Jewgienij Prigożyn

Jewgienij Wiktorowicz Prigożyn (ros. Евгений Викторович Пригожин; ur. 1 czerwca 1961 w Leningradzie, zm. 23 sierpnia 2023 w Kużenkinie^[1][2]) – rosyjski przedsiębiorca, bliski współpracownik Władimira Putina, właściciel tzw. fabryki trolli^[3], blisko powiązany z prywatnym przedsiębiorstwem wojskowym Grupą Wagnera^[4], której był założycielem^[5]. Właściciel holdingu Konkord (ros. Конкорд)^[6], w skład którego wchodzi między innymi Konkord Management i Consulting(inne języki)^[7], założyciel 27 przedsiębiorstw^[8].

Jewgienij Wiktorowicz Prigożyn

Евгений Викторович Пригожин

Jewgienij Prigożyn (czerwiec 2023)
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1961 Leningrad
Data i miejsce śmierci	23 sierpnia 2023 Kużenkino
Zawód, zajęcie	przedsiębiorca
Odznaczenia

W 2016 roku jego majątek wyceniono na ponad 7,14 mld rubli^[9], w 2020 r. na 16 mld rubli^[10]. Przezywany był „kucharzem Putina” (po raz pierwszy nazwała go tak agencja prasowa Associated Press w 2003 r.), ponieważ firma cateringowa Konkord Catering, należąca do Prigożyna, obsługiwała spotkania prezydenta^[11][12]. Od 2021 roku był ścigany listem gończym przez FBI za ingerencję w wybory w USA^[13]. Jest również odpowiedzialny za rozmieszczanie najemników Grupy Wagnera na Ukrainie, odnosił też korzyści z dużych zamówień publicznych rosyjskiego Ministerstwa Obrony po aneksji Krymu i okupacji wschodniej Ukrainy przez wspieranych przez Rosję separatystów^[14].

Stanął na czele buntu Grupy Wagnera, nazywanego również od jego nazwiska buntem Prigożyna^[15].

Życiorys

Wczesne lata

Prigożyn od dzieciństwa trenował narciarstwo biegowe, którego uczył go ojczym Samuił Żarkoj (ros. Самуил Жаркой). W 1977 r. ukończył szkołę sportową nr 62 w Leningradzie (obecnie Szkoła Rezerw Olimpijskich nr 1 w Petersburgu)^[16]. Wychowywał się bez ojca, który wcześnie zmarł, jego matka pracowała w szpitalu, a rodzina żyła biednie^[17]. Zarówno jego ojciec, jak i ojczym byli pochodzenia żydowskiego^[18]. W wieku 18 lat został skazany za rozbój, kradzież i oszustwo^[19], łącznie na 13 lat pobytu w kolonii karnej, zwolniono go po dziesięciu latach^[20].

Początki działalności biznesowej

25 maja 2002 r., restauracja „Nowa Wyspa”. Przy stole Putin i Bush, Prigożyn stoi za plecami Putina.

Po wyjściu na wolność sprzedawał wraz z ojczymem hot dogi i wspólnie z kolegą ze szkoły sportowej rozwijał sieć sklepów spożywczych „Kontrast” (ros. Контраст), która cieszyła się dużą popularnością, gdyż oferowała trudno dostępne w kraju produkty^[16]. Prigożyn odpowiadał za finanse „Kontrastu” i posiadał 15% akcji sieci^[16]. Od 1995 r. zyski sieci zmalały z uwagi na silną konkurencję, a od 1996 r. Prigożyn otwierał w Petersburgu lokale gastronomiczne^[16]. Pierwszą była restauracja „Stary Urząd Celny” (ros. Старая таможня), której menadżerem został Anglik Anthony William Geer^[21]. Była to pierwsza ekskluzywna restauracja w Petersburgu, do której przychodzili włodarze miasta i ich zagraniczni goście, dlatego po roku przyniosła milion dolarów zysku^[16]. Wiosną otwarto „Nową Wyspę”, pierwszą w mieście restaurację na statku zacumowanym na Newie^[22][23]. W 2001 roku na wspólnym obiedzie gościli w niej Putin i ówczesny prezydent Francji Jacques Chirac, a Prigożyn osobiście obsługiwał ich przy stole^[16]. Fundacja Walki z Korupcją Aleksieja Nawalnego stoi na stanowisku, że Prigożyn i Putin bardzo polubili się podczas powyższego spotkania, a dwa lata później Putin zlecił mu organizację swojego bankietu urodzinowego w „Nowej Wyspie”^[24].

Rozwój biznesu

Putin z Prigożynem w fabryce należącej do Konkord Catering 2010 r.

Mapa świata ze schematem międzynarodowej sieci Prigożyna, stworzona przez Departament Skarbu USA w 2021 r.

W latach 2002–2012 należące do Prigożyna przedsiębiorstwo Konkord prowadziło sieć barów typu fast food o nazwie „Blin! Donald’s” (ros. Блин!Дональт's)^[25]. W 2009 r. Prigożyn otworzył restaurację w Białym Domu w Moskwie^[26], w 2010 r. fabrykę firmy Konkord Catering^[17]. W kolejnych latach należące do niego przedsiębiorstwa wygrywały przetargi i podpisywały kontrakty z organami państwowymi, obejmujące między innymi: catering dla szkół moskiewskich (od 2011 r.) i catering dla wojska (od 2012 r.)^[24]. Rok później Prigożyn kontrolował 90% dostaw jedzenia dla rosyjskiej armii^[23].

W 2004 roku wydana została książka dla dzieci pod tytułem „Indraguzik”, której Prigożyn jest autorem^[27].

Na pytanie, czy prezydent pomagał mu w karierze, odpowiedział^[17]:

Władimir Putin widział, jak zrobiłem biznes z ulicznego kramu. Widział, że nie wzbraniam się przed usługiwaniem przy stole koronowanym głowom, które przychodziły do mnie w gości. Poznaliśmy się, kiedy przyjechał do mnie z japońskim premierem Mori, następnie z Bushem.

Putin pytany o Prigożyna powiedział^[28]:

Znam tego człowieka, ale nie zalicza się do moich przyjaciół.

W 2013 r. w Petersburgu została założona Agencja Badań Internetowych (ros. Агентство интернет-исследований), potocznie zwana „fabryką trolli”, której właścicielem został Prigożyn^[29]. Rok później powstała Grupa Wagnera (ros. ЧВК Вагнер). Okoliczności jej utworzenia przez pewien czas były niejasne, podobnie jak mechanizm finansowania i dokładne powiązania Prigożyna z organizacją. W 2022 r. oficjalnie przyznał, że jest jej założycielem, a Grupa Wagnera powstała po aneksji Krymu^[30][31].

Z ustaleń Fundacji Walki z Korupcją wynika, że od 2015 r. Ministerstwo Obrony FR zlecało firmom Prigożyna usługi z zakresu budownictwa i bieżące remonty obiektów wojskowych^[24][32]. W 2016 roku firma żony Prigożyna kupiła za 740 mln rubli historyczny budynek w Petersburgu „Dom handlowy braci Jelisejewów”, wpisany do wykazu zabytków (poza Rosją znany jako Elisseyeff Emporium)^[33]. W maju 2017 r. rosyjska Federalna Służba Antymonopolowa wdała się w spór z Prigożynem i stała na stanowisku, że należące do niego przedsiębiorstwa za pomocą zmowy cenowej naruszyły przepisy antymonopolowe, w wyniku czego nawiązały kontrakty z Ministerstwem Obrony FR na ponad 1,8 mln rubli^[34], a samego Prigożyna podejrzewała o stworzenie kartelu^[35]. W listopadzie tego samego roku wycofała oskarżenia^[36].

1 października 2019 r. powstała grupa medialna Patriot (ros. Патриот, dosł. znaczenie „Patriota”), utworzona z wiodących serwisów informacyjnych powiązanych z Prigożynem: Narodnyje Nowosti, Ekonomika Siegodnia i Politika Siegodnia oraz Federalnej Agencji Informacyjnej (ros. Федеральное агентство новостей, serwis riafan.ru)^[37][38]. Jej prezes Nikołaj Stolarczuk poinformował dziennikarzy BBC, że Prigożyn został zaproszony do Rady grupy Patriot i udziela wsparcia w zakresie doradztwa^[39]. W 2022 r. grupa medialna Patriot posiadała ponad setkę serwisów (odwiedzanych miesięcznie przez 68 mln unikalnych użytkowników), stacje telewizyjne, ponad 500 popularnych kont informacyjnych w serwisie VKontakte i platformę blogową, kontrolowała regionalne wydania „Moskowskiego komsomolca” i „Komsomolskiej prawdy”^[38][40], a Prigożyn był szefem jej rady nadzorczej^[38].

Majątek

Wedle „Financial Times” w latach 2018–2022 przedsiębiorstwa kontrolowane przez Prigożyna wygenerowały przychody w wysokości 250 mln dolarów^[41][42]. Analogiczne dane podają również media rosyjskie^[43][44]. Głównym źródłem dochodu Prigożyna było wydobywanie surowców w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Zajmowała się tym między innymi spółka M Invest (ros. М Инвест), wydobywająca złoto w Sudanie, której zysk w 2021 r. oceniono na 2,6 mln dolarów^[42][43], spółka Euro Polis (ros. Евро полис), wydobywająca surowce w Syrii, której bilans w 2021 r. opiewał na 92 mln dolarów^[45][46] i spółka Merkury (ros. Меркурий), która przed objęciem sankcjami zarobiła w trzy lata 67 mln dolarów^[42][43][45]. Wedle źródeł rosyjskich Prigożyn zajmował się również rynkiem kryptowalut praktycznie od początku jego istnienia, znajdował się w czołówce światowych inwestorów w kryptowaluty i posiadał ok. 100 000 bitcoinów^[44][47][48].

Śmierć i pogrzeb

Główny artykuł: Katastrofa Embraera Legacy 600 Grupy Wagnera pod Kużenkinem.

Mogiła Prigożyna, napis nad krzyżem: „Chryste, daj duszy swojego niewolnika odpoczywanie ze świętymi”

Moskwa, 23 sierpnia. Kwiaty przy zdjęciach Utkina i Prigożyna; napis na fladze: „z wami odeszła nadzieja na sprawiedliwość. Cierpimy i płaczemy”

Okoliczności śmierci

Według rosyjskiego ministerstwa ds. sytuacji nadzwyczajnych 23 sierpnia 2023 r. we wsi Kużenkino, leżącej w obwodzie twerskim, doszło do katastrofy lotniczej, w której rozbił się prywatny samolot Embraer Legacy 600 lecący z Moskwy do Petersburga, a wszystkie 10 osób na pokładzie samolotu zginęło^[49][50]. Rosyjska państwowa agencja medialna TASS poinformowała, że Prigożyn miał znajdować się na liście pasażerów lotu^[51][52].

Zgodnie z doniesieniami powiązanego z Wagnerem kanału w serwisie Telegram odrzutowiec, w którym leciał Prigożyn, został zestrzelony przez rosyjską obronę powietrzną w obwodzie twerskim^[53][54].

27 sierpnia 2023 r. Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej potwierdził, że Prigożyn jest jedną z ofiar katastrofy^[1].

Pogrzeb

Pogrzeb Prigożyna odbył się 29 sierpnia na cmentarzu Porochowskim w Petersburgu. Mimo przyznanych odznaczeń, odbył się bez asysty wojskowej. Pogrzeb miał charakter zamknięty i uczestniczyli w nim tylko krewni i rodzina^[55].

Konsekwencje

Z badania Open Minds Institute wynika, że 28,4% Rosjan uważa, iż katastrofa samolotu była związana z celowym działaniem, a 8% badanych obarczyło winą Putina^[56].

Po katastrofie część wagnerowców podpisało kontrakt z Ministerstwem Obrony^[57], przy czym nie było to nowe zjawisko, gdyż już od buntu Grupy Wagnera najemnicy przechodzili do rosyjskiej armii, wracali do domów, a nieliczni wstępowali do czeczeńskiego specnazu „Achmat”^[57][58][59].

Media ukraińskie opublikowały nagranie mające przedstawiać wagnerowców zapowiadających zemstę za śmierć dowódców^[60]. Realizacja takiego planu byłaby praktycznie niewykonalna, gdyż po buncie Grupa Wagnera została rozbrojona z ciężkiego sprzętu wojskowego, który zarekwirowało Ministerstwo Obrony na potrzeby Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej^[61][62].

Po śmierci Prigożyna spółki wydobywające surowce w Afryce zostały zawieszone^[58], jego żona zmieniła nazwisko na panieńskie – Kriażewa^[63][64]. Wedle rosyjskich mediów w październiku 2023 r. Ministerstwo Obrony zerwało kontrakt z Konkord Catering na żywienie rosyjskiej armii, podejmując współpracę z Grupą RBE, należącą do rosyjskiego biznesmena Andrieja Giennadiejewicza Szokina^[65][66].

Sankcje

Związane z Libią

Decyzją z dnia 14 października 2020 r. Rada Unii Europejskiej nałożyła na Prigożyna sankcje za udział w działaniach Grupy Wagnera w Libii, które zagrażały pokojowi, stabilności i bezpieczeństwu tego kraju^[4], a sam Prigożyn złamał embargo na dostawy broni do Libii^[67].

Związane z Ukrainą

W 2016 r. Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych nałożył na Prigożyna sankcje z uwagi na wsparcie finansowe i technologiczne wysokich urzędników rosyjskich i kontakty biznesowe z Ministerstwem Obrony FR, wykorzystane do aneksji Krymu i konfliktu zbrojnego na Ukrainie^[68]. W 2017 r. sankcjami objęto również firmę Konkord Management and Consulting, powiązaną z działaniami wojennymi na wschodniej części Ukrainy^[69][70]. W 2019 roku Departament Skarbu USA objął sankcjami aktywa Prigożyna, w tym prywatne odrzutowce i jacht^[71]. W marcu 2022 r., po inwazji Rosji na Ukrainę, został objęty nowymi sankcjami ze strony Stanów Zjednoczonych^[72]. W związku z wojną na Ukrainie Prigożyn, jego syn Paweł i żona Lubow są objęci sankcjami: Unii Europejskiej, Ukrainy, USA, Wielkiej Brytanii, Kanady, Szwajcarii, Australii, Japonii i Nowej Zelandii^[73][74][75]. Część krajów objęło również sankcjami jego córkę Polinę i matkę Wiolettę^[76][77].

Wybory w USA i list gończy FBI

Jedno z byłych biur Agencji Badań Internetowych przy ul. Sawuszkina 55 w Petersburgu

Osobny artykuł: Agencja Badań Internetowych.

W 2017 r. Kongres Stanów Zjednoczonych oskarżył Prigożyna o ingerencję w wybory prezydenckie^[78]. Przyczyną była działalność należącej do niego Agencji Badań Internetowych z siedzibą w Petersburgu, która za pomocą fikcyjnych profili oraz skradzionych tożsamości obywateli USA prowadziła kampanie dezinformacyjne^[13]. Oskarżony w oficjalnym oświadczeniu zaprzeczył, aby jego firma miała z tym związek^[78]. W 2018 r. prokuratura USA oskarżyła trzynastu Rosjan, w tym Prigożyna, o ingerencje w wybory^[79].

W lutym 2021 r. FBI wydało za Prigożynem list gończy, oferując nagrodę w wysokości ćwierć miliona dolarów za jego wydanie^[13]. W lutym 2022 r. Departament Stanu USA zaoferował 10 milionów dolarów za informacje o Prigożynie^[80][81].

7 listopada 2022 r. Prigożyn przyznał, że interweniował w wybory w USA i zapowiedział kontynuowanie tej działalności^[82][83]. Serwis prasowy holdingu Konkord (w odpowiedzi na publikacje dziennikarzy Radia Swoboda i Bloomberg) opublikował oświadczenie Prigożyna o treści^[84][85]:

Odpowiem bardzo subtelnie, delikatnie i proszę wybaczyć, że dopuszczę się pewnej dwuznaczności. Proszę państwa: interweniowaliśmy, interweniujemy i będziemy interweniować. Ostrożnie, dokładnie, z chirurgiczną precyzją i po swojemu, tak, jak potrafimy. Podczas naszych skrupulatnych operacji wytniemy obie nerki i wątrobę.

W lutym 2023 r. w odpowiedzi na zapytanie dziennikarzy „Der Spiegel” o to, czy finansował działanie przedsiębiorstwa Prigożyn odpowiedział^[86]:

Nigdy nie byłem tylko inwestorem finansowym Agencji Badań Internetowych. Ja ją wymyśliłem, stworzyłem i prowadziłem przez długi czas.

Wojna na Ukrainie

Krytyka resortu obrony

Zdaniem USA Prigożyn był jedynym współpracownikiem Putina, który otwarcie skrytykował resort obrony, działanie armii na Ukrainie, strategię Rosji i ministra Szojgu^[87][88]. Ponadto chciał wysłać na front wszystkich głównodowodzących, odpowiedzialnych za złe decyzje^[89]. W odpowiedzi na pytania „Washington Post”, Prigożyn to zdementował, oskarżył redakcję o rozsiewanie histerycznych, nieobiektywnych plotek i porównał ją do śmietniska^[90]. Zdaniem Michaiła Chodorkowskiego Prigożyn mógł być współodpowiedzialny za zmianę głównodowodzącego siłami rosyjskimi i obsadzenie na tym stanowisku Siergieja Surowikina^[91], o którym wyrażał się bardzo pozytywnie, chwaląc między innymi siłowe rozpędzenie demonstrantów podczas puczu moskiewskiego w 1991^[92].

Grupa Wagnera i rekrutacja

W styczniu 2022 r. najemnicy z Grupy Wagnera zostali sprowadzeni z Mali pod ukraińską granicę^[93]. Pod koniec lutego „The Times” poinformował, że ponad 400 żołnierzy z Grupy Wagnera próbuje dokonać zamachu na prezydenta Zełenskiego^[94]. Jesienią 2022 r. Instytut Studiów nad Wojną(inne języki) potwierdził, że Prigożyn osobiście werbował żołnierzy do Grupy Wagnera na wojnę z Ukrainą spośród więźniów kolonii karnych, co udokumentowano nagraniem udostępnionego przez współpracowników Nawalnego^[95]. Służba prasowa Konkord nazwała mężczyznę na filmie „podobnym” do Prigożyna, a on sam skomentował to słowami^[96]:

Albo wagnerowcy i więźniowie, albo wasze dzieci. Zdecydujcie sami.

9 lutego 2023 r. Prigożyn poinformował, że zaprzestał rekrutacji więźniów do Grupy Wagnera w wyniku sprzeciwu rosyjskiego kierownictwa wojskowego^[97][98], co dzień później potwierdził Instytut Studiów nad Wojną^[99].

Bitwa o Bachmut

Osobny artykuł: Bitwa o Bachmut.

Zrekrutowani z kolonii karnych wagnerowcy zostali skierowani głównie w okolicę Bachmutu. Kyryło Budanow poinformował, że skazańcami dowodzili profesjonalni i zmotywowani do walki wojskowi^[100]. Prigożyn twierdził, że szturm na miasto kosztuje Grupę Wagnera miliard dolarów miesięcznie^[101][102], ponoszono również wysokie straty osobowe, pięciokrotnie większe niż strona ukraińska^[103]. Wedle szacunków ISW do Grupy Wagnera zrekrutowano od 40 do 50 tys. więźniów^[104][105]. W pierwszym tygodniu marca 2023 r. dziennikarze „The Guardian” i CNN (na podstawie danych wywiadów zachodnich) oszacowali straty po stronie rosyjskiej pod Bachmutem na ok. 20 do 30 tys. zabitych i rannych^[106][107]. Zdaniem strony ukraińskiej do 25 marca straty rosyjskie pod Bachmutem wyniosły około 40 tys. żołnierzy, w ogromnej większości wagnerowców^[108], a wedle ukraińskiego majora Ołeksija Hetmana liczebność Grupy Wagnera zmniejszyła się z ponad 45 tys. do 7 tys. najemników^[109]. Prigożyn nie mógł uzupełnić składu osobowego więźniami, gdyż 9 lutego kierownictwo wojskowe zabroniło mu dalszej rekrutacji skazańców. Dlatego w marcu prowadzono kampanię, mającą na celu zachęcić rosyjskich mężczyzn do wstąpienia do Grupy Wagnera (reklamy wyświetlały się między innymi w serwisie pornograficznym Pornhub^[110][111] i serwisie TikTok^[112]).

14 kwietnia 2023 r. Prigożyn opublikował artykuł „Tylko uczciwa walka, żadnych porozumień”^[113], w którym nazwał bitwę o Bachmut „maszynką do mielenia mięsa” (armatniego), określił sytuację na froncie jako impas, gdyż Ukraina nie odbiła miasta, a siły rosyjskie nie zajęły go w pełni^[114]. Poinformował, że wojska ukraińskie z Czasiw Jaru codziennie wysyłają kolumny ze wsparciem, a żołnierze giną masowo. Napisał^[114]:

okoliczne pola są [usłane] tysiącami trupów i setkami spalonych pojazdów pancernych, skierowanych na rzeź.

Zwrócił uwagę, że Bachmut nie ma znaczenia strategicznego dla Rosji, co stawia sens tej bitwy pod znakiem zapytania^[114]. Nakreślił kilka scenariuszy zakończenia konfliktu. Najbardziej optymistyczny, czyli rosyjską kontrofensywę po zdobyciu Bachmutu i zajęcie nowych terenów, nazwał „mało prawdopodobnym”^[114]. W związku z tym stwierdził^[114]:

Z perspektywy władz i społeczeństwa istnieje potrzeba postawienia jakiejś wyraźnej kropki w operacji specjalnej. W idealnym wariancie byłoby to ogłoszenie końca operacji i poinformowanie, że Rosja osiągnęła wszystkie jej rezultaty, co w pewnym sensie faktycznie miało miejsce.

Ogólna wymowa artykułu jest niejednoznaczna. Wiele mediów, w tym również rosyjskich, odczytało go jako skierowane do Putina wezwanie do zakończenia wojny (w rosyjskiej terminologii „operacji specjalnej”)^{[115][116][117][118]}. Dzień później Prigożyn został zapytany, czy o to apeluje. Nie potwierdził i nie zaprzeczył, jednocześnie twierdząc, że główna myśl jego artykułu została zawarta w tytule^[119].

Konflikt z ministrem Szojgu

Od lutego 2023 r. w związku z sytuacją w Bachmucie narastał konflikt między Prigożynem i resortem obrony, zwłaszcza ministrem Szojgu^[120][121]. Wzajemnie oskarżali się o niekompetencję, Prigożyn ostrzegał o możliwości okrążenia wagnerowców pod Bachmutem^[122], obwiniał Ministerstwo Obrony za niedobory amunicji^[123] (potrzebował 10 ton miesięcznie^[124]) i wspólnie z popierającym go Kadyrowem próbował zorganizować grupę ludzi, którzy jawnie wystąpią przeciw Ministerstwu Obrony^[125].

W połowie lutego, w wyniku skargi Szojgu, Prigożyna przestano dopuszczać do państwowych mediów rosyjskich^[126][127]. Od tej pory korzystał z własnych lub społecznościowych. Opublikował zdjęcie przedstawiające zwłoki kilkudziesięciu wagnerowców i obwinił za ich śmierć Szojgu oraz Gierasimowa^[128][129], których oskarżył również o zdradę stanu^[130]. Prigożyn atakował Szojgu, nazywał go arogantem lub biurokratą^[131][132]. Jednocześnie bronił swoich najemników. 23 lutego 2023 r. przyjechał w okolice Bachmutu, żeby złożyć życzenia wagnerowcom z okazji Dnia Obrońcy Ojczyzny^[133]. Twierdził, że Szojgu i Gierasimow^[134][135]:

Na prawo i lewo wydają rozkazy, w których mówi się o tym, żeby Grupie Wagnera nie tylko nie dostarczać amunicji, ale i nie udzielać wsparcia lotniczego.

20 marca wysłał list otwarty do ministra Szojgu (treść udostępnił w serwisie Telegram^[136]), w którym przestrzegał przed planowaną kontrofensywą ukraińską, zaapelował o podjęcie odpowiednich działań i napisał, że Grupa Wagnera kontroluje 70% Bachmutu^[137].

23 marca Bloomberg poinformował, że Prigożyn planuje ograniczyć działania Grupy Wagnera na terenie Ukrainy i przenieść się do krajów afrykańskich^[138], a jedną z przyczyn takiej decyzji miał być nierozwiązywalny konflikt z Ministerstwem Obrony^[139].

Bunt i marsz na Moskwę

Osobny artykuł: Bunt Grupy Wagnera.

23 czerwca 2023 r. Prigożyn oskarżył rosyjskie dowództwo o ostrzelanie rakietowe obozu wagnerowców^[140]. W nocy z 23 na 24 czerwca^[141] jednostki Grupy Wagnera przeszły z okupowanych przez Rosję obwodów wschodniej Ukrainy na teren rosyjskiego obwodu rostowskiego i jego stolicy Rostowa nad Donem. Prigożyn ogłosił, że jego ludzie opanowali obiekty wojskowe na terenie miasta i zapowiedział marsz na Moskwę^[142], który nazwał „marszem sprawiedliwości”^[143]. Zażądał dymisji ministra obrony Siergieja Szojgu i szefa sztabu Walerija Gierasimowa, twierdząc równocześnie, że jego działania nie są próbą zamachu stanu^[144]. Zarazem podważył rosyjską narrację o wojnie w Ukrainie. W nagranym wystąpieniu stwierdził, że do wojny doszło, aby Szojgu mógł zostać marszałkiem, zaś wojna w Donbasie została wywołana w interesie oligarchów, którzy faktycznie rządzą w Rosji^[145][146].

24 czerwca ministerstwo obrony zaprzeczyło, aby zaatakowało obóz wagnerowców, a w telewizyjnym wystąpieniu Władimir Putin nazwał działania Prigożyna zdradą, buntem, „wbiciem noża w plecy” i zapowiedział zdecydowane działania przeciwko Grupie Wagnera^[147][148]. FSB oskarżyło Prigożyna o próbę wywołania wojny domowej w Rosji, organizacji rebelii, wszczęło przeciw niemu postępowanie karne i zaapelowało do wagnerowców, aby nie wykonywali jego rozkazów, tylko wydali Prigożyna służbom^[149]. W obwodzie rostowskim ogłoszony został „stan operacji antyterrorystycznej”^[150]. Podczas walki z wagnerowcami zginęło 15 rosyjskich żołnierzy, zestrzelono śmigłowiec szturmowy i samolot transportowy^[151]. Wieczorem tego samego dnia Prigożyn, oficjalnie po rozmowach z białoruskim prezydentem Aleksandrem Łukaszenką, ogłosił, że wycofuje swoje oddziały maszerujące w kierunku Moskwy^[152]. Pieskow poinformował, że władze nie będą karać buntowników, oskarżenia wycofano, a Prigożyn ma wyjechać na Białoruś^[153]. Mimo doniesień o wyjeźdźie Prigożyna na Białoruś i utworzeniu tam obozu dla Grupy Wagnera, francuska prasa doniosła, że Prigożyn przebywa na Kremlu od co najmniej 1 lipca, a jego spotkanie z Władimirem Putinem potwierdził rzecznik Dmitrij Pieskow^[154]. Emerytowany generał US Army Robert Abrams ocenił jednak, że spotkanie było „mocno zainscenizowane” a szef Grupy Wagnera „prawdopodobnie nie żyje” lub przebywa w więzieniu^[155].

Decyzja Parlamentu Europejskiego

23 listopada 2022 r. Parlament Europejski uznał Rosję za państwo sponsorujące terroryzm, a europosłowie rozważali umieszczenie Grupy Wagnera na liście organizacji terrorystycznych^[156]. Służba prasowa Konkord poinformowała, że odpowiedź do Europarlamentu prześle Cyber Front Z^[157]. Następnego dnia Igor Elisiejew, prawnik Prigożyna, dostarczył Cyber Front Z futerał na skrzypce, zawierający młot kowalski z wygrawerowanym logotypem Grupy Wagnera i śladami sztucznej krwi na trzonku^[156][158].

Życie prywatne

Ze słów Prigożyna wynika, że bratem jego dziadka był Efim Ilicz Prigożyn(inne języki) (ukr. Юхим Ілліч Пригожин), radziecki i ukraiński uczony, koordynator wydobywania rud uranu na terenie dzisiejszej Ukrainy, honorowy obywatel ukraińskiego miasta Żółte Wody. Prigożyn wspominał^[159]:

Efim Ilicz Prigożyn to rodzony brat mojego dziadka. Wcześnie zostałem bez ojca. […] Większość dzieciństwa spędziłem na Ukrainie, przez wiele lat mieszkałem w Żółtych Wodach, gdzie pracowałem w kopalniach odkrywkowych uranu, którymi kierował wujek Efim.

Jego matka Wioletta Kirowna Prigożyna (ros. Виолетта Кировна Пригожина) jest właścicielką spółki Konkord Management i Consulting, należącej do holdingu Konkord^[77], która była przedmiotem zainteresowania amerykańskiej prokuratury, gdyż Kongres Stanów Zjednoczonych wiązał ją z ingerencją w wybory w USA w 2016 r., polegającą na wsparciu Donalda Trumpa, przy jednoczesnym szkodzeniu wizerunkowi Hillary Clinton^[160]. Spółka została objęta sankcjami za wspieranie wojny na Ukrainie^[161].

Jego żona Lubow Walentinowna Prigożyna (ros. Любовь Валентиновна Пригожина) jest właścicielką spółki Agat, należącej do holdingu Konkord^[74]. Jest z wykształcenia farmaceutką, prowadzi w Petersburgu „Muzeum czekolady” i spa^[162].

Mają dwoje dzieci: córkę Polinę ur. w 1992 r. i syna Pawła ur. w 1998 r.^[75][76] W 2002 r. Prigożyn wspólnie ze swoimi dziećmi napisał książkę Indragizuk z bajkami, wymyślonymi przez Polinę i Pawła (na okładce dzieci figurują jako autorzy)^[26][163]. Pawieł zarządza pięcioma spółkami, które uprzednio należały do jego matki. Z ustaleń dziennikarzy „Sobiesiednika” wynika, że w 2019 r. Polina została właścicielką spółki Kredo, założonej przez jej ojca i uprzednio należącej do jej matki. W 2017 r. spółka przynosiła 9 mln rubli strat, zaś w 2019 r. odnotowała 99 mln rubli zysku, przy czym w 2019 r. zatrudniała tylko jednego pracownika i nie brała udziału w żadnych zamówieniach publicznych^[164].

Poglądy polityczne

Podczas puczu moskiewskiego popierał Jelcyna i jego zwolenników, a po latach stwierdził, że była to błędna decyzja^[92]. W 2020 r. (wedle ustaleń dziennikarzy serwisu Meduza) rozważał start w wyborach do Dumy z ramienia prawicowej partii Rodina^[165]. Prigożyn to zdementował, poinformował, że nie należy do partii Rodina, ale odnosi się do niej z sympatią^[166]. W 2022 r. Meduza poinformowała, że Prigożyn rozważa założenie własnego ruchu politycznego, który w przyszłości może stać się partią^[167]. Instytut Studiów nad Wojną twierdził, że Prigożyn planował skupiać wokół siebie prowojenne środowiska, deklarujące poparcie dla Putina o poglądach konserwatywnych i patriotycznych^[168].

Spory sądowe z mediami

W czerwcu 2016 r. Prigożyn rozpoczął spór sądowy z przedsiębiorstwem Yandex, prowadzącym popularną w Rosji wyszukiwarkę internetową o tej samej nazwie. Domagał się usunięcia z wyszukiwarki linków do 22 artykułów (opublikowanych między innymi w serwisach: Fundacji Walki z Korupcją, Nowej gaziety i Fontanka.ru(inne języki)), w których opisano Agencję Badań Internetowych oraz szczegóły kontaktów jego firm z Ministerstwem Obrony^[169][170]. Zdaniem portalu Meduza Prigożyn złożył trzy podobne pozwy wobec Mail.ru i jeden przeciw Google^[171]. W lipcu 2022 r. Yandex zmienił wyniki zapytań w oparciu o prawo do bycia zapomnianym. Usunął linki do materiałów dotyczących skazania Prigożyna w młodości, łączące go z tzw. „fabryką trolli” i Grupą Wagnera^[172]. Portal Meduza usunął jeden z artykułów na skutek wyroku sądowego^[171].

W 2021 r. Prigożyn złożył pozwy przeciwko liberalnej stacji radiowej Echo Moskwy i jej redaktorowi naczelnemu Aleksiejowi Wieniediktowi(inne języki), za publikacje sugerujące, iż jest właścicielem Grupy Wagnera^[173]. O zniesławienie pozwał również Aleksieja Nawalnego oraz opozycyjnego dziennikarza Wiktora Anatolewicza Szenderowicza^[173]. W grudniu 2021 r. pozwał Eliota Higginsa, założyciela Bellingcat, za wpisy w serwisie Twitter (Higgins pisał, że Prigożyn jest odpowiedzialny za działania Grupy Wagnera)^[173]. W lutym 2022 r. pozwał Bellingcat oraz właściciela serwisu społecznościowego Pikabu^[174]. Prigożyn złożył również zawiadomienie do rosyjskiej Prokuratury Generalnej w sprawie YouTube i Google. Opowiadał się za uznaniem serwisów za niepożądane i ograniczeniem do nich dostępu w Rosji^[175].

Większość sporów sądowych dotyczyła Grupy Wagnera i miała miejsce przed tym, zanim Prigożyn oficjalnie przyznał się do jej założenia^[30], ale nie bycia jej właścicielem, co stanowiło przedmiot niektórych pozwów, przy czym wcześniej za założyciela Grupy Wagnera uważano wyłącznie Dmitrija Utkina.

Filmy

Prigożyn był jednym z producentów filmu wojennego „Rżew” (ros. „Ржев”) z 2019 r., którego akcja dzieje się podczas bitwy pod Rżewem (1942 r., ofensywa Armii Czerwonej)^[176].

W sierpniu 2021 r. odbyła się premiera filmu „Sołncepiok” (ros. „Солнцепёк”), którego Prigożyn był producentem^[177][178]. Tytuł oznacza „skwar, upał” i zarazem system artyleryjski TOS-1. Film dotyczy wojny w Donbasie i udziału Grupy Wagnera w wydarzeniach, zaś strona ukraińska uznała go za skrajną propagandę, robiącą „bohaterów z bandytów”^[179].

W listopadzie 2021 r. premierę miał film pod tytułem „Szesnasty” (ros. „16-й”), reklamowany podtytułem „spowiedź Prigożyna”^[180]. Jest to komedia o wyborach prezydenckich w USA, wygranych przez Trumpa za pomocą rosyjskich hakerów^[180].

5 października 2022 r. odbyła się premiera dokumentu o Grupie Wagnera „Najlepsi w piekle” (ros. „Лучшие в аду”), którego Prigożyn był producentem i jednym z autorów scenariusza^[181]. Poinformował, że zdjęcia kręcono w warunkach bojowych, a aktorzy naprawdę znajdowali się pod obstrzałem^[182]. Film został udostępniony nieodpłatnie w internecie. Zdaniem twórców do 20 października obejrzało go ponad 100 milionów osób^[183].

Nagrody

Pod względem liczby posiadanych medali Prigożyn przewyższał generała Surowikina i posiadał medal, którego nie przyznano ministrowi Szojgu^[184]. Otrzymał następujące nagrody i odznaczenia^[26]:

• Medal pamięci z okazji trzechsetlecia Petersburga (2003 r.)
• Order Uznania Republiki Środkowoafrykańskiej
• Order „Za zasługi dla Ojczyzny” I i II stopnia
• Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV stopnia, przyznany dekretem W. Putina z 22.05.2014^[185]
• Tytuł honorowy Bohater Federacji Rosyjskiej (2022 r.)^[186]

• Gwiazdę „Za bojowe zasługi”, Krzyż Walecznych i Order Zasług Handlowych Republiki Środkowoafrykańskiej^[184]
• Order Aleksandra Newskiego^[187]
• Dwa Ordery Męstwa^[187]
• Order „Za zasługi wojskowe”^[187]
• Order Przyjaźni^[187]
• Medal „Za powrót Krymu”^[187]
• Medal „Pamięci Bohaterów Ojczyzny”^[184]
• Medal Ministerstwa Obrony „Za wzmocnienie wspólnoty wojskowej”^[184]
• Medal Generała Armii Chrulowa^[184]
• Libijski „Order za Odwagę”^[188]
• Sudański Order Republiki (2018 r.) i „Order Dwóch Nilów” (2020 r.)^[189]
• Krzyż Bojowy z Burkina Faso^[184]
• We wrześniu 2022 r. na pogrzebie żołnierza z Grupy Wagnera pojawił się z orderami „Bohater DRL” i „Bohater ŁRL”^[190].

Raporty

Prigożyn pojawia się w ponad stu raportach Instytutu Studiów nad Wojną(inne języki) w kontekście: działalności Grupy Wagnera, jej finansowania, wojny w Ukrainie, działalności w Libii, dezinformacji i wewnętrznej sytuacji w Rosji^[191].

W 2014 r., na początku kryzysu na Ukrainie, Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego, prowadzony przez ABW, zauważył wzrost aktywności prorosyjskich komentarzy w polskim internecie, co wiązano z działalnością Agencji Badań Internetowych Prigożyna. Rzecz została przedstawiona w „Raporcie o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2014 roku”^[192].

W 2017 r. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych opublikował raport autorstwa Marcina A. Piotrowskiego „Amerykańskie oceny dotyczące ingerencji Rosji w przebieg wyborów prezydenckich w USA”^[193].

W 2018 r. Robert Mueller (dyrektor FBI w latach 2001–2013) opublikował raport „Internet Research Agency Indictment” na temat Agencji Badań Internetowych i Prigożyna.