Malwa

Malwa^[4], topolówka^[5] (Alcea L.) – rodzaj roślin z rodziny ślazowatych. Podawanych jest z niego ok. 60^[6], 70^[7], 80^[8] gatunków. Pochodzą one głównie ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego^[9] (tylko w Turcji rośnie 18 gatunków^[10]). Poza tym rosną w południowej i wschodniej Europie oraz południowo-zachodniej i centralnej Azji^[6]. W Polsce jako przejściowo dziczejącą (efemerofit) stwierdzono tylko malwę pomarszczoną A. rugosa^[4]. W naturze przedstawiciele tego rodzaju rosną na suchych, często skalistych siedliskach^[11].

Ten artykuł dotyczy kwiatu. Zobacz też: Malwa (region).

Malwa

Malwa różowa
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Rodzaj	malwa
Nazwa systematyczna
Alcea L. Sp. Pl. 687. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Alcea rosea L.[3]

Kwiat malwy różowej z widocznym pyłkiem

Malwa blada

Niektóre gatunki nie są znane z natury. Tak jest z najbardziej popularnymi w uprawie ze względów ozdobnych malwami różowymi (A. rosea) i figolistnymi (A. ficifolia)^[11]. Suche pędy używane są jako materiał opałowy, a korzenie mają zastosowanie lecznicze^[6].

Morfologia

Pokrój

Zielne rośliny wieloletnie, rzadko jednoroczne^[7], osiągające zwykle do 3 m wysokości^[11], czasem nawet do 7 m^[10]. Pędy wyprostowane, zwykle nierozgałęzione^[6], rzadko rozgałęzione^[11]. Okryte są włoskami gwiazdkowatymi, często szorstkie, rzadko są nagie (zwłaszcza w czasie owocowania^[11]), czasem też z długimi włoskami pojedynczymi^[6].

Liście

Duże^[11], skrętoległe, długoogonkowe^[6]. U nasady znajdują się trwałe lub szybko odpadające przylistki jajowate lub podzielone na dwie lub 4 łatki^[7]. Blaszka liściowa jajowata do okrągłej, słabo wcinana lub głęboko, dłoniasto klapowana. Brzeg blaszki karbowany lub ząbkowany, wierzchołek tępy lub zaostrzony^[6]. Użyłkowanie wyraźne. Liście jesienne częściowo zimotrwałe^[11].

Kwiaty

Okazałe wyrastają pojedynczo lub w pęczkach u nasady liści lub przysadek tworząc szczytowe kłosokształtne grono^[10][11]. Pod kielichem obecny jest kieliszek tworzony przez 6, rzadziej 7–9 listków zrośniętych u nasady^[10][11]. Działki kielicha w liczbie 5, połączone są u nasady^[10]. W czasie owocowania powiększają się, ale nie są rozdęte^[7]. Działki lancetowate, zaostrzone lub tępe, szorstko owłosione gwiazdkowatymi włoskami. Płatki, także w liczbie 5, zwykle na szczycie są mniej lub bardziej wycięte^[7]. Są różnobarwne – różowe, purpurowe, żółte lub białe, u nasady ciemniejsze lub jaśniejsze i zwykle białoowłosione^[11][7]. Zwykle o średnicy przekraczającej 3 cm^[6]. Pręciki liczne, zrośnięte w nagą, pięciokątną kolumnę otaczającą słupkowie. Zakończone są żółtymi pylnikami^[11][7]. Jednokomorowych zalążni jest 20 do 40 i tyle samo jest rozgałęzionych szyjek słupków, zakończonych zbiegającymi, nitkowatymi znamionami^[7].

Owoce

Rozpadający się, złożony z 15–40 dwukomorowych rozłupek. Komora dolna (proksymalna) zawiera pojedyncze nasiono, a górna (dystalna) jest płonna^[6]. Nasiona nerkowate, brązowe, nagie lub drobno owłosione^[7].

Systematyka

Kwestionowano zasadność wyodrębniania przynajmniej części gatunków (w tym popularnych w uprawie) do tego rodzaju, uznając że reprezentują rodzaj prawoślaz (Althaea). Badania taksonomiczne potwierdziły jednak istotność różnic morfologicznych (żółte pylniki, a nie purpurowe, rozłupki dwu-, a nie jednokomorowe) i podtrzymana została koncepcja Karola Linneusza traktowania tych rodzajów odrębnie^[7].

Gatunki z tego rodzaju tworzą mieszańce międzyrodzajowe z prawoślazem Althaea – ×Alcathaea Hinsley^[12].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Malveae, podrodziny Malvoideae, rodziny ślazowatych Malvaceae z rzędu ślazowców^[2][13].

Wykaz gatunków^[8]

• Alcea abchazica Iljin
• Alcea acaulis (Cav.) Alef.
• Alcea afghanica I.Riedl
• Alcea angulata (Freyn) Freyn & Sint. ex Iljin
• Alcea antoninae Iljin
• Alcea apterocarpa (Fenzl) Boiss.
• Alcea arbelensis Boiss. & Hausskn.
• Alcea assadii Pakravan
• Alcea aucheri (Boiss.) Alef.
• Alcea baldshuanica (Bornm.) Iljin
• Alcea biennis Winterl (syn. A. pallida (Willd.) Waldst. & Kit.) – malwa blada
• Alcea calvertii (Boiss.) Boiss.
• Alcea chrysantha (Sam.) Zohary
• Alcea damascena (Mouterde) Mouterde
• Alcea denudata Boiss.
• Alcea digitata (Boiss.) Alef.
• Alcea dissecta (Baker f.) Zohary
• Alcea djahromi Parsa
• Alcea excubita Iljin
• Alcea fasciculiflora Zohary
• Alcea ficifolia L.
• Alcea flavovirens (Boiss. & Buhse) Iljin
• Alcea freyniana Iljin
• Alcea froloviana (Litv.) Iljin
• Alcea galilaea Zohary
• Alcea ghahremanii Pakravan & Assadi
• Alcea gorganica (Rech.f., Aellen & Esfand.) Zohary
• Alcea heldreichii (Boiss.) Boiss.
• Alcea hohenackeri Boiss.
• Alcea hyrcana Grossh.
• Alcea ilamica Pakravan
• Alcea iranshahrii Pakravan, Ghahr. & Assadi
• Alcea karakalensis Freyn
• Alcea karsiana (Bordz.) Litv.
• Alcea koelzii I.Riedl
• Alcea kopetdaghensis Iljin
• Alcea kuhsanguia Parsa
• Alcea kurdica (Schltdl.) Alef.
• Alcea kusjariensis (Iljin ex Grossh.) Iljin
• Alcea lasiocalycina Boiss.
• Alcea lavateriflora (DC.) Boiss.
• Alcea lenkoranica Iljin
• Alcea litvinovii (Iljin) Iljin
• Alcea loftusii (Baker f.) Zohary
• Alcea longipedicellata I.Riedl
• Alcea mazandaranica Pakravan & Ghahr.
• Alcea mosulensis I.Riedl
• Alcea mozaffarianii Ghahr. & Pakravan & Assadi
• Alcea nikitinii Iljin
• Alcea nudiflora (Lindl.) Boiss.
• Alcea peduncularis Boiss. & Hausskn.
• Alcea pisidica Hub.-Mor.
• Alcea popovii Iljin
• Alcea rechingeri (Zohary) I.Riedl
• Alcea remotiflora (Boiss. & Heldr.) Alef.
• Alcea rhyticarpa (Trautv.) Iljin
• Alcea rosea L. – malwa różowa, m. ogrodowa
• Alcea rosulata I.Riedl
• Alcea rufescens (Boiss.) Boiss.
• Alcea rugosa Alef. – malwa pomarszczona
• Alcea scabridula I.Riedl
• Alcea schirazana Alef.
• Alcea semnanica Pakravan
• Alcea setosa (Boiss.) Alef. – malwa figolistna
• Alcea sophiae Iljin
• Alcea sosnovskyi Iljin
• Alcea sotudehi Parsa
• Alcea striata (DC.) Alef.
• Alcea sulphurea (Boiss. & Hohen.) Alef.
• Alcea sycophylla Iljin & V.V.Nikitin
• Alcea tabrisiana (Boiss. & Buhse) Iljin
• Alcea talassica Iljin
• Alcea tarica Pakravan & Ghahr.
• Alcea teheranica Parsa
• Alcea tholozanii Stapf
• Alcea transcaucasica (Iljin) Iljin
• Alcea turcomanica Iljin
• Alcea turkeviczii Iljin
• Alcea vameghii Parsa
• Alcea wilhelminae I.Riedl
• Alcea woronowii (Iljin ex Grossh.) Iljin
• Alcea xanthochlora I.Riedl

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne. Szczególnie rozpowszechniona na całym świecie jest malwa różowa (A. rosea)^[10], poza tym uprawiana jest malwa figolistna (A. ficifolia)^[11], malwa pomarszczona (A. rugosa) i malwa blada (A. pallida)^[14]. Suche pędy używane są jako materiał opałowy, a korzenie mają zastosowanie lecznicze^[6]. Rośliny te razem z przęślą wykorzystywane były przez człowieka neandertalskiego do składania na grobach^[12].