Karol III, zw. Dandysem[1], wł. Carlo III Danduccio, właśc. Ferdynand Karol Wiktor Józef Maria Baltazar Burbon-Parmeński, wł. Ferdinando Carlo Vittorio Giuseppe Maria Baldassarre di Borbone di Parma e Piacenza[2] (ur. 14 stycznia 1823 w Lukce, zm. 27 marca 1854 w Parmie) – książę Parmy i Piacenzy w 1849–1854.
 mal. Ulisse Passani, 50. XIX w., Galleria Nazionale di Parma | |
.svg) | |
| Książę Parmy i Piacenzy | |
| Okres | |
|---|---|
| Koronacja | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Cappella della Macchia, Viareggio – ciało |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo |
Ludwika |
| Żona | |
| Dzieci | |
| Moneta | |
 Moneta 5-centymowa hiszpańska z wizerunkiem Karola III, 1854 | |
| Odznaczenia | |
    | |
Życiorys
Urodził się jako drugie dziecko i jedyny syn Karola II (1799–1883), dziedzicznego księcia Lukki, oraz jego żony Marii Teresy (1803–1879), królewny sardyńskiej, córki Wiktora Emanuela I[2]. Jego starsza siostra Ludwika Franciszka (1821–1823) zmarła we wczesnym dzieciństwie. Prywatnie używał pierwszego z imion (Ferdynand). Pierwsze lata dzieciństwa spędził w Dreźnie i Wiedniu. W 4. r.ż. jego wychowanie powierzono Zsigmondowi Deáki'emu, węgierskiemu księdzu. W 1833 powrócił wraz z dworem ojca do Lukki, gdzie pobierał nauki pod kierunkiem guwernera Lazzara Papiego (1763–1834), bibliotekarza, filologa i historyka, a po jego śmierci został oddany pod pieczę matki[2]. Ferdynand odebrał wykształcenie typowe dla mężczyzn swojego stanu, wykazując zdolności do nauk humanistycznych i lingwistyczne. Gruntownie poznał historię, literaturę i sztukę. Obok ojczystego włoskiego, posługiwał się językami angielskim, francuskim, hiszpańskim i węgierskim; potrafił czytać i pisać w łacinie i grece[2].
Już w pierwszym roku życia, po śmierci babki Marii Ludwiki (1782–1824), 13 marca 1824 został dziedzicznym księciem Lukki[2]. Państwo to zostało inkorporowane do Wielkiego Księstwa Toskanii 17 grudnia 1847, kiedy jego ojciec otrzymał Księstwo Parmy i Piacenzy, a Ferdynand został jego dziedzicem.
W 1841 wstąpił do jazdy armii sardyńskiej. Faktycznie kwaterował w Turynie, kończąc tamtejszą akademię wojskową. Po zakończeniu służby kadeckiej został awansowany do stopnia kapitana (1842). Następnie odbył służbę regularną z przydziałem do sztabu szwadronu stacjonującego w Novarze, którym dowodził następca tronu Wiktor Emanuel. Z racji swojego energicznego i nieustępliwego charakteru, poróżnił się z dowódcą. Armię sabaudzką opuścił w 1845, zyskując opinię nierozważnego[3].
W 1845 poślubił Ludwikę d′Artois (1819–1864), co było podyktowane znacznym posagiem księżniczki Barry. Starsza o trzy lata, odległa w poglądach politycznych, tradycjonalistka, legitymistka, gorzej wykształcona i uznana przez księcia za mało atrakcyjną fizycznie początkowo nie wzbudzała jego zainteresowania[4]. Ferdynand podróżował do Francji i Hiszpanii, oddalając od siebie Ludwikę, co spowodowało ochłodzenie relacji z ojcem[4]. Zagrożony utratą środków do życia, powrócił do żony i udał się z nią w podróż do Anglii i Szkocji (1846)[5].
Do kraju powrócił w 1847, aby objąć obowiązki państwowe. W obliczu narastających nastrojów rewolucyjnych w Księstwie Modeny i Reggio, w marcu 1848 w Lukce miały miejsce wystąpienia rewolucyjne. Wspierani przez króla Sardynii Karola Alberta karbonariusze i młodowłosi domagali się wprowadzenia reform ustrojowych i zjednoczenia Włoch pod auspicjami sabaudzkimi[6]. Zagrożony pojmaniem Ferdynand udał się na północ, jednak został schwytany w Cremonie i osadzony w Mediolanie[7]. Został uwolniony dzięki dyplomacji brytyjskiej i odesłany na Maltę, skąd przez Neapol trafił do Livorno[7]. Stamtąd udał się wraz z rodziną do Londynu[8]. W Wielkiej Brytanii został przyjaźnie przyjęty przez miejscowe kręgi konserwatywne i demokratyczne, które z racji na wesołe i żartobliwe usposobienie nie odnajdywały w nim tyrana[9].
Niestabilna sytuacja kraju skłaniała Karola II do abdykacji na rzecz syna. Pozostawał jednak sceptyczny temu posunięciu, uznając że nonszalancki Ferdynand nie poradzi sobie w trudnym położeniu kraju[10]. Ostatecznie austrofilski książę, przekonany objęciem rządów w Wiedniu przez Franciszka Józefa, abdykował 14 marca 1849. Ferdynand przyjął imię Karola III, księcia Parmy, Piacenzy i ziem włączonych. 5 kwietnia 1849 armia austriacka wkroczyła do Parmy, tłumiąc rewolucję i pozwalając przebywającemu w Saksonii Karolowi II powrócić do kraju[11]. Karol III nadal pozostawał na emigracji, powracając do księstwa na początku maja 1849 wraz z wycofującym się z Florencji austriackim korpusem ekspedycyjnym[12]. 18 maja 1849, został uroczyście instalowany w Sanktuarium Matki Bożej Karmicielki. Już 20 maja został internowany przez Austriaków, którzy sprzeciwili się powołaniu go do wojska sabaudzkiego, i osadzony w Ołomuńcu[13]. Zwolniony został dopiero 25 sierpnia tego samego roku, na wieść o zawarciu pokoju pomiędzy Austrią a Sardynią[14].
Wprowadził reakcjonistyczne rządy, przekształcając kraj w państwo policyjne i konserwatywne. Od 1849 nieudolnie przeciwdziałał opozycji, która w grudniu 1853 zinfiltrowała administrację dworską. Został zasztyletowany przez nieznanego sprawcę w czasie wieczornego spaceru w Parmie 26 marca 1854. Zmarł od odniesionych ran następnego dnia. Zamachowiec miał działać z inspiracji miejscowej opozycji młodowłoskiej[15]. Zmarłego pochowano w Cappella della Macchia w Viareggio, a jego serce złożono w książęcym mauzoleum.
Panowanie
Po objęciu samodzielnych rządów Karol III szybko okazał się władcą pozostającym pod silnym wpływem ojca. Często radził się go w sprawach państwowych. Spotkało się to z silnym sprzeciwem stronnictwa młodowłoskiego, które upatrywało w młodym księciu władcy zmierzającego do liberalizacji ustroju. Doprowadziło to do zdystansowania księcia od oczekiwań zarówno liberałów, jak i konserwatystów, którzy obawiali się powrotu rządów absolutnych[12]. Karol III nigdy nie zrezygnował ze wsparcia ojca w kluczowych decyzjach rządowych, pozostawiając przy nim faktyczną władzę[16]. Osobiście nieufny protekcji austriackiej, pozostawił jednak korpus cudzoziemski na terytorium księstwa[13]. Prowadził politykę surowych represji politycznych[15]. Jednym z pierwszych dekretów, jakie podpisał było wprowadzenie prewencyjnej cenzury prasy. Powołał w tym celu komisję rządową, która z czasem rozszerzyła swoje kompetencje na badanie postaw politycznych i moralności wszystkich funkcjonariuszy[15]. W praktyce zreformował państwo w kierunku policyjnym. W lutym 1852 zawarł porozumienie z Wielkim Księstwem Toskanii, na mocy którego objął listem gończym działaczy liberalnych[17]. Pozwoliło to na uchwycenie i poddanie surowym represjom w swojej ojczyźnie m.in. Giuseppe Montanelliego (1813–1862) i Francesca Guerrazziego (1804–1873)[15].
Z własnej inicjatywy podejmował decyzje w obszarze oświaty i kultury. Jakkolwiek ustąpił radzie ojca, aby zamknąć Uniwersytet Lukkijski już w 1849[18]. W jego miejsce podjął starania o przywrócenie Akademii Lukkijskiej, która miałaby zreorganizować szkolnictwo w duchu konserwatywnym[19]. Nie spotkało się to jednak z poparciem środowiska uczonych[20]. Roztoczył mecenat nad sztuką muzyczną i sceniczną. Wspierał zwłaszcza balet, co miało zatuszować jego liczne romanse z tancerkami[15].
Powszechne oburzenie doprowadziło do konsolidacji opozycji, co najprawdopodobniej stało się przyczyną śmiertelnego zamachu na życie władcy[15]. Rządy po Karolu III objął jego najstarszy syn Robert (1847–1907), który jako małoletni pozostał pod kuratelą matki i dziadka[21].
Przydomek
Przed objęciem rządów nazywany był Książątkiem (wł. il Duchino), co wynikało z faktu następstwa po ojcu, rozpieszczenia przez rodziców oraz drobnej budowy ciała[2]. Sam Ferdynand nie był jednak zadowolony z tego miana, kiedy zwracano się tak do niego w trakcie służby wojskowej[4]. Wątłą sylwetkę utrzymał jeszcze w wieku dorosłym, mimo to uchodził za przystojnego mężczyznę, z racji na wysoki wzrost. Miał ciemne, gęste włosy i duże wyraziste oczy, a długa szyja, wyraźny nos i cofnięty podbródek dopełniały rysów jego twarzy, z których był bardzo dumny[4]. Pod tym przezwiskiem funkcjonował też wśród opozycji, zauważającej faktycznie marginalną rolę Karola III w rządach[22].
Chętnie podkreślał swoją sylwetkę i eksponował twarz poprzez modną fryzurę i zarost. Przejawiał zainteresowanie ubiorem i powierzchownością, chętnie nosząc się w modzie romantycznej. Eksponowała ona niespokojne, niekiedy wybuchowe usposobienie księcia[2]. Dzięki zainteresowaniu podróżami, sztuką neogotycką, modnym mesjanizmem, a zwłaszcza najnowszą jemu literaturą, uchodził za dandysa (wł. Danduccio)[4]. Miano to szybko przylgnęło do Karola III, występując też w prasie zagranicznej, zapisywane dużą literą[1]. Stąd niekiedy uznawane jest za przydomek księcia. W opracowaniach historycznych Karol III nie występuje jednak z przydomkiem, a wyłącznie dla odróżnienia od innych władców z dookreśleniem państwa, którym władał (wł. di Parma e Piacenza), czy – rzadziej – dynastii, z której pochodził (wł. di Borbone)[1].
Rodzina
10 listopada 1845 we Frohsdorfie k. Lanzenkirchen poślubił Ludwikę d′Artois (1819–1864), księżniczkę Berry, córkę Karola Ferdynanda (1778–1820) i Karoliny (1898–1870), królewny Obojga Sycylii. Z małżeństwa pochodzi czworo dzieci:
- Małgorzata Maria Teresa Henryka (1847–1893)
∞ Karol (1848–1909), książę Madrytu, syn Jana Karola (1822–1887), infanta Hiszpanii, i Marii Beatrycze (1824–1906), księżniczki Modeny - Robert Karol Ludwik Maria (1848–1907), książę Parmy i Piacenzy w 1854–1859,
∞ 1) Maria Pia (1849–1882), królewna Obojga Sycylii, córka Ferdynanda II (1810–1859) i Marii Teresy Habsburg-Lotaryńskiej (1816–1867), księżniczki cieszyńskiej;
∞ 2) Maria Antonina (1862–1959), infantka Portugalii, córka Michała I Uzurpatora (1802–1866) i Adelajdy (1831–1909), księżniczki Löwenstein; - Alicja Maria Karolina Ferdynanda Rachela Joanna Filomena (1849–1935)
∞ Ferdynand IV (1835–1908), wielki książę Toskanii, syn Leopolda II (1797–1870) i Marii Antoniny (1814–1898), królewny Obojga Sycylii; - Henryk Karol Ludwik Jerzy (1851–1905), hrabia Bardi
∞ 1) Maria Immaculata (1855–1874), królewna Obojga Sycylii, córka Ferdynanda II (1810–1859) i Marii Teresy Habsburg-Lotaryńskiej (1816–1867), księżniczki cieszyńskiej;
∞ 2) Aldegunda (1858–1946), księżna Guimarães, córka Michała I Uzurpatora (1802–1866), króla Portugalii, i Adelajdy (1831–1909), księżniczki Löwenstein.
Pomimo posiadania wspólnego potomstwa, małżeństwo Karola III i Ludwiki nie było udane[7]. Oboje mieli silne osobowości o niepohamowanym temperamencie[23]. Rozpad poprawnych relacji między małżonkami pogłębiały nie tylko różnice w światopoglądzie (któremu w rządach Karol zaprzeczał), ale też liczne romanse księcia[16]. Punktem eskalującym było nawiązanie otwartego romansu Karola III z hrabianką Emmą Guadagni (1829–1866), szwagierką gubernatora Tyrolu[24]. Poznali się w lutym 1852 we Florencji. Podczas ponownej wizyty w Toskanii, gdzie spotkał się z wielkim księciem Leopoldem II i królową Hiszpanii Izabelą II, kochankowie wystąpili wspólnie na przyjęciu, co wywołało skandal[25]. Książę powrócił z partnerką do Parmy i obdarował ją posiadłością w Lukce[26]. Doprowadziło to do odsunięcia się Ludwiki od męża, także w sferze politycznej, która przystąpiła do spisku młodowłoskiego[27].
Odznaczenia
Księstwo Parmy:
- Wielki Mistrz Konstantyńskiego Orderu św. Jerzego (1849)
- Wielki Mistrz Orderu św. Ludwika (1849)
- Wielki Mistrz Orderu św. Jerzego (1849)
- Medal za Zasługi dla Księstwa i Stanu (1847)
- Medal za Zasługi dla Służby Publicznej (1847)
Hiszpania: kawaler Orderu Złotego Runa (1824)
Sardynia: kawaler Orderu Annuncjaty (1842)[28]
Francja: kawaler Orderu Ducha Św.
Przodkowie
| Prapradziadkowie | ks. Parmy i Piacenzy
(1720–1865) ∞1739 Ludwika Elżbieta, pierwsza pani Francji (1727–1859) |
ces. rzymski
(1708–1765) ∞1736 kr. Czech i Węgier, aks. Austrii (1717–1780) |
kr. Hiszpanii
(1716–1788) ∞1738 (1724–1760) |
ks. Parmy i Piacenzy
(1720–1865) ∞1739 Ludwika Elżbieta, pierwsza pani Francji (1727–1859) |
kr. Sardynii
(1701–1773) ∞1724 Poliksena Heska (1706–1736) |
kr. Hiszpanii
(1683–1746) ∞1714 (1692–1766) |
ces. rzymski
(1708–1765) ∞1736 kr. Czech i Węgier, aks. Austrii (1717–1780) |
ks. Modeny i Reggio
(1727–1803) ∞1734 ks. Massy i Carrary Maria Teresa (1729–1750) |
| Pradziadkowie | ks. Parmy i Piacenzy, Ferdynand (1751–1802)
∞1769 Maria Amalia Habsburg-Lotaryńska (1746–1804) |
kr. Hiszpanii, Karol IV (1748–1819)
∞1765 Maria Ludwika Burbon-Parmeńska (1751–1819) |
kr. Sardynii, Wiktor Amadeusz III (1726–1796)
∞1750 Maria Antonina Burbon (1729–1785) |
ks. Bryzgowii, Ferdynand Karol (1754–1806)
∞1771 ks. Massy i Carrary, Maria Beatrycze (1750–1829) | ||||
| Dziadkowie | kr. Etrurii, Ludwik I (1773–1803)
∞1795 ks. Lukki, Maria Ludwika (1782–1824) |
kr. Sardynii, Wiktor Emanuel I (1759–1824)
∞1789 Maria Teresa Habsburg-Este (1773–1832) | ||||||
| Rodzice | kr. Etrurii, Ludwik II (1799–1883)
∞1820 Maria Teresa Sabaudzka (1803–1879) | |||||||
| Karol III (1823–1854), ks. Parmy i Piacenzy | ||||||||
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
