Jeż

Jeż^[4] (Erinaceus) – rodzaj ssaków z podrodziny jeży (Erinaceinae) w obrębie rodziny jeżowatych (Erinaceidae).

Ten artykuł dotyczy rodzaju ssaka. Zobacz też: inne znaczenia.

Jeż

Erinaceus
Linnaeus, 1758[1]
Jeż amurski (E. amurensis)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Podrząd	Erinaceota
Rodzina	jeżowate
Podrodzina	jeże
Rodzaj	jeż
Typ nomenklatoryczny
Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758
Synonimy
Setiger[a] É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803[2] Herinaceus[b]: Mina-Palumbo, 1868[3]
Gatunki
10 gatunków (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie i Azji (Rosja, wschodnia Chińska Republika Ludowa i Korea)^[5][6][7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 158–306 mm, długość ogona 17–42 mm, długość ucha 16–30 mm, długość tylnej stopy 34–54 mm; masa ciała 526–1400 g^[6][8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa traktującej o systematyce zwierząt^[1]. Na gatunek typowy Linnaeus wyznaczył (oznaczenie monotypowe) jeża zachodniego (E. europaeus).

Etymologia

• Erinaceus (Herinaceus): łac. erinaceus ‘jeż’^[9].
• Setiger: łac. setiger ‘szczeciniasty, noszący szczecinę’^[10]. Gatunek typowy: É. Geoffroy Saint-Hilaire wymienieł trzy gatunki – Setiger inauris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (nomen dubium), Setiger variegatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Erinaceus semispinosus G. Cuvier, 1798) i Erinaceus setosus Schreber, 1777 – nie wskazując typu nomenklatorycznego.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki^[11][8][5]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[4]	Podgatunki[6][5][8]	Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8]	Podstawowe wymiary[6][8][c]	Status IUCN[12]
	Erinaceus europaeus	Linnaeus, 1758	jeż zachodni	gatunek monotypowy	zachodnia Europa na północ do Półwyspu Fennoskandzkiego, na wschód do północno-zachodniej Rosji, wiele wysp; introdukowany w Nowej Zelandii i Azorach	DC: 21–24 cm DO: 2,4–3,2 cm MC: 0,5–1,2 kg	LC
	Erinaceus roumanicus	Barrett-Hamilton, 1900	jeż wschodni	5 podgatunków	od środkowej i wschodniej Europy, Bałtyku i Półwyspu Bałkańskiego na wschód do zachodniej Syberii, na południe do Krety i północnego Kaukazu	DC: 21–31 cm DO: 2,4–3,1 cm MC: 0,6–1,2 kg	LC
	Erinaceus concolor	W. Martin, 1838	jeż anatolijski	gatunek monotypowy	Wyspy Egejskie i Turcja na wschód do południowego Kaukazu, północnego Iraku i północno-zachodniego Iranu, na północ do Lewantu (Libia, Syria, Izrael i Jordania)	DC: 20–26 cm DO: 2–3 cm MC: 0,5–1,5 kg	LC
	Erinaceus amurensis	Schrenk, 1859	jeż amurski	gatunek monotypowy	wschodnia Rosja (dorzecze rzeki Amur, na wschód od rzeki Zeja), Półwysep Koreański, środkowa i wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do wschodniego Syczuanu i północnego Guangdong)	DC: 15,8–30 cm DO: 1,7–4,2 cm MC: 0,8–1,4 kg	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe^[13]:

• Erinaceus davidi Jammot, 1974^[14] (Francja; plejstocen)
• Erinaceus lechei Kormos, 1934^[15] (Węgry; pliocen)
• Erinaceus mongolicus Schlosser, 1924^[16] (Chińska Republika Ludowa; miocen)
• Erinaceus olgai Yang Zhongjian, 1935^[17] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
• Erinaceus osztramosi Jánossy, 1972^[18] (Węgry; plejstocen)
• Erinaceus samsonowiczi Sulimski, 1959^[19] (Polska; pliocen)

Jeż w kulturze

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy o jeżach.

W kulturze od czasów starożytności rozpowszechnił się obraz jeża niosącego jabłko nabite na kolce. Nie ma on nic wspólnego z rzeczywistością, gdyż jeże są zwierzętami owadożernymi. Pierwszy taki obraz przedstawił Pliniusz Starszy w dziele „Historia naturalna”, twierdząc, jakoby jeże miały w ten sposób zbierać zapasy na zimę^[20]. W anonimowym tekście „Fizjolog” z II wieku jabłka zastąpiono winogronami i dodano chrześcijański morał – jeż kradnący owoce z winnicy jest alegorią diabła, pragnącego ukraść „owoce duszy”. Wersję z winogronami powtórzył Izydor z Sewilli w VII wieku w swoim dziele „Etymologie”^[21].

Uwagi

1. Nie Setiger G. Cuvier, 1800 (Tenrecidae).
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Erinaceus Linnaeus, 1758.
3. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała