Grüner Veltliner

Grüner Veltliner, gruner veltliner^[a], veltlínske zelené – biały szczep winorośli, pochodzący z Austrii^[2][3], gdzie jest najważniejszą odmianą (29,4% winnic w 2009)^[4][5][6][7], choć spotyka się również teorię o pochodzeniu z Włoch^[1]. Wino produkowane z tych gron, szczególnie w postaci młodego wina, jest często serwowane w wiedeńskich heurigerach^[6][8]. W niewielkich ilościach produkuje się z nich również wino musujące. Poza tym jest uprawiany w innych krajach Europy Środkowej, a na mniejszą skalę w Nowym Świecie.

Grüner Veltliner

‘Grüner Veltliner’

Grüner Veltliner w Weinsberg w Wirtembergii
Gatunek	winorośl właściwa (Vitis vinifera)
Inne nazwy	veltliner grün, veltlínske zelené, zöld veltlini
Pochodzenie	Włochy lub Austria
Ważne regiony uprawy	Austria, Czechy, Słowacja
Identyfikator VIVC	12930[1]
Przeznaczenie owoców	wino[1]
Kolor skórki	zielonożółty

Charakterystyka

Grüner veltliner jest naturalną krzyżówką odmiany traminer (savagnin) i niemal wymarłej st. georgener^[9]. Mimo podobieństwa nazwy nie jest spokrewniony z odmianami 'Roter Veltiner' i 'Frühroter Veltliner'^[2][9]. Odmiana grauer veltliner jest jedynie mutacją kolorystyczną grüner veltlinera^[9].

Kiście są średnioduże albo duże, stożkowate, z dużymi zielonożółtymi jagodami, od których pochodzi nazwa (grün – zielony)^[2][9][10]. Liście są średniej wielkości, nieco owłosione od spodu. Silnie owłosiony jest stożek wzrostu^[2]. Dojrzewa średnio późno^[9].

Najlepiej udaje się na glebach lessowych i piaszczystych^{[10][11][12][13]}, rośnie także na glinie i glebach wapiennych^[11][12].

Wina

Obsychająca kiść grüner veltlinera

W zależności od technologii tłoczenia wina z odmiany grüner veltliner mogą powstawać zarówno proste, młode wina sprzedawane w heurigerach, jak i pełne w smaku trunki zdolne do leżakowania^[9]. Trwałość szacuje się wtedy na 3-10 lat^[7][14]. Veltliner jest odmianą plenną (do 100 hl/ha), z której by uzyskać bardziej skoncentrowane w aromacie i smaku wina konieczne jest ograniczanie zbiorów^[2][9][15].

Uważany za najlepszy szczep pod względem jakości w Austrii^[16]. Za najlepsze wina uchodzą te z regionu Wachau, wyróżniające się wyraźną kwasowością, pikantnym smakiem, porównywanym do świeżo zmielonego białego pieprzu^{[5][7][14][17][16]}. Typowe wina są świeże, zrównoważone, lekko owocowe^[5]. W nucie smakowej pojawia się grejpfrut i koper^[7] lub nuty cytrusowo-mineralne^[9].

W Austrii wina wytwarzane z grüner veltliner w określonych regionach i spełniające kryteria jakościowe mają prawo do oznaczeń Weinviertel DAC (pierwsza apelacja w Austrii), Traisental DAC, Kremstal DAC, Kamptal DAC^[9].

Rozpowszechnienie

Grüner veltliner jest podstawową odmianą winogron spośród uprawianych w Austrii^[9], a także najważniejszym szczepem eksportowym, obok eleganckich rieslingów^[5][18][19]. Z uprawy odmiany najbardziej znana jest Dolna Austria: region Wachau, dolina Dunaju i okolice miasta Krems (Kremstal)^[19][20][21]. Jakość nie przekłada się jeszcze na popularność^[22]. Jeden z producentów z okolicy Krems oferuje jednoodmianowe wino z 150-letnich krzewów (2012), z prawdopodobnie najstarszej winnicy w Austrii^[9].

Jako veltlínske zelené jest ważną odmianą na Słowacji, którą obsadzonych jest ok. 20% winnic^[9][23]. Pewną rolę odgrywa także w morawskim regionie winiarskim, w pobliżu granicy austriackiej^[6][24][25].

Winnice na Węgrzech obsadzone szczepem liczyły pod koniec I dziesięciolecia XX w. 1439 ha^[9]. Używa się nazwy zöld veltlini^[9], będącej dosłownym tłumaczeniem austriackiej nazwy.

We północnych Włoszech jest spotykany jako veltliner m.in. w Valle Isarco (niem. Eisacktal), gdzie jest podstawą jednoodmianowych win apelacji Alto Adige Valle Isarco DOC Veltliner^[9][26][27]. Nie jest uprawiany w innych regionach Włoch^[9].

Niewielkie uprawy istnieją w Niemczech (okolice Plochingen^[9]), w Bułgarii^[9], Szwajcarii, Australii (od 2009)^[9], Nowej Zelandii^[9] i na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych (Oregon, Kalifornia)^[9]. We Francji istnieją eksperymentalne nasadzenia^[9].

Zestawienia kulinarne

Grüner veltliner lub riesling jest podstawą austriackiej zupy weinsuppe, gotowanej z wywarem wołowym, papryką i śmietaną^[16].

Specyficzny charakter grüner veltlinera sprawia, że w Austrii jest popularnym winem do sznycla wiedeńskiego i niektórych dań mięsnych, wbrew regułom typowym dla krajów zachodnich^[28].

Słodsze wino Auslese z grüner veltlinera albo gewürztraminera jest polecane jako kompan świeżych truskawek z niewielką ilością mielonego pieprzu^[29].

Synonimy

Podstawowe synonimy to grüner, grünmuskateller, veltliner, weissgipfler, veltlínské zelené (Czechy), veltlínske zelené (Słowacja), zöld veltlini (Węgry)^[1][30].

Zobacz też

• Wina austriackie

Uwagi

1. W wersji bez apostrofów nazwy szczepów winorośli piszemy w języku polskim małymi literami – (poradnia.pwn.pl). Polska literatura dotycząca winiarstwa również stosuje się do tej konwencji, za to w źródłach dotyczących ogólnie ogrodnictwa i sadownictwa stosuje się jednak pisownię każdego członu nazwy wielką literą.