Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale W.D.J. Koch) – gatunek byliny z rodziny selerowatych. Jedyny gatunek z rodzaju lubczyk Levisticum. Nazwy ludowe: lubiśnik lekarski, korzeń, łakotne ziele, mleczeń[3]. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju lubczyk. Pochodzi z Afganistanu i Iranu, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania[4][5]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata (również w Polsce), czasami (rzadko) dziczejący.
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
lubczyk |
| Gatunek |
lubczyk ogrodowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Levisticum officinale W.D.J. Koch Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 12 (1):101, fig. 41. 1824 | |
Morfologia i biologia
- Łodyga
- Wzniesiona, naga, prosta, delikatnie rowkowana, wewnątrz pusta o wysokości 0,5 – 1,5 metra, słabo i tylko w górnej części rozgałęziona. Pod ziemią roślina posiada grube kłącze.
- Liście
- Połyskujące, duże, ciemnozielone, podwójnie lub pojedynczo pierzaste, o listkach jajowatych lub wydłużonych, często ostro wcinanych.
- Kwiaty
- Pięciokrotne, bladożółte, drobne, zebrane w wieloszypułkowe baldachy szczytowe. Kwitnie w lipcu i sierpniu.
- Owoc
- Podwójna rozłupnia, spłaszczona i wyraźnie żeberkowana.
- Kłącze[6]
- Kłącze i duże korzenie są często podłużnie rozcięte. Kłącze jest krótkie, o średnicy do 5 cm, jasnoszarawobrunatne lub żółtawobrunatne, gładkie lub z kilkoma wypukłościami. Korzenie wykazujące mało rozgałęzień są tak samo zabarwione jak kłącze i zwykle są grubości do 1,5 cm i długości do około 25 cm. Przełam jest zazwyczaj gładki i wykazuje bardzo szeroką żółtawobiałą korę i wąskie brunatnawożółte drewno.
Liście odziomkowe
Pojedynczy liść
Kwiatostan
Owoce
Systematyka
Gatunek reprezentuje monotypowy rodzaj lubczyk Levisticum Hill, Brit. Herb.: 423 (1756)[5]. Należy od do podrodziny Apioideae w obrębie rodziny selerowatych Apiaceae z rzędu selerowców Apiales[2][4].
Zastosowanie
Roślina jadalna
Od dawna był używany jako aromatyczna przyprawa, składnik potraw u ludów południowoeuropejskich i uprawiany w ogrodach starożytnej Grecji i Rzymie. Jego uprawę rozpowszechnili w średniowieczu benedyktyni, którzy uprawiali go w swoich ogrodach. W Polsce jest często uprawiany w ogrodach lub na większą skalę w celach przemysłowych. W celach kulinarnych jest używane przede wszystkim ziele rośliny.
Roślina wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, przyprawy „Maggi”, różnorodnych kostek bulionowych i zup błyskawicznych. Jest używana do przygotowania rosołów i zup na ich bazie. W Anglii rozdrobnione nasiona dodawano do wypieku chleba, w niektórych krajach bywa używany do parzenia słodkiej herbaty z miodem. Wytwarzana jest też przy jego użyciu nalewka zwana kordiałem[7].
Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski
- Korzeń lubczyka (Levistici radix)[8] – całe lub rozdrobnione, wysuszone kłącze i korzeń, o zawartości minimum 3,0% olejku eterycznego[6]. Zawiera przede wszystkim olejek lotny (terpeinol, estry, kwas octowy, kwas walerianowy), skrobię w dużych ilościach, cukry, żywice, kumarynę, kwasy organiczne, związki ftalidowe (pochodne kwasu ftalowego – butyloftalidy), kumaryny i furanokumaryny (m.in. bergapten i psolaren), kwasy polifenolowe (m.in. kwas kawowy i chlorogenowy), fitosterole. Odwar korzenia lubczyku wykorzystywany jest w przypadku nieżytów dróg moczowych i niewydolności nerek. Przetwory z lubczyku łagodzą też bóle menstruacyjne i działają moczopędnie.
- Działanie
- moczopędne, wiatropędne i wykrztuśne. Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu. W medycynie ludowej stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny, jako lek pobudzający krwawienie miesiączkowe, a także zwiększający pobudliwość seksualną[potrzebny przypis].
- Zbiór i suszenie
- surowiec zbiera się jesienią w drugim i trzecim roku wegetacji. Po oczyszczeniu kroi się podłużnie i suszy w temperaturze do 35 stopni[potrzebny przypis].
Przypisywano mu wielką moc. Według dawnych wierzeń wykopany wraz z nacią 1 października o szóstej rano wielkie i znamienite skutki czyni w małżeństwie, roztyrki i niezgody w nim równa. Upięty we włosach lub przyczepiony do sukni ślubnej miał przynosić młodej parze szczęście. Dodany do pierwszej po urodzeniu dziecka kąpieli miał przynieść szczęście w miłości (ale tylko dziewczynkom!)[7].
Roślina kosmetyczna
Olejek lubczykowy stosowany jest w niektórych kompozycjach perfum. Korzeń może być używany jako dodatek do kąpieli[9].
Uprawa
- Wymagania
- Roślina rośnie najlepiej na nasłonecznionych stanowiskach. Gleba – lekka, przepuszczalna, dobrze spulchniona i uprawiona. Niezbyt zwięzła i żyzna o dużej zawartości próchnicy i wapnia. Lubczyk nie rośnie na suchych, gliniastych, kwaśnych lub jałowych glebach. Na okres zimowy całkowicie zamiera część nadziemna. Strefa mrozoodporności 6. Roślina rozmnażana generatywnie przez nasiona sadzone bezpośrednio do gruntu tuż po zbiorze w sierpniu[10].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
