Karol III (książę Parmy i Piacenzy)

Karol III
Ferdynand Karol Wiktor Józef Maria Baltazar
	; mal. Ulisse Passani, 50. XIX w., Galleria Nazionale di Parma
	Książę Parmy i Piacenzy
Okres	od 14 marca 1849; do 27 marca 1854
Koronacja	18 maja 1849 (instalacja książęca)
Poprzednik	Karol II
Następca	Robert
	Dane biograficzne
Dynastia	Burbonowie parmeńscy
Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1823 ; Lukka
Data i miejsce śmierci	27 marca 1854 ; Parma
Przyczyna śmierci	morderstwo
Miejsce spoczynku	Cappella della Macchia, Viareggio – ciało; Sanktuarium Matki Bożej Karmicielki, Parma – serce
Ojciec	Karol II
Matka	Maria Teresa Sabaudzka
Rodzeństwo	Ludwika
Żona	Ludwika d’Artois; od 10 listopada 1845
Dzieci	Małgorzata, Robert, Alicja, Henryk
	Moneta
	; Moneta 5-centymowa hiszpańska z wizerunkiem Karola III, 1854
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karol III, zw. Dandysem^[1], wł. Carlo III Danduccio, właśc. Ferdynand Karol Wiktor Józef Maria Baltazar Burbon-Parmeński, wł. Ferdinando Carlo Vittorio Giuseppe Maria Baldassarre di Borbone di Parma e Piacenza^[2] (ur. 14 stycznia 1823 w Lukce, zm. 27 marca 1854 w Parmie) – książę Parmy i Piacenzy w 1849–1854.

Szybkie fakty Okres, Koronacja ...

Zamknij

Urodził się jako drugie dziecko i jedyny syn Karola II (1799–1883), dziedzicznego księcia Lukki, oraz jego żony Marii Teresy (1803–1879), królewny sardyńskiej, córki Wiktora Emanuela I^[2]. Jego starsza siostra Ludwika Franciszka (1821–1823) zmarła we wczesnym dzieciństwie. Prywatnie używał pierwszego z imion (Ferdynand). Pierwsze lata dzieciństwa spędził w Dreźnie i Wiedniu. W 4. r.ż. jego wychowanie powierzono Zsigmondowi Deáki'emu, węgierskiemu księdzu. W 1833 powrócił wraz z dworem ojca do Lukki, gdzie pobierał nauki pod kierunkiem guwernera Lazzara Papiego (1763–1834), bibliotekarza, filologa i historyka, a po jego śmierci został oddany pod pieczę matki^[2]. Ferdynand odebrał wykształcenie typowe dla mężczyzn swojego stanu, wykazując zdolności do nauk humanistycznych i lingwistyczne. Gruntownie poznał historię, literaturę i sztukę. Obok ojczystego włoskiego, posługiwał się językami angielskim, francuskim, hiszpańskim i węgierskim; potrafił czytać i pisać w łacinie i grece^[2].

Już w pierwszym roku życia, po śmierci babki Marii Ludwiki (1782–1824), 13 marca 1824 został dziedzicznym księciem Lukki^[2]. Państwo to zostało inkorporowane do Wielkiego Księstwa Toskanii 17 grudnia 1847, kiedy jego ojciec otrzymał Księstwo Parmy i Piacenzy, a Ferdynand został jego dziedzicem.

W 1841 wstąpił do jazdy armii sardyńskiej. Faktycznie kwaterował w Turynie, kończąc tamtejszą akademię wojskową. Po zakończeniu służby kadeckiej został awansowany do stopnia kapitana (1842). Następnie odbył służbę regularną z przydziałem do sztabu szwadronu stacjonującego w Novarze, którym dowodził następca tronu Wiktor Emanuel. Z racji swojego energicznego i nieustępliwego charakteru, poróżnił się z dowódcą. Armię sabaudzką opuścił w 1845, zyskując opinię nierozważnego^[3].

W 1845 poślubił Ludwikę d′Artois (1819–1864), co było podyktowane znacznym posagiem księżniczki Barry. Starsza o trzy lata, odległa w poglądach politycznych, tradycjonalistka, legitymistka, gorzej wykształcona i uznana przez księcia za mało atrakcyjną fizycznie początkowo nie wzbudzała jego zainteresowania^[4]. Ferdynand podróżował do Francji i Hiszpanii, oddalając od siebie Ludwikę, co spowodowało ochłodzenie relacji z ojcem^[4]. Zagrożony utratą środków do życia, powrócił do żony i udał się z nią w podróż do Anglii i Szkocji (1846)^[5].

Do kraju powrócił w 1847, aby objąć obowiązki państwowe. W obliczu narastających nastrojów rewolucyjnych w Księstwie Modeny i Reggio, w marcu 1848 w Lukce miały miejsce wystąpienia rewolucyjne. Wspierani przez króla Sardynii Karola Alberta karbonariusze i młodowłosi domagali się wprowadzenia reform ustrojowych i zjednoczenia Włoch pod auspicjami sabaudzkimi^[6]. Zagrożony pojmaniem Ferdynand udał się na północ, jednak został schwytany w Cremonie i osadzony w Mediolanie^[7]. Został uwolniony dzięki dyplomacji brytyjskiej i odesłany na Maltę, skąd przez Neapol trafił do Livorno^[7]. Stamtąd udał się wraz z rodziną do Londynu^[8]. W Wielkiej Brytanii został przyjaźnie przyjęty przez miejscowe kręgi konserwatywne i demokratyczne, które z racji na wesołe i żartobliwe usposobienie nie odnajdywały w nim tyrana^[9].

Niestabilna sytuacja kraju skłaniała Karola II do abdykacji na rzecz syna. Pozostawał jednak sceptyczny temu posunięciu, uznając że nonszalancki Ferdynand nie poradzi sobie w trudnym położeniu kraju^[10]. Ostatecznie austrofilski książę, przekonany objęciem rządów w Wiedniu przez Franciszka Józefa, abdykował 14 marca 1849. Ferdynand przyjął imię Karola III, księcia Parmy, Piacenzy i ziem włączonych. 5 kwietnia 1849 armia austriacka wkroczyła do Parmy, tłumiąc rewolucję i pozwalając przebywającemu w Saksonii Karolowi II powrócić do kraju^[11]. Karol III nadal pozostawał na emigracji, powracając do księstwa na początku maja 1849 wraz z wycofującym się z Florencji austriackim korpusem ekspedycyjnym^[12]. 18 maja 1849, został uroczyście instalowany w Sanktuarium Matki Bożej Karmicielki. Już 20 maja został internowany przez Austriaków, którzy sprzeciwili się powołaniu go do wojska sabaudzkiego, i osadzony w Ołomuńcu^[13]. Zwolniony został dopiero 25 sierpnia tego samego roku, na wieść o zawarciu pokoju pomiędzy Austrią a Sardynią^[14].

Wprowadził reakcjonistyczne rządy, przekształcając kraj w państwo policyjne i konserwatywne. Od 1849 nieudolnie przeciwdziałał opozycji, która w grudniu 1853 zinfiltrowała administrację dworską. Został zasztyletowany przez nieznanego sprawcę w czasie wieczornego spaceru w Parmie 26 marca 1854. Zmarł od odniesionych ran następnego dnia. Zamachowiec miał działać z inspiracji miejscowej opozycji młodowłoskiej^[15]. Zmarłego pochowano w Cappella della Macchia w Viareggio, a jego serce złożono w książęcym mauzoleum.

Remove ads

Po objęciu samodzielnych rządów Karol III szybko okazał się władcą pozostającym pod silnym wpływem ojca. Często radził się go w sprawach państwowych. Spotkało się to z silnym sprzeciwem stronnictwa młodowłoskiego, które upatrywało w młodym księciu władcy zmierzającego do liberalizacji ustroju. Doprowadziło to do zdystansowania księcia od oczekiwań zarówno liberałów, jak i konserwatystów, którzy obawiali się powrotu rządów absolutnych^[12]. Karol III nigdy nie zrezygnował ze wsparcia ojca w kluczowych decyzjach rządowych, pozostawiając przy nim faktyczną władzę^[16]. Osobiście nieufny protekcji austriackiej, pozostawił jednak korpus cudzoziemski na terytorium księstwa^[13]. Prowadził politykę surowych represji politycznych^[15]. Jednym z pierwszych dekretów, jakie podpisał było wprowadzenie prewencyjnej cenzury prasy. Powołał w tym celu komisję rządową, która z czasem rozszerzyła swoje kompetencje na badanie postaw politycznych i moralności wszystkich funkcjonariuszy^[15]. W praktyce zreformował państwo w kierunku policyjnym. W lutym 1852 zawarł porozumienie z Wielkim Księstwem Toskanii, na mocy którego objął listem gończym działaczy liberalnych^[17]. Pozwoliło to na uchwycenie i poddanie surowym represjom w swojej ojczyźnie m.in. Giuseppe Montanelliego (1813–1862) i Francesca Guerrazziego (1804–1873)^[15].

Z własnej inicjatywy podejmował decyzje w obszarze oświaty i kultury. Jakkolwiek ustąpił radzie ojca, aby zamknąć Uniwersytet Lukkijski już w 1849^[18]. W jego miejsce podjął starania o przywrócenie Akademii Lukkijskiej, która miałaby zreorganizować szkolnictwo w duchu konserwatywnym^[19]. Nie spotkało się to jednak z poparciem środowiska uczonych^[20]. Roztoczył mecenat nad sztuką muzyczną i sceniczną. Wspierał zwłaszcza balet, co miało zatuszować jego liczne romanse z tancerkami^[15].

Powszechne oburzenie doprowadziło do konsolidacji opozycji, co najprawdopodobniej stało się przyczyną śmiertelnego zamachu na życie władcy^[15]. Rządy po Karolu III objął jego najstarszy syn Robert (1847–1907), który jako małoletni pozostał pod kuratelą matki i dziadka^[21].

Remove ads

Przed objęciem rządów nazywany był Książątkiem (wł. il Duchino), co wynikało z faktu następstwa po ojcu, rozpieszczenia przez rodziców oraz drobnej budowy ciała^[2]. Sam Ferdynand nie był jednak zadowolony z tego miana, kiedy zwracano się tak do niego w trakcie służby wojskowej^[4]. Wątłą sylwetkę utrzymał jeszcze w wieku dorosłym, mimo to uchodził za przystojnego mężczyznę, z racji na wysoki wzrost. Miał ciemne, gęste włosy i duże wyraziste oczy, a długa szyja, wyraźny nos i cofnięty podbródek dopełniały rysów jego twarzy, z których był bardzo dumny^[4]. Pod tym przezwiskiem funkcjonował też wśród opozycji, zauważającej faktycznie marginalną rolę Karola III w rządach^[22].

Chętnie podkreślał swoją sylwetkę i eksponował twarz poprzez modną fryzurę i zarost. Przejawiał zainteresowanie ubiorem i powierzchownością, chętnie nosząc się w modzie romantycznej. Eksponowała ona niespokojne, niekiedy wybuchowe usposobienie księcia^[2]. Dzięki zainteresowaniu podróżami, sztuką neogotycką, modnym mesjanizmem, a zwłaszcza najnowszą jemu literaturą, uchodził za dandysa (wł. Danduccio)^[4]. Miano to szybko przylgnęło do Karola III, występując też w prasie zagranicznej, zapisywane dużą literą^[1]. Stąd niekiedy uznawane jest za przydomek księcia. W opracowaniach historycznych Karol III nie występuje jednak z przydomkiem, a wyłącznie dla odróżnienia od innych władców z dookreśleniem państwa, którym władał (wł. di Parma e Piacenza), czy – rzadziej – dynastii, z której pochodził (wł. di Borbone)^[1].

Remove ads

10 listopada 1845 we Frohsdorfie k. Lanzenkirchen poślubił Ludwikę d′Artois (1819–1864), księżniczkę Berry, córkę Karola Ferdynanda (1778–1820) i Karoliny (1898–1870), królewny Obojga Sycylii. Z małżeństwa pochodzi czworo dzieci:

Małgorzata Maria Teresa Henryka (1847–1893)
∞ Karol (1848–1909), książę Madrytu, syn Jana Karola (1822–1887), infanta Hiszpanii, i Marii Beatrycze (1824–1906), księżniczki Modeny
Robert Karol Ludwik Maria (1848–1907), książę Parmy i Piacenzy w 1854–1859,
∞ 1) Maria Pia (1849–1882), królewna Obojga Sycylii, córka Ferdynanda II (1810–1859) i Marii Teresy Habsburg-Lotaryńskiej (1816–1867), księżniczki cieszyńskiej;
∞ 2) Maria Antonina (1862–1959), infantka Portugalii, córka Michała I Uzurpatora (1802–1866) i Adelajdy (1831–1909), księżniczki Löwenstein;
Alicja Maria Karolina Ferdynanda Rachela Joanna Filomena (1849–1935)
∞ Ferdynand IV (1835–1908), wielki książę Toskanii, syn Leopolda II (1797–1870) i Marii Antoniny (1814–1898), królewny Obojga Sycylii;
Henryk Karol Ludwik Jerzy (1851–1905), hrabia Bardi
∞ 1) Maria Immaculata (1855–1874), królewna Obojga Sycylii, córka Ferdynanda II (1810–1859) i Marii Teresy Habsburg-Lotaryńskiej (1816–1867), księżniczki cieszyńskiej;
∞ 2) Aldegunda (1858–1946), księżna Guimarães, córka Michała I Uzurpatora (1802–1866), króla Portugalii, i Adelajdy (1831–1909), księżniczki Löwenstein.

Pomimo posiadania wspólnego potomstwa, małżeństwo Karola III i Ludwiki nie było udane^[7]. Oboje mieli silne osobowości o niepohamowanym temperamencie^[23]. Rozpad poprawnych relacji między małżonkami pogłębiały nie tylko różnice w światopoglądzie (któremu w rządach Karol zaprzeczał), ale też liczne romanse księcia^[16]. Punktem eskalującym było nawiązanie otwartego romansu Karola III z hrabianką Emmą Guadagni (1829–1866), szwagierką gubernatora Tyrolu^[24]. Poznali się w lutym 1852 we Florencji. Podczas ponownej wizyty w Toskanii, gdzie spotkał się z wielkim księciem Leopoldem II i królową Hiszpanii Izabelą II, kochankowie wystąpili wspólnie na przyjęciu, co wywołało skandal^[25]. Książę powrócił z partnerką do Parmy i obdarował ją posiadłością w Lukce^[26]. Doprowadziło to do odsunięcia się Ludwiki od męża, także w sferze politycznej, która przystąpiła do spisku młodowłoskiego^[27].

Remove ads

Księstwo Parmy:
- Wielki Mistrz Konstantyńskiego Orderu św. Jerzego (1849)
- Wielki Mistrz Orderu św. Ludwika (1849)
- Wielki Mistrz Orderu św. Jerzego (1849)
- Medal za Zasługi dla Księstwa i Stanu (1847)
- Medal za Zasługi dla Służby Publicznej (1847)
Hiszpania: kawaler Orderu Złotego Runa (1824)
Sardynia: kawaler Orderu Annuncjaty (1842)^[28]
Francja: kawaler Orderu Ducha Św.


Prapradziadkowie	ks. Parmy i Piacenzy Filip (1720–1865) ∞1739 Ludwika Elżbieta, pierwsza pani Francji (1727–1859)	ces. rzymski Franciszek I (1708–1765) ∞1736 kr. Czech i Węgier, aks. Austrii Maria Teresa (1717–1780)	kr. Hiszpanii Karol III (1716–1788) ∞1738 Maria Amalia Saska (1724–1760)	ks. Parmy i Piacenzy Filip (1720–1865) ∞1739 Ludwika Elżbieta, pierwsza pani Francji (1727–1859)	kr. Sardynii Karol Emanuel III (1701–1773) ∞1724 Poliksena Heska (1706–1736)	kr. Hiszpanii Filip V (1683–1746) ∞1714 Elżbieta Farnese (1692–1766)	ces. rzymski Franciszek I (1708–1765) ∞1736 kr. Czech i Węgier, aks. Austrii Maria Teresa (1717–1780)	ks. Modeny i Reggio Herkules III (1727–1803) ∞1734 ks. Massy i Carrary Maria Teresa (1729–1750)
Pradziadkowie	ks. Parmy i Piacenzy, Ferdynand (1751–1802) ∞1769 Maria Amalia Habsburg-Lotaryńska (1746–1804)		kr. Hiszpanii, Karol IV (1748–1819) ∞1765 Maria Ludwika Burbon-Parmeńska (1751–1819)		kr. Sardynii, Wiktor Amadeusz III (1726–1796) ∞1750 Maria Antonina Burbon (1729–1785)		ks. Bryzgowii, Ferdynand Karol (1754–1806) ∞1771 ks. Massy i Carrary, Maria Beatrycze (1750–1829)
Dziadkowie	kr. Etrurii, Ludwik I (1773–1803) ∞1795 ks. Lukki, Maria Ludwika (1782–1824)				kr. Sardynii, Wiktor Emanuel I (1759–1824) ∞1789 Maria Teresa Habsburg-Este (1773–1832)
Rodzice	kr. Etrurii, Ludwik II (1799–1883) ∞1820 Maria Teresa Sabaudzka (1803–1879)
Karol III (1823–1854), ks. Parmy i Piacenzy

[1]
Stubbs ↓, s. 72–73.
[2]
Stubbs ↓, s. 71.
[3]
Wiktor Emanuel wspomniał o nim w swoim pamiętniku następująco: „Ferdynand z Lukki wyjechał stąd zeszłego lata raczej zły na mnie i od tamtej pory nie dał mi żadnych wieści o sobie. Życzę mu jednak wszelkiego szczęścia – a także zdrowego rozsądku, co do którego jestem mocno przeświadczony, że nigdy nie osiągnie”. Cyt. za: Stubbs, s. 72.
[4]
Stubbs ↓, s. 72.
[5]
Balansó ↓, s. 104.
[6]
Gierowski ↓, s. 427–429, 434–439.
[7]
Stubbs ↓, s. 73.
[8]
Gierowski ↓, s. 430–431.
[9]
Benjamin Disraeli zapisał w swoich wspomnieniach: „W młodym księciu Lukki [spostrzegłem] bardzo dowcipnego człowieka, niezwykle sprytnego sztukmistrza. Krótko, jawił mi się zrazu jako krotochwilnik i guślarz – tak w wymowie, jak i w geście. Był wybornym zgrywusem i lubił robić psikusy. Gdy pierwszy raz go spotkałem, spacerując z królową [Wiktorią] w Windsorze, nagle przewrócił się przed Jej Wysokością i [szedł] na rękach przez całą drogę, którą szła. Umarła ze śmiechu i zachwytu. Mniej podobny był do tyrana niż ktokolwiek, kogo spotkałem; skory do dowcipu i pełen humoru.” Cyt. za: Disraeli, s. 123–124.
[10]
Żywczyński ↓, s. 127, 140.
[11]
Gierowski ↓, s. 446–447.
[12]
Procacci ↓, s. 334.
[13]
Stubbs ↓, s. 74.
[14]
Procacci ↓, s. 334–335.
[15]
Gierowski ↓, s. 447.
[16]
Stubbs ↓, s. 73–75.
[17]
Stubbs ↓, s. 1872.
[18]
Busti ↓, s. 159.
[19]
Busti ↓, s. 159–161.
[20]
Busti ↓, s. 159–160.
[21]
Stubbs ↓, s. 75.
[22]
Stubbs ↓, s. 72, 75.
[23]
Stubbs ↓, s. 73–74.
[24]
Cacchini ↓, s. 83.
[25]
Cacchini ↓, s. 83–86.
[26]
Cacchini ↓, s. 86.
[27]
Cacchini ↓, s. 86–91.
[28]
Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).

Remove ads

Juan Balansó: La Familia Rival. Barcelona: „Planeta”, 1994. ISBN 978-84-08-01247-4. (hiszp.).
Luigi Busti. L'Università Lucchese. „Actum Luce: Revisita di Studi Lucchesi”. R. 29 (nr 1–2), s. 155–204, 2000. ISSN 0391-9994. (wł.).
Bianca Maria Cecchini: La danza delle ombre: Carlo III di Borbone Parma, un regicidio nell'Italia del Risorgimento. Parma: Archivio storico di Parma, 2001. ISBN 978-88-85760-73-8. (wł.).
Benjamin Disraeli: Reminiscences. Helen M. Swartz, Marvin Swartz (oprac.). London: „Hamish Hamilton”, 1975. ISBN 0-8128-1867-9. (ang.).
Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wyd. 3. popr. i uzup. Wrocław: Ossolineum, 2003. ISBN 83-04-04674-1.
Giuliano Proccaci: Historia Włochów. Bożena Kowalczyk-Trupiano (tłum. z wł.). Warszawa: PWN, 1983. ISBN 83-01-04270-2.
Alan R. Stubbs. Assassination in Parma: The Life and Death of Duke Carlo III. „Royalty Digest Quarterly”. T. 32 (nr 3), s. 71–75, 2023. ISSN 1653-5219. (ang.).
Mieczysław Żywczyński: Włochy nowożytne 1796–1945. Warszawa: PWN, 1971.

[CITEREFStubbs72–73-1] [1]
Stubbs ↓, s. 72–73.

[CITEREFStubbs71-2] [2]
Stubbs ↓, s. 71.

[3] [3]
Wiktor Emanuel wspomniał o nim w swoim pamiętniku następująco: „Ferdynand z Lukki wyjechał stąd zeszłego lata raczej zły na mnie i od tamtej pory nie dał mi żadnych wieści o sobie. Życzę mu jednak wszelkiego szczęścia – a także zdrowego rozsądku, co do którego jestem mocno przeświadczony, że nigdy nie osiągnie”. Cyt. za: Stubbs, s. 72.

[CITEREFStubbs72-4] [4]
Stubbs ↓, s. 72.

[CITEREFBalansó104-5] [5]
Balansó ↓, s. 104.

[CITEREFGierowski427–429,_434–439-6] [6]
Gierowski ↓, s. 427–429, 434–439.

[CITEREFStubbs73-7] [7]
Stubbs ↓, s. 73.

[CITEREFGierowski430–431-8] [8]
Gierowski ↓, s. 430–431.

[9] [9]
Benjamin Disraeli zapisał w swoich wspomnieniach: „W młodym księciu Lukki [spostrzegłem] bardzo dowcipnego człowieka, niezwykle sprytnego sztukmistrza. Krótko, jawił mi się zrazu jako krotochwilnik i guślarz – tak w wymowie, jak i w geście. Był wybornym zgrywusem i lubił robić psikusy. Gdy pierwszy raz go spotkałem, spacerując z królową [Wiktorią] w Windsorze, nagle przewrócił się przed Jej Wysokością i [szedł] na rękach przez całą drogę, którą szła. Umarła ze śmiechu i zachwytu. Mniej podobny był do tyrana niż ktokolwiek, kogo spotkałem; skory do dowcipu i pełen humoru.” Cyt. za: Disraeli, s. 123–124.

[CITEREFŻywczyński127,_140-10] [10]
Żywczyński ↓, s. 127, 140.

[CITEREFGierowski446–447-11] [11]
Gierowski ↓, s. 446–447.

[CITEREFProcacci334-12] [12]
Procacci ↓, s. 334.

[CITEREFStubbs74-13] [13]
Stubbs ↓, s. 74.

[CITEREFProcacci334–335-14] [14]
Procacci ↓, s. 334–335.

[CITEREFGierowski447-15] [15]
Gierowski ↓, s. 447.

[CITEREFStubbs73–75-16] [16]
Stubbs ↓, s. 73–75.

[CITEREFStubbs1872-17] [17]
Stubbs ↓, s. 1872.

[CITEREFBusti159-18] [18]
Busti ↓, s. 159.

[CITEREFBusti159–161-19] [19]
Busti ↓, s. 159–161.

[CITEREFBusti159–160-20] [20]
Busti ↓, s. 159–160.

[CITEREFStubbs75-21] [21]
Stubbs ↓, s. 75.

[CITEREFStubbs72,_75-22] [22]
Stubbs ↓, s. 72, 75.

[CITEREFStubbs73–74-23] [23]
Stubbs ↓, s. 73–74.

[CITEREFCacchini83-24] [24]
Cacchini ↓, s. 83.

[CITEREFCacchini83–86-25] [25]
Cacchini ↓, s. 83–86.

[CITEREFCacchini86-26] [26]
Cacchini ↓, s. 86.

[CITEREFCacchini86–91-27] [27]
Cacchini ↓, s. 86–91.

[order8-28] [28]
Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

Karol III (książę Parmy i Piacenzy)

Wikiwand in your browser!

Karol III (książę Parmy i Piacenzy)

Wikiwand in your browser!

Życiorys

Panowanie

Przydomek

Rodzina

Odznaczenia

Przodkowie

Przypisy

Bibliografia