Maczużnik bojowy

Maczużnik bojowy (Cordyceps militaris (L.) Fr.) – gatunek grzybów z rodziny maczużnikowatych (Cordycipitaceae)^[1], pasożyt owadów.

Maczużnik bojowy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	Sordariomycetes
Rząd	rozetkowce
Rodzina	maczużnikowate
Rodzaj	maczużnik
Gatunek	maczużnik bojowy
Nazwa systematyczna
Cordyceps militaris (L.) Fr. Observ. mycol. (Havniae) 2: 317 (cancellans) (1818)

Maczużnik bojowy rozwijający się na poczwarce

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cordycipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Clavaria militaris. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1818 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Cordyceps^[1].

Niektóre synonimy nazwy naukowej:

• Clavaria granulosa Bull.
• Clavaria militaris L.
• Corynesphaera militaris (L.) Dumort.
• Hypoxylon militare (L.) Mérat
• Sphaeria militaris (L.) Ehrh.
• Torrubia militaris (L.) Tul. & C. Tul.
• Xylaria militaris (L.) Gray^[2].

W opracowaniu Barbary Gumińskiej i Władysława Wojewody z 1985 r. gatunek ten opisany został pod polską nazwą maczużnik bojowy^[3]. W późniejszych opracowaniach mykologicznych nazwa maczużnik dla rodzaju Cordyceps jednak nie pojawia się, zaś Wiesław Fałtynowicz w 2003 r. podaje nazwę maczużnik dla innego rodzaju grzybów – Sphinctrina^[4].

Morfologia i tryb życia

Tryb życia

Infekuje larwy i poczwarki owadów żyjących pod ziemią. Grzybnia pasożyta rozrasta się wewnątrz ich ciała, powodując ich śmierć i mumifikację^[5]. Następnie grzyb korzystając ze składników pokarmowych pobranych z martwego ciała owada tworzy pseudopodkładkę, w której tworzą się perytecja wytwarzające zarodniki płciowe (askospory). Tworzy także bezpłciowo zarodniki konidialne^[6].

Podkładka

Maczugowata, zazwyczaj pojedyncza, rzadko rozwidlona, często z podłużną bruzdą, o długości 0,8–7 cm, szerokości 2–6 mm, pomarańczowa, powyżej wierzchołków perytecjów szorstka. Perytecja całkowicie pokrywają górną część podkładki. Są jajowate, o wymiarach 500–720 × 300–480 µm, o grubości ścianki 20 µm, wyrastają pod kątem prostym do powierzchni, z wyjątkiem wierzchołków. Osadzone są w miękkiej, luźnej, pseudoparenchymatycznej warstwie, która kurczy się podczas suszenia. Worki wąsko cylindryczne, 300–510 × 3,5–5 µm, z wierzchołkiem o grubości 3,5–5 µm. Askospory nitkowate, wieloprzegrodowe, rozpadające się na jednokomórkowe fragmenty o wymiarach 2–4,5 × 1–1,5 µm^[6].

Hodowla

Anamorfa dobrze rośnie na podłożach hodowlanych, tworząc białą, filcowatą grzybnię, z bladym lub cytrynowożółtym rewersem. Konidiofory wyprostowane lub proste z rozgałęzieniami wertykalnymi składającymi się z kilku węzłów, z których każdy ma 1 lub 2 fialidy. Fialidy o długości 13–25 µm, szerokości 1–1,5 µm u podstawy, zwężające się na wierzchołku do szerokości 0,5–1 µm. Konidia w łańcuchach lub główkach; pierwszorzędowe konidia są długie, maczugowate 5–9 × 2–2,5 µm, czasami 1-przegrodowe, drugorzędowe konidia są półkuliste z lekko spiczastą podstawą, 2,5–3 × 2–2,5 µm. Tworzy także blastospory^[6].

W 1932 Yakusiji i Kumazawa na podłożu ryżowym wyhodowali podkładki, a w 1936 r. Shanor na laboratoryjnie zakażonych poczwarkach ćmy, wyhodowali kolonię tworzącą dojrzałe perytecja wytwarzające żywotne askospory. Odkryli, że potrzebna jest temperatura poniżej 22 °C i duże natężenie światła. Potrzeby żywieniowe dla wzrostu saprotroficznego bez tworzenia podkładek nie są wysokie i sugerują, że maczużnik bojowy może rosnąć saprotroficznie w naturze, potrzebując owady tylko do tworzenia zarodników płciowych^[6].

Występowanie

Gatunek spotykany w Ameryce Północnej i Południowej, Europie i Azji^[7]. W Polsce po raz pierwszy jego stanowiska podawano w 1902 r.^[8], później notowano go wielokrotnie, m.in. nowe stanowiska podano w 2010 r.^[5] Jego aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów^[9]. Jest rzadki^[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R– gatunek rzadki, który zapewne w najbliższej przyszłości przesunie się do kategorii zagrożonych wymarciem, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia^[10].

Występuje w świetlistych lasach i na ich obrzeżach, pasożytując na larwach i poczwarkach owadów, głównie ciem (Lepidoptera)^[3], donoszono również o poczwarkach chrząszczy (Coleoptera) i niektórych błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Uczonym Latge i Vey udało się doświadczalnie konidiami maczużnika bojowego zainfekować jedwabnika morwowego (Bombyx mori)^[6].

Znaczenie

Z owocników wyizolowano substancję polisacharydową nazwaną kordycepiną. Wykazano, że ekstrakt z grzyba hamował różnicowanie adipocytów poprzez aktywację receptorów AhR^[11].