Grujecznik

Grujecznik (Cercidiphyllum) – rodzaj roślin należący do monotypowej rodziny grujecznikowatych (Cercidiphyllaceae). Rodzaj obejmuje dwa, podobne do siebie, gatunki drzew występujące w Chinach, południowej Korei i Japonii. W całym zasięgu rodzaju spotykany jest grujecznik japoński (C. japonicum), podczas gdy grujecznik wspaniały (C. magnificum) rośnie tylko na obszarach górskich na Honsiu^[4]. Grujeczniki rosną na glebach wilgotnych, zwykle na obszarach górskich, grujecznik japoński rośnie także na nizinach, ale wówczas na głębokich, żyznych glebach. Rodzaj ze skamieniałości znany jest także z Europy i Ameryki Północnej. Drzewa szybko rosną za młodu, osiągając po 5 latach ok. 4 m wysokości, po 50 latach ok. 20 m. Znane są bardzo stare okazy grujecznika japońskiego^[4]. W Japonii jest to najbardziej okazałe drzewo liściaste^[5].

Grujecznik

Grujecznik japoński w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	grujecznikowate
Rodzaj	grujecznik
Nazwa systematyczna
Cercidiphyllum Siebold & Zucc. Abh. Math.-Phys. Cl. Königl. Bayer. Akad. Wiss. 4(3): 238. 1846[3]
Typ nomenklatoryczny
C. japonicum Siebold et Zucc.
Zasięg

Współcześnie grujeczniki bywają uprawiane jako ozdobne i łatwe w uprawie drzewa, zwłaszcza japoński, choć wymagają żyznego, wilgotnego i osłoniętego stanowiska. Ajnowie wykorzystywali grujecznika do wyrobu dłubanek i broni^[4]. W Japonii z bardzo trwałego drewna grujeczników wyrabia się meble i panele^[4][5].

Nazwa łacińska rodzaju, Cercidiphyllum, oznacza rośliny o liściach podobnych do liści judaszowca (Cercis)^[4].

Morfologia

Pokrój

Drzewa osiągające ponad 40 m wysokości^[4]. Wytwarzają długopędy i krótkopędy. Na tych drugich wyrasta pojedynczy liść i kwiatostan. Krótkopędy i liście wyrastają naprzeciwlegle lub nieznacznie skrętolegle^[6].

Liście

Opadające jesienią (wcześnie i efektownie się przebarwiają na żółto, pomarańczowo i czerwono)^[4]. Liście są ogonkowe, owalne do zaokrąglonych, silnie sercowato wycięte u nasady i z 3–5 głównymi żyłkami z tej nasady wybiegającymi. Przylistki odpadające^[6].

Kwiaty

Drobne, zebrane w gęste, skrócone grona, zwykle pojawiają się przed liśćmi. Kwiaty są jednopłciowe (rośliny są rozdzielnopłciowe) i pozbawione okwiatu. W gęstych kwiatostanach męskich trudno wyróżnić pojedyncze kwiaty – znajduje się w nich ok. 15 do 40 pręcików z czerwonymi pylnikami i przysadkami. W kwiatostanach na roślinach żeńskich znajduje się 2–7 owocolistków stanowiących najwyraźniej osobne kwiaty, bowiem każdy wsparty jest przysadką. Owocolistki są wydłużone, z długim purpurowym znamieniem i wydłużoną szyjką słupka^[4][6].

Owoce

Mieszki zawierające liczne, drobne, spłaszczone i oskrzydlone nasiona^[4][6].

• 
  Liście grujecznika japońskiego
• 
  Kwiaty męskie grujecznika japońskiego
• 
  Kwiaty żeńskie grujecznika japońskiego

Systematyka

Cercidiphyllum magnificum 'Pendulum'

Przebarwiające się jesienią liście grujecznika japońskiego

Pozycja rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2017)

Grujecznikowate wraz z siostrzaną rodziną Daphniphyllaceae stanowią grupę siostrzaną dla oczarowatych (Hamamelidaceae) w obrębie rzędu skalnicowców^[2].

skalnicowce	Peridiscaceae piwoniowate Paeoniaceae altyngiowate Altingiaceae oczarowate Hamamelidaceae grujecznikowate Cercidiphyllaceae Daphniphyllaceae gruboszowate Crassulaceae Aphanopetalaceae Tetracarpaeaceae Penthoraceae wodnikowate Haloragaceae iteowate Iteaceae agrestowate Grossulariaceae skalnicowate Saxifragaceae

Podział

• rodzaj: grujecznik Cercidiphyllum Siebold & Zucc.
  • grujecznik japoński C. japonicum – występuje w całym zasięgu rodzaju. Wielopniowe drzewo o wysokości do 30 m w naturze, zazwyczaj mniejsze w uprawie.
  • grujecznik wspaniały C. magnificum – gatunek endemiczny dla centralnego Honsiu, gdzie rośnie na wyższych wysokościach niż grujecznik japoński. Małe drzewo do 10 m wysokości.

Gatunki wymarłe, znane ze skamielin:

• †Cercidiphyllum crenatum
• †Cercidiphyllum obtritum