Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny”

Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1928
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Krotoszyny
Formacja	Straż Graniczna
Podległość	Inspektorat Graniczny nr 3 Obwód SG „Brodnica”

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Jamielnik”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Działdowo”^[4].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6]. Na podstawie rozkazu Mazowieckiego Inspektora Okręgowego nr 4 z 27 kwietnia 1928 komisariat „Jamielnik”został zlikwidowany, a jego obszar włączony do komisariatu „Lipinki”^[7]. Tum samym rozkazem komisariat „Lipinki” przeniesiony został do miejscowości Krotoszyny^[7].

Osobne artykuły: komisariat Straży Celnej „Jamielnik” i komisariat Straży Celnej „Lipinki”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[8].

Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Krotoszyny” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[9]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[10]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[11]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 roku w sprawie zmian organizacyjnych [...], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił z komisariatu „Łasin” placówkę I linii „Lipinki” i przydzielił do komisariatu „Krotoszyny”^[12][13].

Służba graniczna

Siedziba komisariatu mieściła się w budynku skarbowym. W 1936 roku komisariat ochraniał granicę państwową na długości 32 kilometrów 500 metrów^[14]. Komisariat w swojej strukturze posiadał posterunek SG „Jabłonowo”^[14].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Lubawa” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Łasin” − 1928

Funkcjonariusze komisariatu

Kierownicy/komendanci komisariatu
stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
podkomisarz	Mieczysław Witoszek	– 18 VIII 1936	kierownik komisariatu Lubawa[15]
aspirant	Maksymilian Pomaski	18 VIII 1936 -27 VI 1937	przeniesiony w stan nieczynny[16]
podkomisarz	Mieczysław Witoszek	w kwietniu i maju 1937[a]
podkomisarz	A Konarzewski	w czerwcu 1937[b]
komisarz	Stanisław Kozakiewicz[17]	18 VIII 1937 -21 IV 1939	stan nieczynny[18]
aspirant	Ferdynand Tłoka[19][20]	21 IV 1939 –
Zastępcy komendanta komisariatu
przodownik	Andrzej Kamiński	– 30 IV 1939[21]
starszy strażnik podchorąży	Ignacy Pisuliński	1 V 1939[22] –

Obsada komisariatu w 1936^[14]:

• kierownik komisariatu – pkom. Mieczysław Witoszek
• kierownik placówki „Radomno” – przod. Szymon Kwiatkowski
• kierownik placówki „Jamielnik” – przod. Zygmunt Wenzel
• kierownik placówki „Szwarcenowo”– przod. Marceli Janicki
• kierownik placówki „Fitowo” – przod. Jakub Zieliński
• kierownik placówki „Krotoszyny”– st. str. Władysław Haraziński
• kierownik posterunku „Jabłonowo” – st. str. Zygmunt Iżyk

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno”Pustki
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[23]:

• 3/3 komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno” Tabory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo” (w źródle – Witowo)
• placówka Straży Granicznej I linii „Sumin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Brodnica”

Organizacja komisariatu w 1933 i 1934^[24]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno”
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• posterunek Straży Granicznej Jabłonowo → zlikwidowany 22 marca 1937^[25]

Organizacja komisariatu w 1939^[26]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno” Tabory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Brodnica”

Uwagi

1. podpisywał dokumentu k. Krotoszyny pełniąc jednocześnie funkcje kierownika komisariatu Lubawa
2. podpisywał dokumenty k. Krotoszyny pełniąc jednocześnie funkcje kierownika komisariatu Łasin

Przypisy

1. Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
2. Piekarz 2017 ↓, s. 28.
3. Dominiczak 1997 ↓, s. 250.
4. Kozłowski 2012 ↓, s. 30.
5. Kula 1994 ↓, s. 40.
6. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 14.
7. Rozkazy organizacyjne Maz. IO ↓, s. 6.
8. Goryński 2012 ↓, s. 226.
9. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 13.
10. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 56.
11. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 120-122.
12. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 158.
13. Rozkazy organizacyjne Maz. IO ↓, s. 71.
14. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 9.
15. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 102.
16. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 102 i 214.
17. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 235 i 480.
18. Rozkazy KG SG ↓, s. 53/1939.
19. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 480.
20. Rozkazy KG SG ↓, s. 13/1939.
21. Rozkazy Maz. IO ↓, s. 60/39.
22. Rozkazy Maz. IO ↓, s. 59/39.
23. Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 57.
24. Polak 1998 ↓, s. 65.
25. Kronika Inspektoratu „Brodnica” ↓, s. 176.
26. Sobczak 2014 ↓, s. 11.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.188/1.)
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1929 i 1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.188/3 i 188/13.)
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)