przedstawiane. Część analiz genowych świadczy o tym, że kladem bazalnym w obrębie tej grupy jest rodzaj metasekwoja, według innych mamutowiec, czasem więc relacja przedstawiana jest w formie politomii[15][13].
- Powiązania filogenetyczne rodzaju w obrębie rodziny cyprysowatych[15]
| cyprysowate |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeszcze w XIX wieku wyróżniono dwie odmiany[12]:
- 'Aureum' – bardzo rzadko spotykana, rośliny wolno rosnące, z gęstymi pędami, których najmłodsze części są jasnożółte.
- 'Pendulum' – rzadko spotykana, rośliny z odgałęzieniami bocznymi rosnącymi niemal pionowo ku dołowi, z liśćmi ściśle przylegającymi do pędów.
Zagrożenia i ochrona
Ze względu na majestatyczne rozmiary i rzadkość występowania drzewa tego gatunku budziły od początków ich odkrycia duże zainteresowanie. W ich ochronę od początku angażowali się prezydenci Stanów Zjednoczonych[8]. Mimo to od odkrycia do 1955 roku były przedmiotem intensywnej eksploatacji. Poza tym pogorszyły warunki dla naturalnego odnowienia tego gatunku działania zmierzające do ograniczenia zagrożenia pożarowego, wiążące się z wprowadzaniem do lasów gatunków podszytowych[4]. Obecnie ok. 90% zasobów tego gatunku znajduje się pod ochroną prawną[4].
Uprawa
Podsumowanie
Perspektywa
Gatunek jako roślina ozdobna sadzony jest w Europie[8][12][9] oraz w Chinach[13]. Najstarsze okazy sprowadzone i posadzone zostały w Wielkiej Brytanii w 1854[12]. Dzięki powszechnemu zainteresowaniu jakie gatunek ten wzbudził w XIX wieku, szybko został rozpowszechniony w europejskich parkach i ogrodach botanicznych. Ze względu na wrażliwość na mróz doskonale rosną okazałe dziś drzewa w Europie Południowej i Europie Zachodniej[12] (na wschodzie po wybrzeża Morza Czarnego), w Europie Środkowej w Austrii i na Słowacji[9].
W Polsce może być uprawiany na obszarach pod silniejszymi wpływami klimatu morskiego – w zachodniej części kraju. I tu jednak drzewa przemarzają. Obumarł m.in. największy w okresie przedwojennym okaz rosnący w parku przy Pałacu Kłanino[17] (zaszkodziły mu surowe zimy z końca lat 20. i 30 XX wieku. Podobny los spotkał kolejny pod względem wielkości okaz w Glinnej, który osiągnął 4,5 m obwodu i 38 m wysokości[11]. Po obumarciu tego drzewa największe w Polsce drzewo tego gatunku rośnie w Brwicach (zachodniopomorskie). W 1983 jego wiek określono na 88 lat, więc rośnie od 1895 roku[18]. W 2014 roku miał 26,6 m wysokości, a obwód pnia (na wysokości 1,3 m) wynosił 3,73 m[19]. Drzewo jest pomnikiem przyrody[20].
- Wymagania
- Dobrze rośnie tylko tam, gdzie zimy są łagodne, a lata ciepłe i wilgotne. Ze względu na wrażliwość na niskie temperatury, w warunkach środkowoeuropejskich zwłaszcza młode okazy wymagają okrywania na zimę[9].
- Rozmnażanie
- Z nasion wysiewanych w szklarni[9], przy czym mamutowce olbrzymie w Polsce wydają ułamek procenta nasion zdolnych do kiełkowania[21].
Obecność w kulturze i znaczenie symboliczne
Mamutowiec wspólnie z sekwoją wieczniezieloną określane w języku angielskim nazwą zbiorową jako redwood, stanowią drzewo stanowe (symbol) Kalifornii[7].
Uwagi
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.