Koendu[19], igłozwierz[19], jeżownica[19] (Coendou) – rodzaj ssaków z podrodziny ursonów (Erethizontinae) w obrębie rodziny ursonowatych (Erethizontidae).
Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Koendu
| Coendou |
| Lacépède, 1799[1] |
|
Przedstawiciel rodzaju – koendu brazylijski (C. prehensilis) |
| Systematyka
|
| Domena
|
eukarionty |
| Królestwo
|
zwierzęta |
| Typ |
strunowce |
| Podtyp |
kręgowce |
| Gromada |
ssaki |
| Podgromada |
żyworodne |
| Infragromada |
łożyskowce |
| Rząd |
gryzonie |
| Podrząd |
jeżozwierzowce |
| Infrarząd |
jeżozwierzokształtne |
| Nadrodzina |
Erethizontoidea |
| Rodzina |
ursonowate |
| Podrodzina |
ursony |
| Rodzaj |
koendu |
| Typ nomenklatoryczny |
|
Hystrix prehensilis Linnaeus, 1758 |
| Synonimy |
|
- Coendus[uwaga 1] É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803[2]
- Coandus[uwaga 1] Fischer, 1808[3]
- Coandu[uwaga 1] Fischer, 1814[4]
- Sinetheres F. Cuvier, 1822[5]
- Sinoetherus[uwaga 2]: F. Cuvier, 1823[6]
- Sphiggurus F. Cuvier, 1825[6]
- Coendu[uwaga 1]: Lesson, 1827[7]
- Synethere[uwaga 2]: Lesson, 1827[8]
- Laboura[uwaga 3] Billberg, 1828[9]
- Synetheres[uwaga 2] G. Cuvier, 1829[10]
- Cercolabes[uwaga 4] Brandt, 1835[11]
- Synoetheres[uwaga 2] Lund, 1841[12]
- Sphingurus[uwaga 5]: Gloger, 1841[13]
- Echinoprocta J.E. Gray, 1865[14]
- Cuandu[uwaga 1] Liais, 1872[15]
- Mamsynetheresus Herrera, 1899[16]
- Cryptosphingurus Miranda-Ribeiro, 1936[17]
- Caaporamys Menezes, Feijó, Fernandes-Ferreira, da Costa & Cordeiro-Estrela, 2021[18]
|
|
| Podrodzaje i gatunki |
|
3 podrodzaje i 19 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście |
|
|
|
|
|
Zamknij
We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej nazwa „koendu” była używana do oznaczania gatunku Coendou prehensilis[20]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę koendu brazylijski, rezerwując nazwę koendu dla rodzaju tych ursonowatych[19].
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce (Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Trynidad i Tobago, Wenezuela, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna)[19][21][22].
Długość ciała (bez ogona) 239–560 mm, długość ogona 105–578 mm, długość ucha 7–29 mm, długość tylnej stopy 46–95 mm; masa ciała 0,6–5,3 kg[22][23]. Cechą wyróżniającą koendu są ich chwytne ogony. Modyfikacja przednich i tylnych stóp umożliwiła im chwytanie, dzięki czemu zwierzę to stało się znakomitym wspinaczem zaadaptowanym do życia na drzewach[24]. Koendu żywią się liśćmi, pędami, owocami, korą, korzeniami i pąkami, bywają również szkodnikami upraw plantacji[24]. Koendu wydają odgłosy przypominające dziecko, by komunikować się w obrębie swojego gatunku. Młode rodzą się pokryte miękkimi włosami, które twardnieją z wiekiem. Dorosłe poruszają się powoli, a w momencie zagrożenia zwijają się w kulkę. Zwierzęta te dożywają maksymalnie 27 roku życia[25].
Rodzaj zdefiniował w 1799 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w rozdziale dotyczącym systematyki ssaków w publikacji swojego autorstwa o tytule Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux[1]. Na gatunek typowy Lacépède wyznaczył (oznaczenie monotypowe) koendu brazylijski (C. prehensilis).
Etymologia
- Coendou (Coendus, Coandus, Coandu, Coendu, Coendou): nazwa Coendu oznaczająca w tupi długoogoniaste, żyjące na drzewach pokryte kolcami gryzonie[26].
- Sinetheres (Sinoetherus, Synethere, Synetheres, Synoetheres): gr. συνηθης sunēthēs ‘żyjący razem’[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hystrix prehensilis Linnaeus, 1758.
- Sphiggurus (Sphingurus): gr. σφιγγω sphiggō ‘związać ciasno, skrępować’; ουρα oura ‘ogon’[28]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne): Hystrix spinosa F. Cuvier, 1823.
- Laboura: gr. λαμβανω lambanō ‘chwycić’; ουρα oura ‘ogon’[29].
- Cercolabes: gr. κερκος kerkos ‘ogon’; λαμβανω lambanō ‘chwycić’[30].
- Echinoprocta: gr. εχινος ekhinos ‘jeż’; πρωκτος prōktos ‘zad’[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Erithizon (Echinoprocta) rufescens J.E. Gray, 1865.
- Mamsynetheresus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[32].
- Cryptosphingurus: gr. κρυπτος kruptos ‘ukryty’; rodzaj Sphingurus Gloger, 1841[33][17]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne): Sphiggure villosa F. Cuvier, 1823 (= Hystrix spinosa F. Cuvier, 1823).
- Caaporamys: Caaporã (lub Caipora), rdzenne bóstwo Amazonii, opiekun zwierząt; nazwa oznacza w językach tupi-guarani ‘ten, który mieszka w lesie’; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie oryginalne: Cercolabes melanurus Wagner, 1842.
Podział systematyczny
Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Vossa, Hubbard i Jansę (2013) wykazała, że gatunki tradycyjnie zaliczane do rodzaju Coendou nie tworzą kladu, do którego nie należałyby także gatunki z rodzajów Echinoprocta i Sphiggurus; według tej analizy także gatunki tradycyjnie zaliczane do rodzaju Sphiggurus nie tworzą kladu, do którego nie należałyby też gatunki z rodzajów Coendou i Echinoprocta. Na tej podstawie autorzy zsynonimizowali rodzaje Echinoprocta i Sphiggurus z rodzajem Coendou, przenosząc zaliczane do nich gatunki do tego ostatniego rodzaju[34]. W takim ujęciu do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach[35][23][21][22]:
- Coendou Lacépède, 1799 – koendu
- Coendou prehensilis (Linnaeus, 1758) – koendu brazylijski
- Coendou longicaudatus Daudin, 1802
- Coendou baturitensis Feijó & Langguth, 2013 – koendu trójbarwny
- Coendou mexicanus (Kerr, 1792) – igłozwierz meksykański
- Coendou rufescens (J.E. Gray, 1865) – jeżownica górska
- Coendou quichua O. Thomas, 1899 – koendu włochaty
- Sphiggurus F. Cuvier, 1825 – igłozwierz
- Coendou bicolor (Tschudi, 1844) – koendu dwubarwny
- Coendou nycthemera (Olfers, 1818) – konedu czarny
- Coendou speratus Mendes Pontes, Gadelha, Melo, de Sá, Loss, Caldara, L.P. Costa & Leite, 2013 – koendu kolczasty
- Coendou spinosus (F. Cuvier, 1823) – igłozwierz długokolcy
- Coendou insidiosus (Olfers, 1818) – igłozwierz pónocnobrazylijski
- Caaporamys Menezes, Feijó, Fernandes-Ferreira, da Costa & Cordeiro-Estrela, 2021
- Coendou vestitus O. Thomas, 1899 – igłozwierz kolumbijski
- Coendou pruinosus O. Thomas, 1905 – igłozwierz oszroniony
- Coendou ichillus Voss & M.N.F. Silva, 2001 – igłozwierz paskowany
- Coendou roosmalenorum Voss & M.N.F. Silva, 2001 – igłozwierz nadrzeczny
- Coendou melanurus (Wagner, 1842) – igłozwierz czarnoogonowy
Opisano również gatunki wymarłe[36]:
Niepoprawna późniejsza pisownia Coendou Lacépède, 1799.
Niepoprawna późniejsza pisownia Sinetheres F. Cuvier, 1822.
Nowa nazwa dla Coendou Lacépède, 1799.
Nowa nazwa dla Coendou Lacépède, 1799 ze względu na puryzm. Niepoprawna późniejsza pisownia Sphiggurus F. Cuvier, 1825.
G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1828, s. przed stroną 1. (łac.). A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 16. (hiszp.). F.H. Menezes, J.A. Feijó, H. Fernandes-Ferreira, I.R. da Costa & P. Cordeiro-Estrela. Integrative systematics of Neotropical porcupines of Coendou prehensilis complex (Rodentia: Erethizontidae). „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 59 (8), s. 2422, 2021. DOI: 10.1111/jzs.12529. (ang.). Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 287–288. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.). Z. Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 353–354. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.). V.V. Gorbunova V.V., M.J. Bozzella & A.M.J.B.& A. Seluanov M.J. Bozzella & A.M.J.B.& A., Rodents for comparative aging studies: from mice to beavers, „AGE”, 2-3, 2008, s. 111–119, DOI: 10.1007/s11357-008-9053-4, ISSN 0161-9152, PMID: 19424861, PMCID: PMC2527635 [dostęp 2016-03-21] (ang.). M.R.M.R. Nowak M.R.M.R., Walker’s Mammals of the World, „The Johns Hopkins University Press”, 1999, ISBN 0-8018-5789-9.??? Brak numerów stron w czasopiśmie N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-15]. (ang.). R.C. Hulbert, Jr.. A new Late Pliocene porcupine (Rodentia: Erethizontidae) from Florida. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 17 (3), s. 624, 1997. DOI: 10.1080/02724634.1997.10011010. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne:
