Kompania graniczna KOP „Dziwniki”

Kompania graniczna KOP „Dziwniki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Dziwniki”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Dziwniki
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Podświle”

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 7 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 3 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 115 żołnierzy służby zasadniczej^{[uwaga 1]}. W 1939 3 kompania graniczna KOP „Dziwniki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Podświle”^[3].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[4]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[5].

3 kompania graniczna „Dziwniki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 23 kilometrów 746 metrów^[6]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Korowajewo” i „Kublicze” z komendantury „Kublicze”^[7] .

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 2 kompania graniczna KOP „Polewacze” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Czyste” – 1928^[8], 1929^[9], 1931^[7] , 1932^[10]
• 2 kompania graniczna KOP „Prozoroki” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Krzyżówka” – 1934^[11], 1938^[12]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1929^[8][9]

• strażnica KOP „Cielesze”
• strażnica KOP „Karczemno”
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Jampol”
• strażnica KOP „Grazie”

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934^{[7] [13][11]}

• (14)^[14] strażnica KOP „Karczemno”^{[uwaga 2]}
• strażnica KOP „Horodek”^{[uwaga 3]}
• strażnica KOP „Osinówka”^{[uwaga 4]}
• strażnica KOP „Jampol”^{[uwaga 5]}
• strażnica KOP „Grazie”^{[uwaga 6]}
• strażnica KOP „Kamienny Wóz”^{[uwaga 7]}

W 1934 strażnicę KOP „Karczemno” przesunięto do Jałówki^[11]

Strażnice kompanii przed 1937(nr 2)^{[15][uwaga 8]}:

• strażnica KOP „Jałówka”
• strażnica KOP „Horodek” (folwark)
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Jampol” (majątek?)

Strażnice kompanii w 1938^[12]

• strażnica KOP „Jałówka”
• strażnica KOP „Osinówka”
• strażnica KOP „Kamienny Wóz”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[17][18]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Jałówka”^{[uwaga 9]}
• 2 strażnica KOP „Osinówka”
• 3 strażnica KOP „Kamienny Wóz”

Dowódcy kompanii

• kpt. Jan Grankowski (był 30 IX 1928 − 24 III 1931)^[19]
• kpt. Marian Barerlein (12 III 1931 − był 31 X 1932)^[20]
• por. Franciszek Chmura (6 VII 1933 −)^[21]
• kpt. Franciszek Osmakiewicz (– 1939)^[22]

Walki we wrześniu 1939

17 września 1939 strażnice 3 kompanii granicznej „Dziwniki” por. Bronisława Olecha zaatakowane zostały przez jednostki 5 Dywizji Strzeleckiej i 13 oddziału ochrony pogranicza NKWD. Po krótkiej walce uległy przeważającym siłom przeciwnika. Zniszczone zostały strażnice „Osinówka”, „Kamienny Wóz” i „Jałówka”. W obronie strażnicy „Kamienny Wóz” poległ plut. Pełczyński^[23].

Uwagi

1. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 365
2. wieś Karczemno, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
3. folwark Horodek, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
4. wieś Osinówka, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
5. majątek Jamopol, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
6. osada Hrazie, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
7. strażnica Kamienny Wóz, gmina Hołubicze, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
8. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993, odnoszą się do stanu sprzed 1937^[16].
9. folwark Jałówka, gmina Prozoroki, powiat dziśnieński, województwo wileńskie

Przypisy

1. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
2. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
3. Szubański 2000 ↓, s. 88.
4. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
5. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
6. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 295.
7. Szkice dyslokacyjne ↓.
8. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
9. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
10. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 14 i 19/1932.
11. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 54/1934.
12. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 83/1938.
13. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 19/1932.
14. Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 25/25.
15. Szubański 1993 ↓, s. 276.
16. Szubański 2000 ↓, s. 87.
17. Prochwicz 2003 ↓, s. 306.
18. Grzelak 2001 ↓, s. 184.
19. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 69 i 35.
20. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 35.
21. Obsada oficerska bg „Podświle” ↓, s. 50.
22. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 653, 738.
23. Cygan 2006 ↓, s. 93.

Bibliografia

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Podświle” w latach 1928–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/161.)