Józef Puchniewski

Józef Puchniewski (ur. 1848, zm. 1 listopada 1926 w Sosnowcu)^[1][2] – aktor, reżyser, dyrektor teatrów prowincjonalnych oraz warszawskich teatrów ogródkowych, organizator ruchu teatralnego.

Józef Puchniewski

Józef Puchniewski (pierwszy z lewej) jako członek trupy warszawskiego teatru ogródkowego "Tivoli" (1875)
Data urodzenia	1848
Data i miejsce śmierci	1 listopada 1926 Sosnowiec
Zawód	aktor, reżyser

Kariera aktorska

Prawdopodobnie debiutował w zespole Fryderyka Sellina w Łodzi (1866)^[1]. W kolejnych latach występował w teatrach objazdowych, m.in. w zespołach Dionizego Feliksiewicza (1870), Marcelego Czesława Knapczyńskiego (1870), Pawła Ratajewicza (1871-1872), Juliana Grabińskiego (1873-1875), Anastazego Trapszy (1878), Jana Szymborskiego i Stanisława Trapszy (1884), Łucjana Kościeleckiego (1890-1891) i Kazimierza Kamińskiego (1892-1893). Występował także warszawskich teatrach ogródkowych: "Eldorado" (1872/1873), "Allhambra" (1873, 1876), "Tivoli" (1875), "Alkazar" (1875, 1877), "Wodewil" (1899), "Fantazja" (1900). W 1875 wystąpił Warszawskich Teatrach Rządowych, jednak nie nawiązał stałej współpracy. Okresowo współpracował z Teatrem we Lwowie^[3] (1876, 1886), Teatrem Ludowym w Warszawie (1900), Teatrem Ludowym w Krakowie (1902) i Teatrem Polskim w Kijowie (1914). Występował chętnie w sztukach Aleksandra Fredry m.in. w rolach: Dolskiego (Wielki człowiek do małych interesów), Janusza (Pan Jowialski), a także w innych rolach komediowych m.in. Fikalskiego (Dom otwarty) i Zdzisława (Radcy pana radcy)^[4][1].

Zarządzanie zespołami teatralnymi

W 1878 r. zorganizował własny zespół teatralny, wraz z którym dawał przedstawienia na prowincji (m.in. w Siedlcach, Piotrkowie Trybunalskim, Kaliszu, Płocku, Kielcach, Częstochowie i Łodzi^[5]) oraz w warszawskich teatrach ogródkowych. Zespół działał do ok. 1890 r. Po kilkuletniej przerwie (podczas której występował m.in. w Petersburgu, Moskwie i Rydze) Józef Puchniewski znów wystawiał przedstawienia z własnym zespołem. W 1895 r. zorganizował zespół we współpracy ze Stanisławem Staszewskim. W kolejnych latach prowadził zespoły teatralne samodzielnie, m.in. w Kijowie (1906) i Włocławku (1908). W 1886 r. przebywając przez dłuższy czas w Lublinie objął dyrekcję tamtejszego teatru^[6][7]. W 1905 r. objął dyrekcję teatru w Sosnowcu^[1][8][9]. W okresie I wojny światowej mieszkał w Zawierciu, gdzie reżyserował w amatorskim zespole teatralnym. Zespoły prowadzone przez Józefa Puchniewskiego miały formę teatrów wędrownych, jedynie przez krótkie okresy miały stałe siedziby w Łodzi (1886-1887) oraz Częstochowie (1898)^[1]. Prezentowały głównie repertuar operowy i operetkowy. Józef Puchniewski zasłużył się jako propagator twórczości Stanisława Moniuszki^[10]. Jego zespół był pierwszym, który wystawił adaptację teatralną Chaty za wsią (1884)^[11].

Przypisy

1. Puchniewski Józef, [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa: PWN, 1973, s. 575-576.
2. W źródle: Teatr warszawski drugiej połowy XIX w., Wrocław: Zakład im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1957, s. 384 podano daty życia Józefa Puchniewskiego: 1850-1925.
3. AgnieszkaA. Marszałek AgnieszkaA., Lwowskie przedsiębiorstwa teatralne 1872-1886, 1999, s. 137, ISBN 83-909094-7-2.
4. Józef Puchniewski (w:) Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [online] [dostęp 2022-09-22]
5. Towarzystwo dramatyczne Józefa Puchniewskiego, [w:] AlfonsA. Pellowski AlfonsA., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź: Papier-Service, 1994, s. 87, ISBN 93-901093-3-6.
6. Teatr lubelski II poł. XIX w. – pocz. XX w. (w:) Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN – Leksykon [online] [dostęp 2022-10-04]
7. Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie [online] [dostęp 2022-10-04]
8. Teatr Zagłębia (w:) Spacerownik teatralny [online] [dostęp 2022-10-04]
9. AnnaA. Tokarska AnnaA., Józef Puchniewski – człowiek teatru i działacz kulturalny w Zagłębiu Dąbrowskim (1885-1913), „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Studia Bibliologiczne” (nr 4 (1188)), 1991, s. 49-56.
10. Puchniewski Józez (1850-1925) [biogram], [w:] Teatr warszawski drugiej połowy XIX w., Wrocław: Zakład im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1957, s. 384.
11. RyszardR. Górski RyszardR., Dramat ludowy XIX wieku, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 151.

Linki zewnętrzne

• Józef Puchniewski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2022-09-22].
• Józef Puchniewski [w:] WikiZagłębie [online] [dostęp 2023-11-15]

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 129159032655801181737
• RISM: people/41024486

Encyklopedie internetowe:

• ETP: 46485