Kolej Miast Morawsko-Śląskich

Kolej Miast Morawsko-Śląskich^[1][2][3] (niem. Mährisch-Schlesische Städtebahn^[4][5], cz. Dráha moravskoslezských měst^[6][7]) – austro-węgierska linia kolejowa łącząca Kojetín przez Kromieryż, Valašské Meziříčí, Frydek i Cieszyn z Bielskiem, wybudowana przez spółkę C. k. Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda w latach 1886–1888.

Historia

Rozkład jazdy pociągów na Kolei Miast Morawsko-Śląskich (oznaczonej jako linia 343) w 1907 – pierwszy rok po upaństwowieniu

Veřovice – budynek typowy małej stacji

Dobra – budynek typowy średniej stacji

Frydek-Mistek – budynek typowy dużej stacji

Najstarszym fragmentem linii jest 7,6-kilometrowy odcinek Kromieryż – Hulín wybudowany w 1880 przez spółkę Actiengesellschaft der priv. Kremsierer Eisenbahn (Spółka Akcyjna Prywatnej Kolei Kromieryskiej) w celu połączenia miasta Kromieryż z Koleją Północną. W 1882 ta sama spółka rozbudowała trasę o odcinek z Hulína przez Holešov do miasteczka Bystřice pod Hostýnem^[8][9].

Właściwa historia Kolei Miast Morawsko-Śląskich rozpoczyna się 1 stycznia 1886, gdy spółka K. k. privilegirte Kaiser Ferdinands-Nordbahn (C. k. Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda) otrzymała koncesję na dalszą obsługę swoich dotychczasowych tras oraz budowę dwóch nowych: z Bielska przez Cieszyn, Frydlant i Frenštát do Valašskiego Meziříčí, jak też z Valašskiego Meziříčí do Bystřicy oraz z Kromieryża do Kojetína do połączenia z Morawsko-Śląską Koleją Północną. Spółka została zobowiązana wykonać prace budowlane w ciągu dwóch i pół roku od udzielenia koncesji oraz połączyć budowane odcinki z już istniejącymi fragmentami Kolei Kromieryskiej tak, by ruch między Galicyjską Koleją Transwersalną a Morawsko-Śląską Koleją Północną mógł odbywać się bez przeszkód^[10]. Wymagało to ich odkupu, w sprawie którego stosowną umowę podpisano ze spółką Kolei Kromieryskiej po wielomiesięcznych negocjacjach 7 stycznia 1887. Odkupiony został też 1,1-kilometrowy odcinek między Valašskim Meziříčím a Krásnem nad Bečvą od spółki Österreichische Lokaleisenbahngesellschaft (ÖLEG), do której należała linia Hranice – Vsetín^[11], a ponadto zawarto umowę ze spółką Ostrau-Friedlander Eisenbahn (Kolej Ostrawsko-Frydlandzka) o wspólnym używaniu 10,1-kilometrowego odcinka pomiędzy Frydlantem a Frydkiem^[12]. Prace projektowe nad pozostałą częścią nowej trasy rozpoczęto w kwietniu 1886^[13].

Uroczyste otwarcie odcinka Kojetín – Frydek miało miejsce 1 maja 1888, a odcinka Frydek – Bielsko 1 czerwca 1888. Łączna długość trasy wyniosła 179,286 km^[14]. Wybudowane na niej budynki stacyjne powstały według projektów typowych autorstwa Antona Dachlera^[15] – były jednopiętrowe, przykryte dachami naczółkowymi, z elewacją z nietynkowanej cegły i skromną dekoracją sztukatorską, w przypadku większych obiektów z ryzalitami na osiach ścian frontowych. Do dziś zachowały się w swojej oryginalnej formie na stacjach w Hostašovicach, Veřovicach, Kunčicach pod Ondřejníkiem, Frydku-Mistku (dawniej Frydek), Dobrej, Gnojniku, Ropicy, Cieszynie (dawniej Cieszyn Bobrek), Goleszowie, Skoczowie, Pogórzu, Jaworzu i Bielsku-Białej Wapienicy; w częściowo przebudowanej również w Osíčku, Kunovicach-Loučce i Brankach. Ponadto funkcjonujące do dziś budynki dworców Czeski Cieszyn (dawniej dworzec główny w Cieszynie) i Bielsko-Biała Główna (dawniej Bielsko) powstały już po uruchomieniu Kolei Miast Morawsko-Śląskich i wykazują podobieństwa w swojej stylistyce do pozostałych. Jako odnogi powstały lokalne linie z Goleszowa do huty w Ustroniu oraz z Hostašovic do Nowego Jiczyna^[16].

4 czerwca 1886 spółka Kolei Północnej otrzymała koncesję na budowę linii z Bielska przez Wadowice do Kalwarii Zebrzydowskiej (obecna linia kolejowa nr 117)^[17], której budowa również przypadła na lata 1886–1888 i stojące przy niej budynki stacyjne mają tę samą formę architektoniczną. W niektórych źródłach popularnych pojawia się określenie Kolej Miast Śląskich i Galicyjskich sugerujące, jakoby linia ta była traktowana jako jedna całość z Koleją Miast Morawsko-Śląskich^[18][19][20]. W rzeczywistości była to odrębna linia lokalna, jedna z kilkudziesięciu zarządzanych przez tę samą spółkę^[21].

Na mocy ustawy z 31 października 1906 cała sieć spółki Kolei Północnej, w tym Kolej Miast Morawsko-Śląskich, została upaństwowiona^[22]. Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej trasa została podzielona między czechosłowackie i polskie koleje państwowe. Jej odcinki wchodzą w skład następujących współczesnych linii kolejowych w Czechach i Polsce:

• linia kolejowa nr 303 (Kojetín – Valašské Meziříčí)
• linia kolejowa nr 323 (Valašské Meziříčí – Frydek-Mistek)
• linia kolejowa nr 322 (Frydek-Mistek – Czeski Cieszyn)
• linia kolejowa nr 190 (Czeski Cieszyn – Bielsko-Biała Główna)

Przypisy

1. Kenig Piotr: Życie gospodarcze Bielska i Białej w latach 1848–1914. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom III: Bielsko od wojen śląskich do zakończenia I wojny światowej (1740–1918). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010, s. 222. ISBN 978-83-60136-41-6. (pol.).
2. Wojciech Preidl. Obiekty tunelowe na trasach galicyjskich kolei żelaznych. „Górnictwo i Geoinżynieria”. 33 (3/1), s. 299, 2009. (pol.).
3. 130 lat Kolei Miast Morawsko-Śląskich Kojetín – Cieszyn – Bielsko. Železniční muzeum moravskoslezské. [dostęp 2023-06-09]. (pol.).
4. Kaisertum Österreich. W: Meyers Konversationslexikon. Vierte Auflage. 17. (Ergänzungs-) Band. Leipzig – Wien: Verlag des Bibliografischen Instituts, 1890, s. 627. (niem.).
5. Kaiser-Ferdinands-Nordbahn. W: Victor Röll: Enzyklopädie des Eisenbahnwesens. Berlin – Wien: Urban & Schwarzenberg, 1914, s. 316. (niem.).
6. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 1.
7. Martin Harák. Romantická zastavení u beskydských nádraží z cihel. „Železničář”. 3 (XIX), s. 11, 2012-02-09. České dráhy. (cz.).
8. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 11–19.
9. Concessionsurkunde vom 26. Februar 1882 für die Locomotiv-Eisenbahn von Hullein nach Bistritz. Reichsgesetzblatt 1849-1918. Jahrgang 1882. s. 57–60. [dostęp 2023-06-09]. (niem.).
10. Concessionsurkunde vom 1. Jänner 1886 für die Kaiser Ferdinands-Nordbahn. Reichsgesetzblatt 1849-1918. Jahrgang 1886. s. 25–41. [dostęp 2023-06-09]. (niem.).
11. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 43.
12. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 102–108.
13. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 32-33.
14. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 215.
15. Alena Borovcová: Kulturní dědictví Severní dráhy císaře Ferdinanda. Wyd. II. Ostrava: Národní památkový ústav, územní odborné pracoviště v Ostravě, 2019, s. 43. ISBN 978-80-88240-17-4. (cz.).
16. Dráha moravskoslezských měst ↓, s. 76, 191.
17. Concessionsurkunde vom 4. Juni 1886 für die Localbahn Bielitz–Wadowice–Kalwarya. Reichsgesetzblatt 1849-1918. Jahrgang 1886. s. 313–317. [dostęp 2023-06-09]. (niem.).
18. Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000, s. 39. ISBN 83-902079-0-7. (pol.).
19. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński: od Bielska-Białej do Ostrawy. Wyd. drugie poszerzone. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2013, s. 176, 185, 189, 191. ISBN 978-83-936322-4-4. (pol.).
20. Narodowy Instytut Dziedzictwa: Dworzec kolejowy Bielsko-Biała Główna. zabytek.pl. [dostęp 2023-06-09]. (pol.).
21. Alena Borovcová: Kulturní dědictví Severní dráhy císaře Ferdinanda. Wyd. II. Ostrava: Národní památkový ústav, územní odborné pracoviště v Ostravě, 2019, s. 207. ISBN 978-80-88240-17-4. (cz.).
22. Gesetz, betreffend die Erwerbung des einheitlich konzessionierten Hauptbahnnetzes und der Lokalbahnen der Kaiser Ferdinands-Nordbahn sowie der Ostrau-Friedlander Bahn durch den Staat. Reichsgesetzblatt 1849-1918. Jahrgang 1906. s. 1047–1050. [dostęp 2023-06-09]. (niem.).

Bibliografia

• Vojtěch Hermann, Pavel Sládek, Jaroslav Zeman: Dráha moravskoslezských měst Kojetín – Těšín – Bílsko. Ostrava: Železniční muzeum moravskoslezské, 2020. ISBN 978-80-907117-1-6. (cz.).