Jardang

Jardang – forma ukształtowania powierzchni Ziemi występująca na pustynnych obszarach na całym świecie; ostry grzbiet oddzielający bruzdy korazyjne. Główną rolę w jego tworzeniu odgrywają procesy korazji i deflacji^[1].

Jardangi w Kotlinie Cajdamskiej, Chiny.

Nietypowy jardang na pustyni Lut w Iranie.

Nazwa

Termin wywodzi się, według różnych źródeł, z języka tureckiego^[2] lub języka ujgurskiego^[3] (słowo jar oznacza ostrą krawędź skalną)^[4]. Po raz pierwszy tej nazwy użył szwedzki geograf Sven Hedin (1903), opisując formy skalne występujące nieopodal jeziora Lob-nor w zachodnich Chinach^[5].

Charakterystyka

Jardangi mają zazwyczaj do 100 m długości i kilku, kilkunastu metrów wysokości. Zdarzają się jednak takie o długości nawet ponad 1000 m i wysokości 200 m^[6]. Ich szczyty są najczęściej spłaszczone, zaś ściany strome (czasami podcięte). Zazwyczaj można je zobaczyć w gromadach i są położone równolegle do siebie, i zgodnie z kierunkiem wiejącego wiatru (jardangi występują na tych obszarach, na których wiatr ma swój jeden stały kierunek)^[1][4].

Jardangi dzieli się na mikrojardangi, mezojardangi i megajardangi. Mikrojardangi są małymi tworami, najmniejsze mają ledwie kilka centymetrów wielkości. Według Svena Hedina, klasyczne jardangi osiągają wielkość kilku, kilkunastu metrów; takie rozmiary mają właśnie mezojardangi. Megajardangi mogą ciągnąć się kilometrami, a ich wysokość dochodzi nawet do 200 metrów^[7].

Utwory te są zbudowane z mało odpornych na procesy destrukcyjne osadów (najczęściej są to słabo skonsolidowane pyły, piaski czy iły pochodzenia rzecznego, jeziornego lub eolicznego)^[1].

Występowanie

Jardangi zlokalizowane są na terenach pustynnych, np. na pustyni Namib czy na Saharze. Licznie występują również w Azji, np. na pustyni Lut w Iranie czy na pustyniach Arabii Saudyjskiej^[8][9]. Można je też spotkać w obu Amerykach, Australii^[7], a także w Europie (np. w Hiszpanii)^[10]. Mezojardangi licznie występują w Czadzie, Mali, Algierii i Egipcie^[7]. Megajardangi można znaleźć m.in. na pustyni Lut czy w górach Tibesti^[1].

Obecność jardangów stwierdzono także na Marsie^[2].

Przypisy

1. Procesy i formy eoliczne. W: Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 362. ISBN 978-83-01-15979-5.
2. Featured images for September 2008: Yardangs on Earth and Mars. psi.edu. [dostęp 2015-07-27]. (ang.).
3. Stanisław Pietkiewicz, Stefan Żmuda: Słownik poje̜ć geograficznych. Wiedza Powszechna, 1973, s. 182. [dostęp 2015-07-27].
4. Procesy i formy eoliczne. W: Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 361. ISBN 978-83-01-15979-5.
5. Richard Chorley, Robert Percy Beckinsale: The History of the Study of Landforms: Quaternary and recent processes and forms (1890-1965) and the mid-century revolutions. Geological Society of London, 1964, s. 776. ISBN 978-1-86239-249-6. [dostęp 2015-07-27].
6. Działalność wiatru. W: Włodzimierz Mizerski: Geologia dynamiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 214. ISBN 978-83-01-17688-4.
7. Ronald Cooke, Andrew Warren, Andrew Goudie: Desert Geomorphology. CRC Press, 2006, s. 296. ISBN 978-0-203-02059-3. [dostęp 2015-07-29].
8. Andrew Goudie, Nicholas J. Middleton: Desert Dust in the Global System. Springer Science & Business Media, 2006, s. 43. ISBN 978-3-540-32355-6. [dostęp 2015-07-27].
9. Barbara Petrozolin-Skowrońska, Bartłomiej Kaczorowski: Nowa encyklopedia powsczechna PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 383-384. ISBN 978-83-01-14186-8. [dostęp 2015-07-27].
10. Francisco Gutiérrez, Mateo Gutiérrez: Landscapes and Landforms of Spain. Springer Science & Business, 2014, s. 150. ISBN 978-94-017-8628-7. [dostęp 2015-07-29].

Encyklopedie internetowe (aeolian landform):

• Britannica: science/yardang