Kostomłoty (wieś w województwie lubelskim)

Kostomłoty – wieś w Polsce w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Kodeń^[4][6]. Leży na Równinie Kodeńskiej, na lewym brzegu Bugu, przy granicy z Białorusią.

Ten artykuł dotyczy wsi w powiecie bialskim. Zobacz też: inne miejscowości tej nazwy.

Kostomłoty

wieś
Cerkiew neounicka św. Nikity Męczennika
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Kodeń
Liczba ludności (2021)	458[1][2]
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-509[3]
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0013936[4]
Położenie na mapie gminy Kodeń Kostomłoty
Położenie na mapie Polski Kostomłoty
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kostomłoty
Położenie na mapie powiatu bialskiego Kostomłoty
51°58′42″N 23°39′12″E[5]

Wieś duchowna położona była w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego I Rzeczypospolitej^[7]. Do 1943 wieś była siedzibą władz gminy Kostomłoty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Administracyjnie wieś jest podzielona na dwa sołectwa: Kostomłoty I i Kostomłoty II^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 561 mieszkańców^[9] i była drugą co do wielkości miejscowością gminy.

Historia

Cerkiew prawosławna św. Serafina z Sarowa, po prawej budynek monasterski

Wieś o rodowodzie średniowiecznym. Od 1380 roku własność zakonu augustianów z Brześcia, położonego drugiej strony rzeki Bug, z nadania księcia Witolda^[10]. Od XVI wieku w posiadaniu rodziny Sapiehów z Kodnia. W XIX wieku w miejscowość należała do różnych rodów ziemiańskich. Jednym z właścicieli majątku ziemskiego w Kostomłotach w tym czasie był publicysta „Tygodnika Ilustrowanego”, Józef Łoski.

Od XVII wieku w Kostomłotach istniała parafialna cerkiew unicka. W 1875 miejscowi unici zostali administracyjnie podporządkowani Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. W 1927 obok parafii prawosławnej powstała katolicka parafia obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. W okresie międzywojennym w miejscowości dochodziło do wielu konfliktów na tle wyznaniowym (katolicy łacińscy, czyli rzymscy, a także uniccy i prawosławni).

W 1945 niepolska część mieszkańców wsi została wysiedlona na Mazury w ramach akcji „Wisła”. Ich miejsce zajęli polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich i migranci. Od lat 60. XX wieku wieś jest jedynym w Polsce ośrodkiem prowadzenia duszpasterstwa katolickiego w obrządku bizantyjsko-słowiańskim. W 1985 powstał w Kostomłotach dom zakonny Małych Sióstr Jezusa. W latach 1998–2007 istniał dom zakonny marianów. Od początku XXI wieku na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. W 2003 we wsi został założony męski monaster oraz reaktywowano parafię prawosławną. Z Dobrowody do Kostomłotów przeniesiono drewnianą cerkiew, służącą obecnie zarówno monasterowi, jak i parafii, choć mieszkańcy wsi są głównie katolikami.

Ośrodek neounii

W Kostomłotach znajduje się jedyna na świecie parafia neounicka licząca w 2017 roku 124 wiernych^[11]. Miejscowa cerkiew św. Nikity Męczennika od 1998 jest ośrodkiem pielgrzymkowym, sanktuarium błogosławionych męczenników z Pratulina. Od tego czasu cerkiew stała się Sanktuarium Unitów Podlaskich, które rocznie odwiedza ok. 70 tysięcy turystów z Polski i innych państw^[12].

Poza tym przy cerkwi działa Centrum Ekumeniczne, prowadzące działalność rekolekcyjną przede wszystkim wśród grup młodzieży – z Polski i z zagranicy, zarówno katolickiej, ewangelickiej, jak i prawosławnej^[13].

W latach 1969–2007 parafią opiekowali się zakonnicy ze Zgromadzenia Księży Marianów. Obecnie pieczę nad parafią i sanktuarium sprawują duchowni rzymskokatolickiej diecezji siedleckiej.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Zmartwychwstania Pańskiego w Kopytowie.

Zabytki

• drewniana cerkiew neounicka św. Nikity Męczennika z XVII wieku
• drewniana plebania neounicka z poł. XIX wieku

Inne obiekty

• prawosławny monaster św. Serafina z Sarowa z XXI wieku
• drewniana parafialna cerkiew prawosławna św. Serafina z Sarowa, pochodząca z lat 50. XX w., przeniesiona z Dobrowody na początku XXI w.
• drewniana kaplica neounicka z XX wieku
• drewniane domy z XIX wieku
• park dworski z XIX wieku
• cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej

Znane osoby

• Józef Łoski – urodzony w Kostomłotach polski historyk, wydawca i rysownik.
• Nikon (Potapczuk) – prawosławny duchowny, przełożony monasteru św. Onufrego w Jabłecznej w latach 1986–1987

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego w Polsce:
  • Parafia św. Nikity
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • Parafia św. Serafina z Sarowa
  • Monaster męski św. Serafina z Sarowa

Szlaki turystyczne

Nadbużański szlak rowerowy

Zobacz też

• Kostomłoty (osada w województwie lubelskim)
• Kostomłoty (województwo dolnośląskie)
• Kostomłoty Pierwsze, Kostomłoty Drugie