Remove ads
Język khmerski (khm. ភាសាខ្មែរ) – jeden z najważniejszych języków z grupy mon-khmer w ramach rodziny austroazjatyckiej. Jest językiem urzędowym Kambodży. Jest drugim spośród języków austroazjatyckich pod względem liczby użytkowników, posługuje się nim 16 mln ludzi[1].
Ten artykuł od 2021-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
16 mln | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Kambodża
| ||||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | km | ||||||
| ISO 639-2 | khm | ||||||
| ISO 639-3 | khm | ||||||
| IETF | km | ||||||
| Glottolog | khme1253, cent1989 | ||||||
| Ethnologue | khm | ||||||
| WALS | khm | ||||||
| Występowanie | |||||||
 Rozprzestrzenienie dialektów języka khmerskiego | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Z punktu widzenia typologii jest to język izolujący. Kategorie gramatyczne są w nim realizowane syntaktycznie i leksykalnie, a fleksja w zasadzie nie występuje. Istnieją elementy derywacji leksykalnej w postaci użycia prefiksów oraz infiksów, jednak proces ten nie ma charakteru produktywnego.
W przeciwieństwie do wielu innych języków Azji Południowo-Wschodniej, khmerski nie jest językiem tonalnym[2][3]. Wykazuje znaczące wpływy sanskrytu i pali. Zapisywany jest przy użyciu pisma khmerskiego, należącego do typu alfabetyczno-sylabicznego[3][4].
Remove ads
Zasób fonemów
Przedstawione poniżej wartości fonetyczne są jedynie przybliżeniem i nie uwzględniają poszczególnych wariantów w obrębie jednego fonemu.
- spółgłoski:
- k, d, t, n, b, p, m, r, l, s, h, f – wymowa zbliżona do języka polskiego
- c – wymowa zbliżona do polskiego ć, jednak język jest odrobinę bardziej cofnięty
- w – wymawia się jako głoskę dwuwargową, bądź wargowo-zębową, w zależności od otoczenia
- y – wymawia się tak jak polskie j
- ñ – wymawia się tak jak polskie ń
- ŋ – w przybliżeniu odpowiada wymowie podkreślonej części słowa bank (tylko szybka wymowa)
- kh, th, ph, ch – spółgłoski z dodanym przydechem
- q – zwarcie krtaniowe
- samogłoski:
Istotne jest to, że rozbicie dyftongów, jak również niektórych długich samogłosek na dwie części składowe nie zawsze da w efekcie dwie krótkie samogłoski, tak jak wynikałoby to z zapisu. əɨ ≠ ə + ɨ. Dość często spotyka się tu również iloczas. W efekcie w zapisie schematycznym długie samogłoski i dyftongi traktowane są jako odrębne i niepodzielne jednostki (V może oznaczać tak krótką samogłoskę, jak długą samogłoskę czy dyftong).
Budowa sylaby
Sylaba w języku khmerskim ma postać CCVC, może się więc składać maksymalnie z grupy spółgłosek, samogłoski lub dyftongu oraz spółgłoski. Możliwe są również kombinacje nieobejmujące wszystkich tych elementów:
- CV
- CCV
- CVC
- VC
- V
W niektórych wyrazach zapożyczonych występują grupy po trzy spółgłoski, jednak użytkownicy języka mają tendencję do rozdzielania ich dodatkową samogłoską zgodnie ze schematem CCCV → CVCCV. Powstaje wtedy słowo dwusylabowe.
Zjawiska na poziomie ponadsylabowym
Wyrazy języka khmerskiego niebędące zapożyczeniami składają się z maksimum dwóch sylab. Dość częste jest zjawisko eufonii na styku dwóch sylab. Najczęściej polega to na zmianę dźwięku m na inny dźwięk nosowy, odpowiadający pod względem artykulacji następującej po nim spółgłosce zwartej.
Remove ads
Pismo khmerskie jest systemem sylabicznym. Najmniejszą jednostką dźwiękową, którą może reprezentować pojedyncza litera, jest sylaba. Dla przykładu litera ក symbolizuje całą sylabę /kɑɑ/. Po dodaniu litery oznaczającej samogłoskę – ា – otrzymujemy sylabę កា /kaa/ (zatem brak symbolu samogłoskowego paradoksalnie oznacza konkretną samogłoskę). Każdy znak spółgłoskowy jest przypisany do jednej z dwu serii (I i II, lub słaba i silna). Seria spółgłoski determinuje wartość dźwiękową następującej samogłoski. Tak więc symbol samogłoskowy (lub jego brak) można przeważnie odczytać na dwa sposoby (będą to dwa oddzielne fonemy).
Spółgłoski
Zwarte i nosowe
| x | słabe (I seria) | silne (II seria) | nosowe | ||
|---|---|---|---|---|---|
| bez przydechu | z przydechem | bez przydechu | z przydechem | ||
| tylnopodniebieniowe | ក /kɑɑ/ | ខ /kʰɑɑ/ | គ /kɔɔ/ | ឃ /kʰɔɔ/ | ង /ŋɔɔ/ |
| środkowopodniebieniowe | ច /cɑɑ/ | ឆ /cʰɑɑ/ | ជ /cɔɔ/ | ឈ /cʰɔɔ/ | ញ /ɲɔɔ/ |
| retrofleksy (cerebralne) | ដ /ɗɑɑ/ | ឋ /tʰɑɑ/ | ឌ /ɗɔɔ/ | ឍ /tʰɔɔ/ | ណ /nɑɑ/ |
| zębowe | ត /tɑɑ/ | ថ /tʰɑɑ/ | ទ /tɔɔ/ | ធ /tʰɔɔ/ | ន /nɔɔ/ |
| dwuwargowe | ប /ɓɑɑ/ | ផ /pʰɑɑ/ | ព /pɔɔ/ | ភ /pʰɔɔ/ | ម /mɔɔ/ |
Wszystkie symbole dźwięków nosowych z wyjątkiem ណ należą do II serii. W pozycji wygłosowej spółgłoski zwarte wymawiane są bardzo słabo, wygłosowy dźwięk /-k/ przechodzi praktycznie w zwarcie krtaniowe /-q/. Przykład: កក odczytamy /kɑɑq/.
Pozostałe
- យ /yɔɔ/
- រ /rɔɔ/
- ល /lɔɔ/
- វ /wɔɔ/
- ស /sɑɑ/, w wygłosie /-h/
- ហ /hɑɑ/
- ឡ /lɑɑ/
- អ /qɑɑ/ – litera ta umożliwia zapisanie sylaby składającej się z samej samogłoski
Spółgłoski dźwięczne pogrubiono.
Samogłoski
Na pomarańczowo oznaczono symbol spółgłoski (I seria w lewej kolumnie, II seria w prawej kolumnie). Niektóre samogłoski zapisuje się nad, niektóre pod, inne przed, za, lub naokoło spółgłoski. Zawsze jednak samogłoska wymawiana jest po spółgłosce, do której jest przypisana.
Samogłoski niezależne
Samogłoski niezależne funkcjonują w khmerskim zapisie podobnie do spółgłosek – zawierają one początkową spółgłoskę (przeważnie jest to /q-/), jak i samogłoskę. Większość samogłosek niezależnych posiada więcej niż jeden wariant wymowy, przy czym nie ma spójnych zasad określających, jak należy odczytać dany symbol w konkretnym słowie.
- ឥ – អិ អ៊ិ អី
- ឦ – អី
- ឧ – អុ អ៊ុ អោ
- ឩ – អូ អ៊ូ
- ឪ – អូវ
- ឯ – អែ
- ឰ – អៃ
- ឱ – អោ
- ឲ – អោ
- ឳ – អៅ
- ឫ – រឹ
- ឬ – រឺ
- ឭ – លឹ
- ឮ – លឺ
Możliwe warianty wymowy zapisano za pomocą zwykłych spółgłosek/samogłosek.
Znaki diakrytyczne
Interpunkcja
W piśmie khmerskim nie występują odstępy między poszczególnymi wyrazami. Odstęp pełni za to funkcję podobną (lecz nie dokładnie identyczną) do przecinka w zapisie łacińskim. Ponadto stosuje się następujące znaki interpunkcyjne:
- ។ – sygnalizuje koniec zdania, lub wielozdaniowej wypowiedzi ściśle zintegrowanej znaczeniowo
- ៕ – oznacza zazwyczaj koniec rozdziału, lub całego tekstu
- ៚ – odpowiednik ៕ stosowany w tekstach poetyckich i religijnych
- ៙ – otwiera teksty literackie i religijne
- ៖ – pełni podobną rolę do łacińskiego dwukropka
- ៗ – oznacza podwojenie poprzedzającego słowa lub frazy
- – (dywiz) – służy do oznaczania podziału wyrazu między wierszami.
Ponadto we współczesnych tekstach często stosuje się łacińskie znaki interpunkcyjne (nawiasy okrągłe, dwukropek, przecinek, średnik, wielokropek, wykrzyknik, znak zapytania).
Cyfry
Khmerskie cyfry zorganizowane są w system dziesiętny.
- ០ – 0
- ១ – 1
- ២ – 2
- ៣ – 3
- ៤ – 4
- ៥ – 5
- ៦ – 6
- ៧ – 7
- ៨ – 8
- ៩ – 9
Tak więc liczbę 278 405 zapiszemy ២៧៨៤០៥.
Remove ads
Poziom składniowy
W języku khmerskim budowa zdania twierdzącego wygląda następująco: podmiot, który nie może zostać pominięty; czasownik (zawsze w formie bezokolicznikowej, gdyż w języku tym nie ma koniugacji); dopełnienie (z tym że jeśli użyty jest przysłówek – stawia się go zawsze na końcu). Określniki czasów (przyszły – នឹង [podobne do angielskiego future simple], teraźniejszy កំពុង [podobne do angielskiego present continuous], przeszły បាន [podobne do włoskiego passato prossimo]) zajmują miejsce bezpośrednio przed czasownikami.
Remove ads
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads