Grzęda (rejon żółkiewski)

Grzęda (ukr. Гряда, Hriada) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie żółkiewskim. W 2001^[1] roku liczyła 1221 mieszkańców.

Ten artykuł dotyczy wsi w rejonie żółkiewskim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Grzęda

Гряда

Dwór
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	żółkiewski
Powierzchnia	15,80 km²
Wysokość	238 m n.p.m.
Populacja (2001) • liczba ludności • gęstość	1221 77,28 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3252
Kod pocztowy	80380
Tablice rejestracyjne	BC / 14
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Grzęda
Położenie na mapie Ukrainy Grzęda
49°56′16″N 24°02′03″E

Historia

Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Grzęda to wieś w powiecie lwowskim, 12 km na północ od Lwowa, 4 km na północ od stacji kolejowej w Dublanach^[2] na samej granicy powiatu lwowskiego i żółkiewskiego. Do powiatu lwowskiego należały również Wólka Hamulecka, Hamulec i Sieciechów. Wólka Hamulecka oddalona na 3 km na zachód od Grzędy, a Sieciechów położony jest 5 km na wschód od Grzędy.

Osada ta znana jest z 1500 roku. Przez dłuższy czas ziemie te były ekonomią. W 1781 roku Grzędę z okolicami wykupiła księżniczka Ludwika Lubomirska z Pociejów (zm. 1786), zona wojewody bracławskiego i kijowskiego Stanisława Lubomirskiego (1704-1793). W rekach tego potężnego rodu Grzęda była niedługo, gdyż już na początku XIX wieku majątek został sprzedany.

Liczba budynków w Grzędzie w roku 1880 wynosiła 128, liczba mieszkańców 716. Znaczna część mieszkańców była obrządku greckokatolickiego, było też 220 rzymskich katolików. Parafia greckokatolicka była we wsi, a rzymskokatolicka w Kościejowie. W Grzędzie była 1-klasowa szkoła i kredytowa kasa gminna z kapitałem 1106 złotych. W latach 1870–1875 była tu szkoła uprawy lnu przeniesiona do Gródka.

Według spisu powszechnego z 1921 roku we wsi mieszkało 372 Polaków i 503 Ukraińców. W 1931 roku Grzęda liczyła 918 mieszkańców^[3].

9 września 1944 roku bojówka OUN-UPA zamordowała 30 polskich mieszkańców^[3][4].

Dwór w Grzędzie

• niewielki murowany, jednokondygnacyjny dwór z parterem, kaplicą oraz lochami i piwnicami z XVII w. Pierwotnie obiekt mógł być małą fortecą^[5]. Głębokie piwnice i pomieszczenie na parterze^[6] z pięknym sklepieniem pochodzą z co najmniej XVII w. Drugie piętro, nie posiadające specjalnych elementów architektonicznych, zostało zbudowane w XIX w.^[7] Od frontu dwór posiada ciężki i głęboki portyk z czterema masywnymi kolumnami, na których oparty jest balkon piętra. Portyk utworzył zadaszone wejście do dworu^[7]. Dookoła majątku są ślady dość potężnych wałów, a także ostatki parku ze starymi drzewami. Ostatni właściciel (dzierżawca^[8]) majątku Kajetan Czarkowski-Golejewski mieszkał tu przed rozpoczęciem II wojny światowej niecałe dwa lata, ale udało mu się zgromadzić w swojej posiadłości wiele cennych dzieł sztuki. W jednej sali, ściany były obwieszone trofeami myśliwskimi, znajdowało się tu pudełko z karpackiego cedru – prezent od Andrzeja Szeptyckiego, metropolity ukraińskiego kościoła greckiego. Centralne miejsce w jadalni zajmował ogromny dębowy stół z intarsjami, z gdańskimi nogami z XVII w. Został kupiony w 1939 roku w Prusach Wschodnich. Wokoło stały krzesła dębowe wykonane na wzór antyczny. Również w jadalni były dwa gdańskie kredensy z XVIII w. W innym pokoju na parterze, w który zachował się oryginalny kamienny kominek, były białe meble w stylu Ludwika XV, a także importowane z Prus. W specjalnej niszy na schodach stała drewniana rzeźba św. Jana z XVII w. Górna sala służyła jako salon. W sali balowej, która nie została odpowiednio wyposażona w 1939 r. stał tylko fortepian Steinway, przy którym został namalowany kompozytor Ignacy Paderewski. Ćwiczył na nim podczas koncertów, które dał w 1914 roku. W dwóch sąsiednich salonach były również stylowe meble, empirowy sekretarzyk, kredens w kształcie liry, w tym samym kształcie stolik, empirowa kołyska, w której wzrosło pięć pokoleń przodków ówczesnych właścicieli, dwie szafy, duże wiedeńskie biuro w stylu Marii Teresy, dwie bardzo cenne skrzynie, które zostały zakupione ze zbiorów Dzieduszyckich, łóżko w stylu empirowym. Był srebrnym talerzu, w którego wnętrzu grawerowano daty śmierci poprzedników, w tym właściciela Klemensa Rudnickiego. Wśród zbiorów obrazów były dwa Juliusza Kossaka i dwa stare pejzaże szkoły holenderskiej zakupione u Dzieduszyckich, wielkie portrety rodzinne, marmurowe popiersie Marii Felicji Czarkowskiej-Golejewskiej (1909-1994)^[9], córki Cyryla Czarkowskiego-Golejewskiego (1885-1940)^[10] brata przyrodniego Kajetana, zegar w stylu imperialnym, kandelabry, kolekcja 20 zegarków z XVIII i XIX w. (m.in. ręczny i słoneczny), posągi Buddy z Syjamu (jeden ponadmetrowy), głowa Buddy z brązu, którą hr. Kajetan znalazł w ruinach świątyń syjamskiej, portret chińskiego mandaryna na jedwabiu, dwa komplety toaletowe, zbiór miniatur. Najbardziej cenna w bibliotece była pierwsza edycja Adama Mickiewicza z jego osobistą dedykacją w wydaniu Pana Tadeusza, album fotografii i dagerotypów o sławnych Polakach epoki Napoleona III^[7]. Za czasów władzy radzieckiej pałac przerobiono na wielomieszkaniowy dom. Obecnie pałac jest zaniedbany i powoli popada w ruinę.

• 
  Tympanon wieńczący ryzalit z wazonami
• 
  Ściana północna
• 
  Zwieńczenie kolumny
• 
  Wejście północne od parku
• 
  Brama wjazdowa
• 
  Kapliczka
• 
  Kapliczka

Przypisy

1. http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/z7502/A005?rf7571=19870.
2. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I. Warszawa: 1880–1902, s. 98.
3. SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 618, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
4. GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 107, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719.
5. RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 302–306, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
6. Zgodnie ze źródłem – pierwszym piętrze według norm w krajach byłego ZSRR.
7. Гряда. castles.com.ua. [dostęp 2016-02-10].
8. Ziemia lwowska: Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III Ziemia Lwowska. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 107. ISBN 978-83-89188-66-3.
9. Maria Czarkowska-Golejewska. genealogia.grocholski.pl. [dostęp 2016-02-11].
10. Cyryl Czarkowski-Golejewski. genealogia.grocholski.pl. [dostęp 2016-02-11].

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego, Warszawa 1880–1902, t. 1-15.
• Василь Лаба, Історія села Гряда від найдавніших часів до 1939 року, Львів, 1997, 19 с. (ukr.)

Linki zewnętrzne

• Grzęda na stronie Rady Najwyższej Ukrainy
• Grzęda (po rusku Hriada), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 890., s. 890–891
• Гряда. Замки та храми Україниukr.
• Pogodaukr.
• Дерев'яна церква св. Параскеви 1876.. decerkva.org.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-21)].ukr.