Goryń (województwo mazowieckie)

Goryń – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia^[5][7]. Ma status sołectwa^[8].

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie mazowieckim. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Goryń

wieś
Pomnik na zbiorowej mogile radzieckich jeńców wojennych na goryńskim cmentarzu.
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	radomski
Gmina	Jastrzębia
Wysokość	140[1] m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	262[2][3]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-631[4]
Tablice rejestracyjne	WRA
SIMC	0624232[5]
Położenie na mapie gminy Jastrzębia Goryń
Położenie na mapie Polski Goryń
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Goryń
Położenie na mapie powiatu radomskiego Goryń
51°32′27″N 21°16′15″E[6]

Kościół Wniebowzięcia NMP w Goryniu z I połowy XIX wieku

Kapliczka przydrożna w Goryniu Kolonii

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[9].

Położenie geograficzne i układ przestrzenny

Goryń jest położony na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Leży nad Radomką, lecz zabudowania położone najbliżej rzeki są od niej oddalone o około 400 metrów na północny zachód. Przez wieś płynie również bezimienny dopływ Radomki, mający źródła w Woli Goryńskiej, na którym założono stawy^[1]. W Goryniu odkryto złoża węgla brunatnego, które jednak nie są eksploatowane^[10].

Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej po łuku z Woli Goryńskiej do Ignacówki Bobrowskiej. Można rozróżnić główną część wsi oraz Kolonię Goryń położoną na północny wschód od skrzyżowania głównej drogi z drogą wiodącą do Mąkos Starych. Przed II wojną światową niewielka część zabudowań wsi leżała nad samą rzeką^[1].

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[11]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Historia Gorynia

Najstarsze ślady osadnictwa w okolicy (cmentarzysko) pochodzą z okresu neolitu^{[potrzebny przypis][12]}.

Goryń istniał już w XII wieku^[13] Pierwsze wzmianki dotyczące tutejszego kościoła i parafii dotyczą XV wieku. W tym czasie właścicielami wsi byli Goryńscy herbu Ogończyk. W czasach reformacji nieznani z nazwiska właściciele Gorynia przeszli na kalwinizm, lecz ich spadkobiercy byli katolikami^[14]. W 1699 właścicielem Gorynia był Piotr Boglewski. W 1701 r. rozpoczął się trwający do lat trzydziestych XIX w. spór graniczny z Jastrzębią na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki^[15]. Pod koniec XVIII wieku był własnością Puławskich^[16].

Znajdujący się w Goryniu kościół wzniesiono w latach 1840–1843 r. W latach czterdziestych XIX wieku powstała, nie pierwsza zapewne w historii wsi, karczma. W tym czasie właścicielem Gorynia był Andrzej Deskur i jego żona Helena, po nich jego bratanek Stanisław i jego żona Klementyna^[14]. Właścicielem Gorynia w XIX w. był także Karol Gordon de Huntley^[16].

Na miejscowym cmentarzu umieszczony jest pomnik ku czci około 700 jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców w istniejącym w okolicy w czasie wojny obozie pracy^[17].

Ważniejsze obiekty i turystyka

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Goryniu z pierwszej połowy XIX wieku Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[18] nr rej.:488 z 23.03.1957 r.
• Stary kościół rzymskokatolicki - obecnie nie istnieje
• Cmentarz z pomnikiem jeńców radzieckich

Przez Goryń przebiega czerwony szlak rowerowy prowadzący z Bartodziej do Czarnolasu^[19].

Transport i komunikacja

Przez Goryń przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Od 1934 r. w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem - stacja Bartodzieje^[20].

Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwa MPK Radom oraz PPKS Radom.

Edukacja i ochrona zdrowia

We wsi nie ma szkoły podstawowej — najbliższe znajdują się w Woli Goryńskiej i Mąkosach Starych, a przedszkole — w Jastrzębi^[10]. Najbliższa biblioteka publiczna mieści się w Mąkosach Starych, a ośrodki zdrowia — w Jastrzębi i Bartodziejach^[10].

Religie

Katolicyzm

Dane dotyczące pierwszego kościoła w Goryniu, a także miejscowej parafii nie są precyzyjne. O istnieniu parafii w Goryniu wspomina Jan Długosz w swych Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Istnieją także informacje, jakoby pierwszy tutejszy kościół powstał na początku XV wieku. Był wykonany z drewna modrzewiowego i został rozebrany podczas budowy nowego kościoła w latach 1840–1843^[14]. Nowy kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, istnieje do dziś i jest kościołem parafialnym w dekanacie jedlińskim.

Protestantyzm

Miejscowy kościół przez 40 lat w okresie reformacji był zborem kalwińskim, z czego wniosek, że przynajmniej ówcześni właściciele Gorynia należeli do tego wyznania^[14].

Judaizm

Żydzi osiedlali się w Goryniu, lecz byli stosunkowo nieliczni^[16]. Najbliższe gminy wyznaniowe, do których mogli należeć znajdowały się w Radomiu, Głowaczowie i Białobrzegach.

Demografia

• W 1827 r. - 283 mieszkańców^[16]
• W 1881 r. - 488 mieszkańców z czego 10 Żydów^[16]
• Obecnie - 1318 mieszkańców^{[potrzebny przypis]}

W Goryniu urodził się:

• Antoni Wieczorkiewicz - oficer WP podejrzewany o zamach na Warszawską Cytadelę w 1923.
• Józef Kobiałko ps. Franciszek, Kazimierz, Walek (ur. 20 października 1884, zm. listopad 1941 w KL Auschwitz) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy. Członek Organizacji Bojowej PPS, zastępca senatora wybrany w 1935 roku w województwie lubelskim^[21], kawaler Orderu Virtuti Militari.