Krzyżanowice Dolne

Krzyżanowice Dolne – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Pińczów^[5][3].

Krzyżanowice Dolne

wieś
Kościół w Krzyżanowicach Dolnych
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	pińczowski
Gmina	Pińczów
Liczba ludności (2023)	148[1]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-400[2]
Tablice rejestracyjne	TPI
SIMC	0263047[3]
Położenie na mapie gminy Pińczów Krzyżanowice Dolne
Położenie na mapie Polski Krzyżanowice Dolne
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Krzyżanowice Dolne
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego Krzyżanowice Dolne
50°27′36″N 20°32′40″E[4]

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Wieś zachowała oryginalny układ urbanistyczny.

Części wsi

Integralne części wsi Krzyżanowice Dolne^[5][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0263053	Zakościele	część wsi

Historia

Pierwszy kościół w Krzyżanowicach powstał już w 1125 r., o czym wspomina Jan Długosz. W XIII w. wieś została zniszczona przez Tatarów, a następnie zasiedlona według legendy jeńcami tatarskimi. Krzyżanowice były niegdyś miastem na prawie magdeburskim. Przywilej lokacyjny wydał król Władysław Jagiełło. Pod koniec XVIII w. proboszczem był tu Hugo Kołłątaj, który ufundował nowy kościół. W XIX w. osada należała do margrabiego Wielopolskiego. Według spisu z 1827 r. były tutaj 73 domy oraz 484 mieszkańców.

W maju 2011 podczas prac ziemnych zlokalizowano i przebadano cmentarzysko popielicowe, którego wiek oceniono na trzy tysiące lat. Po zakończeniu eksploracji znaleziska przekazano do muzeum w Pińczowie^[6].

Zabytki

• Klasycystyczny kościół pw. św. Tekli, wzniesiony w latach 1786–1789. Świątynia powstała na miejscu starszego kościoła norbertańskiego. Ufundował ją Hugo Kołłątaj, który był miejscowym proboszczem. Budowlę zaprojektował Stanisław Zawadzki. Zachodnia fasada świątyni ozdobiona jest czterema kolumnami; wieńczy ją para trzymających krzyż aniołów. Na ołtarzu głównym kościoła umieszczony jest obraz Stworzenie świata autorstwa Franciszka Smuglewicza. Według tradycji jako model nagiego Adama służył Smuglewiczowi sam Kołłątaj. Ołtarze boczne, także z obrazami Smuglewicza, przedstawiają Boga w trzech wcieleniach: jako stwarzającego, nauczającego oraz nagradzającego. W północną ścianę kościoła wmurowane jest późnorenesansowe epitafium Jana Charczowskiego z 1611 r. przeniesione z poprzedniego kościoła, z płaskorzeźbioną postacią zmarłego.

Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.647 z 16.10.1956 i z 21.06.1967)^[7].

• Rzymskokatolicki cmentarz parafialny z połowy XIX w. (nr rej.: A.648 z 15.12.1992)^[7].
• Park założony w XVIII w. (nr rej.: A.649 z 4.12.1957)^[7].

Zobacz też

• Krzyżanowice, Krzyżanowice Średnie
• Parafia św. Tekli w Krzyżanowicach Dolnych
• Rezerwat przyrody Krzyżanowice