Jacek i Agatka (program dla dzieci)

Jacek i Agatka – jedna z najwcześniej powstałych polskich telewizyjnych dobranocek, produkowana i emitowana przez Telewizję Polską w latach 1962–1972.^[1] Seria przedstawiała przygody rodzeństwa – chłopca (Jacek) i dziewczynki (Agatka) – przedstawianych w formie prostych pacynek: na palcu wskazującym aktora-animatora umieszczona była kulista głowa postaci, a palec środkowy i kciuk dłoni aktora osłoniętej czarną rękawiczką przedstawiały ręce postaci.

Ten artykuł dotyczy dobranocki. Zobacz też: mydło.

Jacek i Agatka

Lalki Jacek i Agatka podczas emisji (1968)
Gatunek	dobranocka
Kraj produkcji	Polska
Oryginalny język	polski
Twórcy	Wanda Chotomska, Adam Kilian
Główne role	Zofia Raciborska, Teresa Olenderczyk, Barbara Skokowska
Liczba odcinków	1200
Produkcja
Produkcja	TVP
Scenariusz	Wanda Chotomska
Narracja	Zofia Raciborska
Scenografia	Adam Kilian
Czas trwania odcinka	5–7 minut
Pierwsza emisja
Kraj oryginalnej emisji	Polska
Data premiery	2 października 1962
Stacja telewizyjna	TVP
Status	zakończony
Format obrazu	4:3
Format dźwięku	mono

Powstanie serii

Studio telewizyjne podczas emisji dobranocki „Jacek i Agatka”. Z lewej strony (za kontuarem) stoi Barbara Skokowska (Agatka), a z prawej – Teresa Olenderczyk (Jacek).

Narratorka „Pani Zosia” (Zofia Raciborska) podczas emisji dobranocki „Jacek i Agatka”

Serial Jacek i Agatka został poprzedzony polską dobranocką produkowaną inną techniką – z nieruchomych rysunków – Gąską Balbinką^[2]. Dobranocka powstawała w studiu w Warszawie przy placu Powstańców Warszawy^[3]. Początkowe odcinki nadawano na żywo i nie były rejestrowane^[4].

Autorką scenariuszy serii była pisarka i poetka Wanda Chotomska. Jacek i Agatka to imiona dwóch pacynek, w postaci główek, wytoczonych z drewna^[3], nakładanych na palec. Ich kształty zaprojektował artysta plastyk Adam Kilian. Głosu obydwojgu bohaterom, rodzeństwu^[3]: bratu i starszej od niego siostrze – uczennicy^[5], użyczyła Zofia Raciborska, która odtwarzała również postać Pani Zosi – sąsiadki Jacka i Agatki, narratorki dobranocek, komentatorki zabaw rodzeństwa mieszkającego po sąsiedzku, za ścianą jej mieszkania^[5][3]. Animatorkami lalek były Teresa Olenderczyk^[5][3] (Jacek) i Barbara Skokowska (Agatka)^[6]. Od imienia syna animatorki – Teresy Olenderczyk – Jacka, Wanda Chotomska nadała imię bohaterowi – chłopcu^[3].

Cenzura w PRL kontrolowała wypowiadane na antenie teksty i wprowadzała modyfikacje treści^[7][8].

Emisje

Dobranocka Jacek i Agatka była emitowana w jedynym wówczas programie Telewizji Polskiej. Emisja rozpoczynała się o godzinie 19:20, trzy razy w tygodniu (we wtorki, czwartki i soboty^[9]). Nadawano sygnał czarno-biały, w odcieniach szarości^[3][10].

Materiały archiwalne

Pacynki oraz zachowane oryginały scenariuszy odcinków zostały w 2011 przekazane przez Wandę Chotomską do Muzeum Dobranocek w Rzeszowie^[11].

Oddziaływanie społeczne

Autorzy serialu ustami młodych bohaterów nie tylko bawili, ale również uczyli widownię, tworząc swoisty program rozrywkowo-edukacyjny oparty na pozornie błahych problemach^[5][12]. Telewizyjna dobranocka zapoczątkowała Kluby Piegowatych^[5][3]. W programie, który nadawano na żywo, występowały niekiedy zwierzęta, na przykład lew, kurczaki, prosiak, wypożyczane z ogrodu zoologicznego^[3][2]. Dzięki dobranocce do kalendarza wprowadzono Dzień Dziadka^[2].

O programach pisała prasa, m.in. tygodnik Przyjaciółka^[13], tygodnik Świerszczyk^[14], dwutygodnik Płomyczek^[15].

Tytułowy bohater Jacek zainspirował jednego z pacjentów szpitala dziecięcego w Konstancinie do pomysłu nagradzania dorosłych odznaczeniem od dzieci, po czym redakcja „Kuriera Polskiego” ogłosiła ogólnopolski konkurs, dzięki któremu powstał Order Uśmiechu^[7][16][17].

Z okazji 60. rocznicy emisji pierwszego odcinka programu, Muzeum Dobranocek w Rzeszowie przygotowało w czerwcu 2022 wystawę planszową „Jacek i Agatka – Tak to się zaczęło”^[18].

Funkcjonują przedszkola z Jackiem i Agatką w nazwie, m.in.: w Gdańsku – Przedszkole nr 51^[19], w Warszawie – Niepubliczne Przedszkole nr 278^[20], w Zielonej Górze^[21][22].

W Białymstoku w 1979 dwóm nowo utworzonym ulicom nadano nazwy odpowiednio: Jacka i Agatki^[23].

Wykorzystywanie popularności serii

Mydło toaletowe „Jacek i Agatka”

Na podstawie imienia bohaterki serialu potocznie nazywano „Agatką”^[3] znak drogowy T-27 „dziewczynka z lizakiem”, informujący o nieletnich uczniach przekraczających jezdnię. Tabliczka ta została wprowadzona w tym czasie do użytku^[7].

Przedsiębiorstwo państwowe ze zjednoczenia Pollena – Pollena-Uroda, produkowało serię kosmetyków dla dzieci o nazwie Jacek i Agatka^[5]. Wytwarzano mydło toaletowe (przetłuszczone, zawierające lanolinę, w cenie 3,20 zł), płyn do kąpieli (11 zł), olejek (27 zł), mleczko kosmetyczne (9 zł), krem dla dzieci^[24]. Kosmetyki z tej serii wytwarzała również Pollena-Racibórz^[25].

Firmy produkujące zabawki wprowadziły do handlu wiele wzorów podobizn bohaterów serialu^[7][26]. Produkty takie prezentuje Muzeum Dobranocek w Rzeszowie. Wytwarzano słodycze: Dolnośląskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Śnieżka” produkowały tabliczki czekolady mlecznej z rysunkiem Jacka i Agatki na opakowaniu^[27], ciastka Jacek i Agatka sprzedawała w Warszawie cukiernia Bliklego^[3]. We Wrocławiu bar mleczny otrzymał nazwę Jacka i Agatki^[28].

Wytłoczono płyty winylowe z nagranymi audycjami^[27]. Wydrukowano znaczki pocztowe^[29], kartki pocztowe, stosowano stemple pocztowe z postaciami pacynek^[27].

Dobranocka przyczyniła się do częstszego nadawania dzieciom imion Agata i Jacek^[3].

Do bohaterów serialu nawiązuje książka Jacek i Agatka^[12] oparta na tekstach autorów serialu^[30][10], wydana przez Wydawnictwo Wilga w 2018, po ich śmierci.

• 
  Znak drogowy nazywany „Agatką”
• 
  Mydło toaletowe „Jacek i Agatka”