Goryczka żółta

Goryczka żółta (Gentiana lutea L. 1753) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w górach południowej i środkowej Europy oraz na Kaukazie^[3]. w Alpach jest rośliną pospolitą. W Polsce nie udokumentowano jej występowania. Dziko występuje wyłącznie w pasmie Karpat Wschodnich, na Babiej Górze jest gatunkiem introdukowanym. Gdzieniegdzie uprawia się ją dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Jednak jej uprawa jest bardzo trudna, dlatego większość używanego w Polsce surowca pochodzi z importu z krajów, w których jest pospolita i nie podlega ochronie prawnej (głównie Albania).

Torebki z nasionami

Goryczka żółta

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczka
Gatunek	goryczka żółta
Nazwa systematyczna
Gentiana lutea L. Sp. pl. 1:227. 1753

Gentiana lutea, Alpy

Morfologia

Część podziemna

Posiada bardzo gruby i rozgałęziony korzeń szaro-białej barwy, oraz krótkie, mięsiste kłącze.

Łodyga

Nierozgałęziona, wzniesiona i pusta w środku łodyga osiąga wysokość 1 m. Wyrasta ona dopiero w trzecim lub czwartym roku po wykiełkowaniu nasienia. Z jednego korzenia wyrasta jedna, lub kilka łodyg.

Liście

W drugim lub trzecim roku po wykiełkowaniu nasienia pojawia się tylko różyczka przyziemnych liści^[4]. Są one duże, ciemnozielone, całobrzegie, o szerokoeliptycznej blaszce liściowej i unerwieniu niemal równoległym. Gdy za rok, lub dwa wyrośnie łodyga kwiatowa, również ona ma ustawione naprzeciwlegle liście. Dolne liście na łodydze przewężają się w krótki ogonek, górne liście są bezogonkowe i obejmują łodygę blaszką liściową.

Kwiaty

Jaskrawożółte kwiaty wyrastają w górnej części łodygi na długich szypułkach w postaci gęstego okółka w kątach liści.

Owoc

Eliptyczna torebka. Zawiera ona liczne i drobne nasiona brązowej barwy.

Korzeń

Powierzchnia jest brunatnawoszara, a barwa przekroju poprzecznego żółtawa lub czerwonawożółta, lecz nie czerwonawobrunatna. Korzeń jest podłużnie pomarszczony z występującymi niekiedy bliznami po korzonkach. Na rozgałęzieniach kłącza często występują szczytowe pąki zawsze otoczone przez blisko rozmieszczone blizny po liściach. Na wygładzonej powierzchni przekroju poprzecznego widoczna jest kora, zajmująca około ⅓ promienia, oddzielona dobrze zaznaczoną miazgą od niewyraźnie promienistego i głównie miękkiszowego drewna^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Jej rozwój trwa bardzo długo: zakwita dopiero po 10-15 latach od pojawienia się różyczki przyziemnych liści^[4]. Rośnie na górskich zboczach, pastwiskach, na mokrych łąkach. Preferuje podłoże wapienne.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Własności lecznicze goryczki odkrył starożytny lekarz Gentius.^{[potrzebny przypis]}

Surowiec zielarski

Korzeń goryczki ( Gentianae radix) – wysuszone, połamane podziemne narządy^[5].

Zbiór i suszenie

Zbiera się go jesienią z kilkuletnich, dobrze rozrośniętych okazów, myje i suszy. Jest on bardzo gorzki i zawiera kilka związków chemicznych o działaniu leczniczym: gencjopikryna, gencjanina i gencjomaryna, cukry, śluz, pektyny, olejki eteryczne, sole mineralne^[6]. Właściwości lecznicze mają wszystkie gatunki goryczek.

Działanie

Substancje goryczkowe zawarte w korzeniu drażnią kubki smakowe na języku, pobudzają wydzielanie soków żołądkowych, śliny, żółci, przy czym działanie to jest tym silniejsze, im bardziej chory jest układ pokarmowy^[4]. Pomaga przy nadkwasocie i niedokwasocie, braku apetytu, zaburzeniach trawienia, działa też ogólnie wzmacniająco na organizm^[6]. Używa się jej przed jedzeniem, w postaci odwaru lub spirytusowej nalewki, można też spożywać mielone korzenie (w ilości nie większej, niż na czubku noża)^[4]. Często wchodzi w skład różnych mieszanek ziołowych i lekarstw. Preparaty z goryczki nie mogą być używane przez cierpiących na chorobę wrzodową żołądka.

Inne zastosowania

Używana jest w krajach alpejskich jako jeden z dodatków smakowych do produkcji niektórych wódek, wina wermut^[4].