Kangur

Kangur^[15] (Macropus) – rodzaj ssaków z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae).

Ten artykuł dotyczy rodzaju torbaczy. Zobacz też: ujednoznacznienie.

Kangur

Macropus
G.K. Shaw, 1790[1]
Kangur olbrzymi (M. giganteus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	torbacze
Rząd	dwuprzodozębowce
Rodzina	kangurowate
Podrodzina	kangury
Plemię	Macropodini
Rodzaj	kangur
Typ nomenklatoryczny
Macropus giganteus Shaw, 1790
Synonimy Jerboa[a] E.A.W. Zimmermann, 1777[3] Gigantomys Link, 1794[4] Kangurus É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795[5] Kanguroo Lacépède, 1799[6] Halmaturus[b] Illiger, 1811[7] Kalmaturus[c] P. Gervais, 1835[8] Zebua[d] J.E. Gray, 1837[9] Halmatopus[c] J.A. Wagner, 1841[10] Leptosiagon R. Owen, 1873[11] Pachysiagon[e] R. Owen, 1877[12] Macpropus[f] Kirkpatrick & Woods, 1964[13] Fissuridon Bartholomai, 1973[14]
Gatunki
6 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Gatunki należące do rodzaju Macropus są endemitami australijskiej krainy zoogeograficznej^[16][17][18].

Morfologia

Długość ciała samic 67,1–185,7 cm, długość ogona samic 44,3–84,2 cm, długość ciała samców 94,6–230,2 cm, długość ogona samców 42,5–109 cm; masa ciała samic 17–42 kg, samców 18–90 kg^[17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1790 roku brytyjski zoolog i botanik George Shaw w publikacji własnego autorstwa poświęconej różnorodności przyrodniczej wraz z ilustracjami^[1]. Jako gatunek typowy Shaw wyznaczył (oznaczenie monotypowe) kangura olbrzymiego (M. giganteus).

Etymologia

• Jerboa (Zebua): arab. ‏جَرْبُوع‎ jarbūʿ lub يَرْبُوع yarbūʿ ‘mięso z lędźwi’^[19]. Gatunek typowy: Zimmermann wymienił kilka gatunków – Mus Jaculus Pallas, 1779 (= Dipus sibiricus major Kerr, 1792, Cuniculus pumilio saliens Gmelin, 1760 (= Yerbua sibirica Forster, 1778, Mus longipes Linnaeus, 1758 (nomen dubium), Yerboa Tarsier Buffonn i Yerboa gigantea Zimmermann, 1777 (Mus canguru P.L.S. Müller, 1776 (nomen dubium) – nie wskazując gatunku typowego.
• Macropus (Macpropus): gr. μακροπους makropous, μακροποδος makropodos ‘długo-stopy’, od μακρος makros ‘długi, wielki’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’^[20].
• Gigantomys: gr. γιγας gigas, γιγαντος gigantos ‘gigant, olbrzym’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’^[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macropus giganteus Shaw, 1790.
• Kangurus: zlatynizowana forma ang. kangaroo^[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macropus giganteus Shaw, 1790
• Kanguroo: etymologicznie słowo „kanguroo” („pl. kangur”) pochodzi od „gaNurru” – słowa w języku guugu yimithirr, które było w przeszłości używane przez aborygenów w znaczeniu large black kangaroo (duży czarny kangur). Z czasem zaczęło jednak być używane dla określenia wielu gatunków zwierząt z rodziny kangurowatych. Pierwsze użycie nazwy odnotowane 4 sierpnia 1770 jest przypisywane angielskiemu żeglarzowi i odkrywcy Jamesowi Cookowi i botanikowi Josephowi Banksowi^[23]. Nazwa ta nie jest jednak używana przez lokalne plemiona Australii^[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Kanguroo gigas Lacépède, 1799 (= Macropus giganteus Shaw, 1790).
• Halmaturus (Kalmaturus, Halmatopus): gr. ἁλμα halma, ἁλματος halmatos ‘skok, sus’, od ἁλλομαι hallomai ‘skaka’”; ουρα oura ‘ogon’^[25]. Gatunek typowy: Macropus giganteus Shaw, 1790.
• Leptosiagon: gr. λεπτος leptos ‘delikatny, drobny’; σιαγων siagōn, σιαγονος siagonos ‘szczęki’^[26]. Gatunek typowy: †Leptosiagon gracilis R. Owen, 1874 (= †Macropus ferragus R. Owen, 1874).
• Pachysiagon: gr. παχυς pakhus ‘wielki, gruby’; σιαγων siagōn, σιαγονος siagonos ‘szczęki’^[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Macropus ferragus R. Owen, 1874.
• Fissuridon: łac. fissura ‘szczelina, pęknięcie’^[28]; gr. οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[29]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Fissuridon pearsoni Bartholomai, 1973.

Nazwa zwyczajowa

We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia części gatunków rodzaju Macropus używane były nazwy zwyczajowe kangur, a także suwacz, kanguro^[30]. Ostatecznie w wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” rodzajowi nadano oznaczenie kangur^[15].

Podział systematyczny

W tradycyjnym ujęciu do rodzaju Macropus należały taksony zgrupowane w podrodzajach Notamacropus i Osphranter^[31], jednak badania genetyczne przeprowadzone w 2019 roku potwierdzają odrębność Notamacropus oraz Osphranter i podnoszą je do rangi rodzajów^[32]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[33][34][16]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[15]	Podgatunki[17][16][34]	Rozmieszczenie geograficzne[17][16][34]	Podstawowe wymiary[17][34][g]	Status IUCN[35]
	Macropus giganteus	G.K. Shaw, 1790	kangur olbrzymi	gatunek monotypowy	północno-wschodni Queensland (od półwyspu Jork) do południowo-wschodniej Australii Południowej, północno-wschodnia Tasmania; kilka wysp u wybrzeżu Queenslandu i Wiktorii	DC: 96–230 cm DO: 43–109 cm MC: 17–90 kg	LC
	Macropus fuliginosus	(Desmarest, 1817)	kangur szary	gatunek monotypowy	Australia Zachodnia (od Zatoki Rekina) do południowo-zachodniego Queenslandu, północnej Nowej Południowej Walii i zachodniej Wiktorii; również Wyspa Kangura u wybrzeży Australii Południowej	DC: 67–222 cm DO: 42–100 cm MC: 17–72 kg	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe:

• Macropus ferragus R. Owen, 1874^[36] (Australia; plejstocen).
• Macropus mundjabus Flannery, 1980^[37] (Australia; czas występowania niepewny).
• Macropus pearsoni (Bartholomai, 1973)^[14] (Australia; plejstocen).
• Macropus rama Bartholomai, 1975^[38] (Australia; plejstocen).

Uwagi

1. Nazwa odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[2].
2. Nowa nazwa dla Kangurus É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795 i Kanguroo Lacépède, 1799.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Halmaturus Illiger, 1811.
4. Niepoprawna późniejsza pisownia Jerboa E.A.W. Zimmermann, 1777.
5. Nie Pachysiagon R. Owen, 1874.
6. Niepoprawna późniejsza pisownia Macropus Shaw, 1790.
7. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała