Inspektorat Kalisz Armii Krajowej

Inspektorat Kalisz Armii Krajowej – terenowa struktura Okręgu Łódź Związku Walki Zbrojnej / Armii Krajowej.

Inspektorat Kalisz
Armii Krajowej

Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1939/1940
Rozformowanie	wiosna/lato 1942
Nazwa wyróżniająca	Kalisz
Dowódcy
Pierwszy	Emil Sztark
Ostatni	Zbigniew Kutnik (p.o.)
Organizacja
Dyslokacja	Kalisz, Konin, Turek
Formacja	Armia Krajowa
Rodzaj wojsk	partyzantka
Podległość	Okręg Łódź AK

Historia

Po klęsce we wrześniu 1939 w wojnie z Niemcami, w ramach Okręgu Łódź konspiracyjnego Związku Walki Zbrojnej (późniejsza Armia Krajowa), zimą 1939/1940 powstał Inspektorat Kalisz.

Inspektorat Kalisz nie posiadał jednostek taktycznych, jego aktywność była skierowana przede wszystkim na działania wywiadowcze. Inspektorat m.in. ściśle współpracował z placówką Wydziału Wywiadu Ofensywnego Komendy Głównej AK (kryptonim „Stragan”, „Lombard”)^[1] kierowaną przez Alfreda Nowackiego ps. „Piąty”^[a].

Pierwszym komendantem Inspektoratu (ze stanowiskiem inspektora rejonowego ZWZ/AK) został porucznik Emil Sztark^[b], a po jego aresztowaniu 6 lutego 1941^[c] podporucznik Wiesław Laskowski. Po zdekonspirowaniu, w październiku 1941 Laskowski został przeniesiony do Wydziału Łączności Komendy Głównej ZWZ^[d], a pełniącym obowiązki inspektora rejonowego został ppor. Zbigniew Kutnik, także aresztowany 4 czerwca 1943^[e].

Wiosną i latem 1942 Inspektorat Rejonowy Kalisz został rozbity na skutek masowych aresztowań (objęły one ponad 170 osób) dokonanych przez niemieckie gestapo. Po tym okresie Inspektorat już nie funkcjonował, a jego poszczególne obwody zostały organizacyjnie podporządkowane innym strukturom AK: obwód Kalisz do Inspektoratu Sieradz-Wieluń, następnie do Inspektoratu Ostrów Wlkp. w Okręgu Poznań; obwód Konin do Inspektoratu Koło; z kolei obwód Turek został opanowany przez NOW.

Kaliski Inspektorat Rejonowy, a po jego likwidacji również Obwód Kalisz, był przedmiotem sporów kompetencyjnych między dowództwami ZWZ/AK w Łodzi oraz w Poznaniu^[f].

Działalność akowskiej konspiracji w Kaliszu jest osią fabuły powieści „Niemra” (wyd. 2011) Arkadiusza Pacholskiego^[2].

Komendanci

• porucznik Emil Sztark ps. „Mocny”
• podporucznik Wiesław Laskowski ps. „Sławek”
• podporucznik Zbigniew Kutnik ps. „Zbyszek” (p.o.)

Skład organizacyjny

• obwód Kalisz (kryptonim „Wyspa”)
• obwód Konin („Grzywa”)
• obwód Turek („Derwisz”)

Uwagi

1. Nowacki, z pochodzenia Niemiec, został aresztowany 2 marca 1944, skazany przez sąd na karę śmierci, rozstrzelany 19 stycznia 1945.
2. Czasem podawana jest błędna pisownia nazwiska Stark
3. Inna podawana data aresztowania Sztarka to 6 marca 1941. Sztark został osadzony w KL Auschwitz, zwolniony dzięki staraniom rodziny, będąc pod dozorem policji nadal angażował się w konspirację. Skierowany do pracy przymusowej do Wrocławia, tam po raz kolejny aresztowany, wysłany do KL Gross-Rosen, potem do KL Dora, gdzie doczekał uwolnienia. Zmarł w 1972.
4. Laskowskiego aresztowano 6 marca 1944. Przesłuchiwany i torturowany przez gestapo, został zamordowany w nieznanych bliżej okolicznościach. Pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari.
5. Zaraz po aresztowaniu Kutnik uciekł z wiozącego go pociągu, wyskakując w kajdankach. Po ucieczce podjął dalszą służbę w Warszawie, tam wziął udział w powstaniu, dostał się do niewoli. Po wyzwoleniu wrócił do kraju. Odznaczony orderem VM. Zmarł w 1985.
6. Obszar objęty działaniem Inspektoratu Kalisz do 1 kwietnia 1938 wchodził w skład woj. łódzkiego, a po tej dacie woj. poznańskiego.

Przypisy

1. Marek Ney-Krawczyk: Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945. Warszawa: Insytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 96. ISBN 83-211-1055-X.
2. Recenzja książki – Niemra, Arkadiusz Pacholski, Prószyński i S-ka 2011, „Opętani czytaniem” [dostęp 2021-02-21].

Linki zewnętrzne

• Biografia Emila Sztarka na portalu dws-xip.pl
• Biografia Wiesława Laskowskiego na portalu dws-xip.pl

Bibliografia

• Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939-1945 (red. Marian Woźniak); wyd. 1998, Instytut Zachodni w Poznaniu; s. 211-212, 311-312, 315-316, 385-386, 553-554; ISBN 83-85003-97-5.