Remove ads
List z Mitanni – określenie stosowane w historiografii na dokument napisany w języku huryckim przez mitannijskiego króla Tuszrattę, pochodzący z pierwszej połowy XIV wieku p.n.e. List został odkryty w 1887 roku w Amarna. Liczył pierwotnie 494 wersy, zachowało się w całości lub fragmentarycznie 466 wersów. Tekst listu dotyczy spraw, związanych z małżeństwem córki Tuszratty – Taduhepy – z Amenhotepem III. „List z Mitanni” jest jednym z głównych źródeł do analizy języka huryckiego.
Remove ads
Autografia „listu z Mitanni”, opublikowana przez Ottona Schroedera w 1915 roku
Dokument został odkryty podczas wykopalisk w Tell el-Amarna w 1887 roku. Razem z nim odnaleziono archiwa faraonów Amenhotepa III i Echnatona, zawierające korespondencję dyplomatyczną. Kilka listów pochodziło z Mitanni od króla Tuszratty. Napisane były w języku akadyjskim, będącym wówczas – jako język dyplomatyczny[1] – w użyciu powszechnym. Wyjątek stanowił dokument, którego język początkowo nie został zidentyfikowany[2], więc wstępnie określono go jako mitannijski – od nazwy państwa, którym rządził autor listu. Nazwa „hurycki” weszła w użycie kilkadziesiąt lat później, po odkryciach dokumentacji z Hattusy, choć wcześniej na język listu Tuszratty sugerowano także nazwę „subartyjski”[3], pochodzącą od Subartu – babilońskiego określenia górnej Mezopotamii, zamieszkałej przez ludy huryckie[4]. Sam dokument nazwano „listem z Mitanni”.
Jeszcze zanim do historiografii weszło pojęcie Huryci, w tekstach akadyjskich dostrzegano obecność obcych wyrazów. Friedrich Delitzsch w sporządzonej przez siebie akadyjskiej liście synonimów przy tych wyrazach umieszczał adnotację su(-bir4ki), przypuszczając, że zawierają odmianę nazwy krainy Subartu[3]. „List z Mitanni” został opublikowany przez Hugo Wincklera i Ludwiga Abla dwa lata po odkryciu (Winckler H., Abel L., Der Thontafelfund von el Amarna, w: Mittheilungen aus den orientalischen Sammlungen, Heft 1, Berlin 1889). W 1890 roku Henry Sayce opublikował wyniki badań nad niesemickimi i niesumeryjskimi imionami własnymi oraz wyrazami pospolitymi, występującymi w tekstach akadyjskich w korespondencji z Tell el-Amarna i Tunip. Słusznie założył, że wykazują one podobieństwo do tekstu inskrypcji skalnych znad jeziora Wan i prawdopodobnie należą do tej samej grupy językowej (później ta grupa otrzymała nazwę języki huro-urartyjskie)[2].
„List z Mitanni” badali m.in. Peter Jensen, Rudolph E. Brünnow, Ludwig Messerschmidt i Ferdinand Bork. Peter Jensen zauważył, że w tekście występują wyrazy, identyczne z oznaczonymi uwagą su(-bir4ki) z listy Delitzscha. Swoje spostrzeżenia zawarł w pracy z 1891 roku. Ludwig Messerschmidt w 1899 roku i Henry Sayce rok później opublikowali analizy jednego z dokumentów akadyjskich z Tunip, pochodzącego z okresu amarneńskiego i zawierającego obcojęzyczne glossy. Badacze zaobserwowali ich podobieństwo do oznaczonych przez Delitzscha wyrazów i zaliczyli je do języka Mitanni. W 1906 roku Ferdinand Bork dodał do tej grupy liczne nazwy własne, odkryte w tekstach staro- i średniobabilońskich[3].
Większość naukowców podczas badań nad tekstem „listu z Mitanni” stosowała metodę kombinatoryczną. Porównywano tekst do innych dokumentów Tuszratty, spisanych w języku akadyjskim i odnalezionych w Tell el-Amarna wraz z „listem z Mitanni”. Wszystkie listy króla Mitanni miały jednolity schemat, w tekście stosowano jednakowe zwroty, a treść dotyczyła podobnych spraw[5]. Dzięki temu został ułożony quasi-bilingwistyczny słownik akadyjsko-hurycki[3].
„List z Mitanni” pod sygnaturą VAT 422 (EA 24) znajduje się w kolekcji amarneńskiej Muzeum Egipskim w Berlinie[6][7]. Od chwili odkrycia dokument w zależności od publikacji był numerowany jako WA 27, VS 12[8], Kn 24. W 1902 roku po raz pierwszy ukazała się transkrypcja tekstu, sporządzona przez Jørgena Alexandra Knudtzona[9], jej wznowienie miało miejsce w 1964 roku[8]. W 1915 roku autografię klinową „listu z Mitanni” opublikował Otto Schroeder w pracy Die Tontafelm von El-Amarna i nadał mu numer 200[6]. Według Macieja Popko sporządzona przez badacza kopia uchodzi w środowisku naukowym za najlepszą[5], choć Johannes Friedrich uważał ją za niezbyt dobrą[10]. W 1932 roku transkrypcja listu została opublikowana przez Johannesa Friedricha w pracy Kleinasiatische Sprachdenkmäler[9]. W 1982 roku Gernot Wilhelm umieścił fragmenty tłumaczenia listu na język niemiecki w swojej publikacji Grundzüge der Geschichte und Kultur der Hurriter[11]. Dziesięć lat później ukazał się przekład dokumentu na język angielski, dokonany przez Williama L. Morana[8]. W tym samym roku fragmenty tłumaczenia tekstu na język polski opublikował Maciej Popko w swojej monografii Huryci[12].
Remove ads
Pod koniec XV wieku p.n.e. Totmes IV, dążąc do pozyskania sojusznika na Bliskim Wschodzie, który wspierałby go w kontrolowaniu Syrii, nawiązał stosunki polityczne z Artatamą I, władcą Mitanni. Zostały one przypieczętowane mariażem faraona i księżniczki Mutemuji. Sojusz był korzystny również dla Artatamy I, obawiającego się wzrostu potęgi Hetytów. Następcy obu władców – Amenhotep III i Tuszratta – kontynuowali politykę Totmesa IV i Artatamy I. Gwarancją dobrych stosunków były dwa małżeństwa faraona: z księżniczką mitannijską Giluhepą – siostrą Tuszratty, a pod koniec jego życia również z Taduhepą – córką króla Mitanni. Układy pomiędzy obu państwami były poprzedzone wymianą korespondencji dyplomatycznej. Krótko po wysłaniu Taduhepy do Egiptu Amenhotep III zmarł. Księżniczka została więc żoną Echnatona[13].
Bierny stosunek następcy Amenhotepa III do polityki azjatyckiej przyczynił się do osłabienia Mitanni. Wykorzystały to Assur i Hattusa. Władcy obu miast zawarli sojusz militarny przeciwko Mitanni. Tuszratta w wyniku konfliktu z Suppiluliumą I zginął, a jego następcy uznali supremację królów hetyckich[14].
Remove ads
Dokument został sporządzony na glinianej tabliczce pismem klinowym[3]. Tekst jest podzielony na cztery kolumny i pierwotnie zawierał 494 wersy[2]. Z wyjątkiem akadyjskich formułek wstępnych[3], został spisany w dialekcie zachodnim języka huryckiego[15]: tekst w języku huryckim liczył 478 wersów[16], w języku akadyjskim – 16[3]. Większość fragmentów przekazu zachowało się w dobrym stanie[2].
W pierwszej kolumnie mieści się 115 wersów. 13 wersów – od 28 do 40 włącznie – jest w całości zniszczonych. W kolumnie drugiej znajduje się 125 wersów, zniszczonych jest 12 – od 37 do 48 włącznie. Kolumny 3 i 4 znajdują się na rewersie dokumentu. Kolumna trzecia liczy 124 wersy. Żaden nie został zniszczony, kilka zachowało się we fragmentach. W ostatniej kolumnie znajduje się 127 wersów, zachowanych w całości lub częściowo. Po wersie 81 trzy (choć możliwe i więcej) wersów jest odłamanych. Na wysokości wersu 85 przestrzeń między kolumnami czwartą a trzecią wypełniona jest luźnym fragmentem. Ogółem zachowało się w całości lub fragmentarycznie 466 wersów: 102 w kolumnie pierwszej, 113 – w drugiej, 124 – w trzeciej i 127 – w czwartej[17][18].
Adresatem listu jest Amenhotep III. List zawiera kwestie dotyczące małżeństwa Taduhepy z Amenhotepem III[19], wzmianki o jej posagu, przy czym wspomina o tym, że w jednym z poprzednich listów wymienione zostały przedmioty, dane Taduhepie w posagu, nawiązania do budowania dobrych stosunków politycznych pomiędzy Egiptem a Mitanni, informacje na temat wymiany posłów wraz z ich imionami – Egipcjanin Mane i Mitannijczyk Kelija, zapewnienia o przyjaźni obu państw oraz lojalności Mitanni wobec Egiptu[20].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads