Kalendarium historyczne Janowic

Janowice^[a] – wieś położona 6 km na północ od Waśniowa, około 14 km na wschód od klasztoru świętokrzyskiego, w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów

Zobacz też: Kalendarium historyczne Janowic w lubelskim.

Zobacz też kategorię: Dobra ziemskie klasztoru łysogórskiego.

Zobacz też kategorię: Włości dziesięcinne klasztoru łysogórskiego.

Nazwy własne miejscowości w dokumentach źródłowych

1433 „Janowicze”, 1434 „Janowycze”, 1442 „Ianowice”, 1460, 1464 „Janovicze”, 1464-6 „Janowicze”, 1470-80 „Janowicze”, „Janowycze”, 1504 „Ianowycze”, „Janowycz”, 1506 „Janovicze”, 1510 „Ianvice”, 1529 „Janovicze”, „Janowycze”, 1532 „janowÿcze”, 1538 Janowice (ale: 1569, 1571, 1577-8 „Janowicze”)^[1][2][3].

Podległość administracyjna świecka i kościelna.

• 1434 powiat sandomierski^[4], 1827 powiat opatowski^[5]
• 1470-80. parafia Momina Długosz L.B. t.II s.471

Opis granic

• 1449 następuje rozgraniczenie Jeżowa i Wierzbątowic, wsi klasztornych benedyktynów łysogórskich, od Nagorzyc i Milejowic (ich części szlacheckich) oraz Roztylic. W podziale tym pozostawiono wspólne pastwisko, wyjąwszy żołędzie i bukiew, które klasztor w swoich lasach zachował na własny użytek^[6]
• 1470-80 graniczy ze Zwolą, Nieskurzowem (Obecnie Nieskurzów Stary), Milejowicami i Kraszkowem (Długosz L.B. t.III s.232,234)
• 1780 granice jak w opisie klucza wierzbątowickiego.

Kalendarium

Własność szlachecka następnie od 1433 r. klasztoru świętokrzyskiego

• 1433 Jan z Żurawicy za zgodą żony Anny, braci magistra Jakuba i Piotra oraz rodzonej siostry Anny sprzedaje Mikołajowi opatowi i konwentowi świętokrzyskiemu wieś Janowicze za 600 grzywien, przy czym rzeczywista cena wynosi 700 grzywien, ale Jan siódmą setkę ofiarował opactwu^[7]
• 1440 Władysław Warneńczyk na prośbę opata zatwierdza sprzedaż przez klasztor świętokrzyski niedogodnie położonej wsi Opatkowice w powiecie lubelskim i kupno na jej miejsce od Jana Parkoszowica za 600 grzywien wsi Janowicze^[4]
• 1442 Władysław Warneńczyk przenosi na prawo średzkie imiennie wyliczone posiadłości klasztoru świętokrzyskiego, w tym Milejowice, Wierzbątowice, Janowicze i Kraszków^[8]
• 1451 spadkobiercy Beaty (być może była pierwszą żoną Jana z Żurawicy), który sprzedał klasztorowi wieś Janowicze pozywają opata Michała o zwrot sumy posażnej Beaty w wysokości 100,5 grzywny (była ona zapewne oprawą posagu) ciążącej na Janowicach, a z kolei opat skarży spadkobierców i krewnych Jana, na których ciąży obowiązek ewikcji^[b][9]
• 1460 ma miejsce ugoda między opatem świętokrzyskim Michałem a Bartoszem i jego żoną Śmiechną, dziedzicami Boksic. Na jej mocy Opat wykupi od brata Bartosza, Mikołaja Łysego z Boksic, całą część Boksic należącą do Bartosza i przekaże ją w zamian za 1 łan Bartoszowi i Śmiechnie w użytkowanie.

Mają oni dzierżyć ją do zakończenia będącej w toku sprawy ze Śmiechną i Janem Motyczką zwanym Parkosz o wieś Janowice oraz przez 3 lata po jej zakończeniu, jednak w tym czasie muszą zwrócić opatowi sumę 37 grzywny, w przeciwnym razie wyżej wymieniona część Boksic przejdzie na własność klasztorną. Jeżeli opat wygra proces z Janem z Motycz, wówczas całą uzyskaną sumę przekaże Śmiechnie i Bartoszowi, potrącając sobie owe 37 grzywny długu oraz koszta sądowe, jeżeli przegra, wówczas Śmiechną i Bartosz nie będą mogli więcej wysuwać roszczeń do Janowic^[10]

• 1464 opat Michał i konwent pozywają Jana z Motycz zwanego Parkosz o to, że sprzedał Mikołajowi opatowi świętokrzyskiemu wieś Janowice z obowiązkiem ewikcji, z którego teraz nie chce się wywiązać, odmawiając zaspokojenia roszczeń wysuniętych jeszcze wobec poprzedniego opata Macieja przez Śmiechnę, żonę Bartosza z Boksic, która domaga się zwrotu spadku po jej matce Beacie, to znaczy jej posagu obejmującego 100,5 grzywny, za które kupiono prawie 1/3 część Janowic, zwanej Frankowskie, oraz źreb zwany Opatlik, warty 30 grzywien.

Sąd ziemski sandomierski na skutek niestawienia się Jana na kolejne terminy rozstrzyga sprawę po myśli opata i nakazuje woźnemu Mrzewli wyegzekwować od Jana wyżej wymienioną sumę (ib. 1863)

• 1465 mimo usprawiedliwień Jana Parkoszowica z Motycz, że jego nieobecność spowodowana była chorobą, sąd ponownie zarządza egzekucję wyżej wymienionej sumy przez woźnego Malatkę na dobrach Jana (Teki Naruszewicza XX 1)
• 1465 papież Paweł II na prośbę opata poleca sądowi komisarycznemu z Jakubem kustoszem przemyskim rozstrzygnąć spór między klasztorem świętokrzyskim a Janem Parkoszowicem z Czartkowic i Janem ze Sławoszewic (Swaschouicze) o ewikcję sumy posażnej 100,5 grzywny Beaty żony Jana z Żurawicy ciążącej na wsi Janowice.

Sąd rozstrzyga sprawę po myśli opata^[11]

• 1466 sąd ziemi sandomierskiej nakłada wieczne milczenie na Śmiechnę żonę Bartosza z Boksic w sprawie posagu jej matki Beaty, to znaczy 100,5 grz., za które kupiono 1/3 części Janowic, zwanej Frankowskie, oraz źreb zwany Opatlik, o które wiodła spór z Maciejem, a następnie Michałem, opatami klasztoru świętokrzyskiego (Teki Naruszewicza XX 69)
• 1470-80 wieś należy do klasztoru świętokrzyskiego, kupił ją w 1430 r. ^[c] Mikołaj Drozdek opat świętokrzyski od Parkosza z Żurawicy herbu Godzięba. Było wówczas 9 łanów kmiecych, karczma z rolą. Kmiecie płacą po 1 grzywnę czynszu, dają po 30 jaj, 2 koguty, pracują po 1 dniu w tygodniu własnym wozem lub pługiem, karczma płaci 4,5 grzywny czynszu Długosz L.B. (t.III s.232 t.II s.471)
• 1504 odnotowano pobór z 1 łana^[12]
• 1504 pobór z 1/2 łana^[13]
• 1506 odnotowano pobór z 1/2 łana, z 1 łana i z karczmy^[14]
• 1510 pobór z części klasztornej oraz części (prawdopodobnie karczmarza) Pełki, gdzie karczma z rolą^[15]
• 1529 wieś należy do stołu opata, czynsz liczony razem z Pełką, Szczegłem i Worowicami wynosi 9 grzywien (Liber Retaxationum 349)
• 1531 z części klasztornej pobór z 2,5 łana z części Pełki pobór z karczmy z rolą^[16]
• 1532 z części klasztornej pobór z 2,5 łana i karczmy (ib. 1/10 594v) 1538 z J. opata pobór z 2.5 ł., od 2 komorników i z 1 karczmy^[17]
• 1553 Zygmunt August przenosi na prawo niemieckie wyliczone dobra klasztoru, w tym Janowice (AG 1909)
• 1564-5 własność klasztoru świętokrzyskiego (LS 1565-5 331)
• 1569, 1571 opat świętokrzyski daje pobór z 3,5 łana i karczmy^[18]
• 1577 opat świętokrzyski daje pobór od 10 kmieci na 3,5 łana i z karczmy z rolą.
• 1578 z części opata świętokrzyski pobór od 7 kmieci na 3,5 łana, 1 zagrodnika z rolą, 3 komorników z bydłem, 2 komorników bez bydła, 1 rybaka i z karczmy^[19]
• 1629 opat świętokrzyski daje pobór od 7 kmieci na 3,5 łana, 1 zagrodnika z rolą, 2 komorników bez bydła^[20]
• 1662 własność opata świętokrzyskiego, pogłówne pobierane od zarządcy szlachetnego Bakanowskiego z żoną i synem, 7 osób czeladzi folwarcznej i 30 mieszkańców wsi^[21]
• 1673 opat świętokrzyski daje pogłówne od 40 mieszkańców wsi^[22]
• 1674 pogłówne od 27 mieszkańców wsi^[23]
• 1780 wieś należy do klucza wierzbątowickiego dóbr stołu opata klaustralnego.

Było tu 6 kmieci (wójt Antoni Kidoń, Wit Grad, Mikołaj Filip, Grzegorz Kłonica, Józef Slosara, Grzegorz Gora),

1 rola kmieca opustoszała, 2 półrolnych (Michał Karcz i Jan Wajszczak), 1 zagrodnik (Wit Kolanowski),

1 chałupnik (Walenty Job), 5 komorników (Wojciech Kłonica, Stanisław Tkacz, Mikołaj Karcz, Jakob Kolibaba, wdowa Koszrzowa).

Kmiecie pracują po 3 dni w tygodniu sprzężajem dworskim w 2 konie i 2 woły, odrabiają po 4 dni powaby i 12 łokci oprawy, płacą po 1/18 zł czynszu, dają po 3 kor. żyta, 2 kapłony i 30 jaj, półrolni dają połowę wymiaru, zagrodnik pracuje 3 dni w tygodniu pieszo, odrabia 2 dni powaby i 4 łokcie oprawy, płaci 24 gr czynszu, daje 1 kapłona i 15 jaj, chał. pracuje 2 dni tyg, pieszo, odrabia 2 dni powaby i 4 łokcie oprawy, komorników pracują po 1 dniu w tygodniu pieszo i odrabiają po 2 dni powaby. Wszyscy dają stróżę, strzygą owce, uprawiają kapustę i konopie. komornicy dostają zasiane zagony dworskie, po 2 żyta i jęczmienia, 1 zagon grochu.

Subsidium charitativum płacone przez klasztor wynosi 349 zł (Inwentarz Wierzbątowic 8-10, 18)

• 1780-2 opłaty jak Wierzbątowice
• 1787 wieś liczy 82 mieszkańców (Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787 414 t.II s.134)
• 1819 wieś należy do stołu opata, w roku tym w dzierżawie^[24]
• 1827 wieś posiadała 12 domów i 92 mieszkańców^[25]

Powinności dziesięcinne

Dziesięcina należy do plebana Mominy, okresowo do klasztoru świętokrzyskiego

• 1442 dziesięcina z nowizn w Janowicach przyznana została plebanowi Mominy wbrew roszczeniom opata świętokrzyskiego^[26]
• 1470-80 dziesięcina snopowa i konopna z 1/2 wsi wartości do 4 grzywien należy do plebana Mominy (Długosz L.B. t.II s.471 t.III s.332)
• 1529 z pewnych ról dziesięcina snopowa wartości 2,5 grzywny należy do plebana Mominy (Liber Retaxationum 460)
• 1780 dziesięcina snopowa należy do dworu w Wierzbątowicach, oprócz kilku ról, z których pobiera ją pleban Mominy (Inwentarz Wierzbątowic 10)
• 1784-6 dziesięciny płacono jak w Wierzbątowicach
• 1827 dziesięcina gromadzka należy do plebana Bałtowa^[27].

Archeologia

Prace archeologiczne prowadzone na tym terenie przez Kazimierza Bielenina ujawniły osadę z okresu wpływów rzymskich w Garbaczu stacja 1, (w północnej części Janowic) a także na W od drogi do Garbacza liczne stacje węglarskie z żużlem żelazistym z dymarek, fragmenty ceramiki z okresu wpływów rzymskich^[28][29]. Odkryto ponadto ślady osadnictwa neolitycznego, fragmenty żużla. (Katalog archeologicznych zbiorów pozamuzealnych, zesz. 1, Kolekcja Instytutu Archeologii Uniw. Warszawskiego, Warszawa 1988. s.33).

Uwagi

1. Opracowano na podstawie Słownika Historyczno-Geograficznego ziem polskich w średniowieczu.
2. ewikcja - sądowe pozbawienie kogoś prawa własności rzeczy nabytej prawnie na rzecz kogoś innego
3. Według autorów słownika informacja Długosza o kupnie przez klasztoru Janowic w 1430 r. zapewne jest pomyłką. To samo najpewniej dotyczy wzmianki J. Ostrowskiego, że transakcja ta miała miejsce już w 1419 r. - cytowane przez niego źródła wiadomości takiej nie zawierają (PSB V 392).

Przypisy

1. Kamińska ↓, s. 79.
2. Rymut ↓, s. 31.
3. Kopertowska 1984 ↓, s. 239.
4. Piekosiński ↓, s. IV 1306.
5. Tabela 1827 ↓, s. 171.
6. Gacki 2006 ↓, s. 242.
7. Zbiór dokumentów Małopolskich ↓, s. t.II s.452.
8. Piekosiński ↓, s. IV 1434.
9. Lewicki 1984 ↓, s. III s. 585 przyp. 1.
10. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] AG 1857.
11. Lewicki 1984 ↓, s. t.III s. 585 przyp. 1.
12. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 1/ 7 104.
13. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 1/ 7 106.
14. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 113, 120v.
15. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 1/10 18.
16. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:]ASK 1/10 454v-5.
17. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 1/7 187v.
18. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK M1 258v, 332, 403.
19. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 1/10 767.
20. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] RS 1629 56.
21. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK II 61 26v.
22. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 233v.
23. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] ASK 401 v, 457.
24. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w:] AOkup. 3v.
25. Tabela 1827 ↓, s. 171 t.I.
26. Derwich 2000 ↓, s. 84 [w;] OK VI 355.
27. Wiśniewski 1909 ↓, s. 8.
28. Bielenin 1964 ↓, s. 226.
29. Bielenin 1992 ↓, s. 221.

Bibliografia

• Janowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 427.
• Janowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 637.

Wydania papierowe lub zdigitalizowane

• MariaM. Kamińska MariaM., Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, Wrocław 1964.
• KazimierzK. Rymut KazimierzK., Nazwy miejscowe Polski. Historia - pochodzenie - zmiany, red. K. Rymut, t. I, A-B; t. II, C-D,, Kraków 1996–1997.
• MarekM. Derwich MarekM., Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r., Wrocław: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000, ISBN 83-904219-4-1.
• JózefJ. Gacki JózefJ., Benedyktyński klasztor na Łysej Górze, Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2006, ISBN 83-7442-389-7.
• Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827., „Centralna Biblioteka Statystyczna”, A-Ł, Warszawa: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 1827, s. 288, (skrót: Tabela 1827).
• JanJ. Wiśniewski JanJ., Dekanat Iłżecki, Radom 1909.
• Praca zbiorowa, Słownik historyczno geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], Instytut Historii PAN [dostęp 2015-04-08].
• Zbiór dokumentów Małopolskich, S.S. Kuraś, I.I. Sułkowska-Kurasiowa (wyd.), t. I-VIII, Kraków-Wrocław 1962–1975.
• DanutaD. Kopertowska DanutaD., Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Warszawa-Kraków 1984.
• FranciszekF. Piekosiński FranciszekF. (wyd.), Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. I-IV (Poloniae Summaria).
• KazimierzK. Bielenin KazimierzK., Sprawozdanie z badań nad starożytnym hutnictwem żelaza w Górach Świętokrzyskich w 1962 r, MA 5,, 1964.
• KazimierzK. Bielenin KazimierzK., Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich,, Kielce 1992.

Dokumenty niezdigitalizowane, archiwalia w pracowni slownika

• AndrzejA. Lewicki AndrzejA., Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. t. III, Kraków 1984 (Mon.MAe.; 14).???
• Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG., Archiwa Państwowe, (skrót: ASK).