Gielniów

Gielniów – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie przysuskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Gielniów^[4][5] oraz rzymskokatolickiej parafii bł. Władysława z Gielniowa^[6].

Gielniów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Zabudowa w centrum Gielniowa
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	przysuski
Gmina	Gielniów
Prawa miejskie	1455–1870, od 2024
Burmistrz	Aneta Raczyńska
Powierzchnia	12,0653[1] km²
Wysokość	209 m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	779[2] 64,57 os./km²
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-434[3]
Tablice rejestracyjne	WPY
Położenie na mapie gminy Gielniów Gielniów
Położenie na mapie Polski Gielniów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Gielniów
Położenie na mapie powiatu przysuskiego Gielniów
51°24′01″N 20°28′36″E
TERC (TERYT)	1423024
SIMC	0618817[4]
Urząd miejski pl. Wolności 75 26-434 Gielniów
Strona internetowa

Gielniów uzyskał lokację miejską około 1455 roku^[7]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Smogorzów w powiecie opoczyńskim, którą przekształcono w gminę Goździków^[8]. W latach 1870–1954 w wiejskiej gminie Goździków, 1954–1972 siedziba gromady Gielniów^[9] (od 1956 w powiecie przysuskim^[10]), a od 1973 nowej gminy Gielniów^[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Historia

Plac Wolności (rynek)

Pomnik Władysława z Gielniowa

Miasto Gielniów powstało w roku 1455, przy szlaku handlowym biegnącym z Radomia do Piotrkowa Trybunalskiego. Jego założycielem był Tomasz Mszczuj z Brzezinek. W połowie XIV wieku Gielniów liczył zaledwie 96 osób, w XVII wieku 121 mieszkańców, a w początkach XIX wieku były tu 72 domy i 491 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Gielniów stracił prawa miejskie i stał się osadą^[12].

Okoliczna ludność zajmowała się przede wszystkim rolnictwem, ale także kamieniarstwem oraz wyrobem piwa. W roku 1455 miasto otrzymało od Kazimierza Jagiellończyka przywilej urządzania jarmarków, a 1760 roku król August III nadał sześć dodatkowych jarmarków.

Stadion w Gielniowie

Mieszkańcy Gielniowa i okolicy wielką czcią otaczali i otaczają swego rodaka, błogosławionego Władysława. Obrali go za patrona, a jego podobiznę od 1962 roku umieścili w herbie miejscowości. Pierwszy drewniany kościół z czasów bł. Władysława spłonął w 1806 roku, a miasteczko zostało niemal zupełnie zniszczone. W kościele wybudowanym w latach 1861–1866 znajduje się relikwiarz błogosławionego, a w głównym ołtarzu obraz z jego postacią.

Władysław był twórcą pieśni religijnych w języku łacińskim, a także pierwszym znanym z imienia autorem pieśni religijnych w języku polskim. W miejscu, gdzie według przypuszczeń stał dom, w którym urodził się Władysław, mieszkańcy Gielniowa wybudowali w 1832 roku kapliczkę. Obok niej znajduje się figura ufundowana przez okoliczną ludność w 1983 roku, wyobrażającą postać błogosławionego Władysława.

Źródła historyczne mówią o istnieniu w Gielniowie szkoły parafialnej, w której pierwsze nauki pobierał sam błogosławiony Władysław, gdzie uczył się pisać i śpiewów liturgicznych. W 1910 roku po lewej stronie szosy przy wyjeździe z Gielniowa w stronę Przysuchy, stanął murowany dom szkolny. W lipcu 1928 roku pożar nawiedził wschodnią część Gielniowa, począwszy od rzeki Gielniowianki w stronę Przysuchy. W czasie tego pożaru spaliła się szkoła powszechna, której kierownikiem był Władysław Hanusiewicz. Po spaleniu się budynku szkolnego lekcje odbywały się w prywatnych mieszkaniach.

W 1945 roku kierownik szkoły Jan Kupiec i komitet rodzicielski doprowadzili do zaadaptowania na szkołę budynku pożydowskiego. Działalność pedagogiczną prowadzono tam do 1962 roku. Od 1 września 1962 roku została oddana nowa szkoła podstawowa w Gielniowie. Dnia 1 września 1999 roku w budynku przy ulicy Szkolnej 5 powstało gimnazjum publiczne.

3 lutego 1943 roku oddział Gwardii Ludowej pod dowództwem Józefa Rogulskiego ps. „Wilk” zaatakował policjantów przeprowadzających łapankę w miejscowości. Policjantów przepędzono. Nazajutrz gwardziści biwakujący w lesie pod Gielniowem zostali otoczeni przez oddziały żandarmerii niemieckiej i SS (ok. 300 ludzi). W wyniku bitwy gwardziści (ok. 50 partyzantów) musieli się wycofać tracąc 8 zabitych^[13].

Galeria – małomiasteczkowa zabudowa rynku

• 
• 
• 

Sport

W Gielniowie ma siedzibę Ludowy Klub Sportowy „Orzeł” Gielniów, założony w 1947. Stadion mieści jednocześnie 500 widzów. Najwyższy poziom ligowy osiągnięty przez klub to klasa okręgowa.

Ludzie związani z Gielniowem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Gielniowem‎.

Przypisy

1. Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
2. GUS - Bank Danych Lokalnych [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-23].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 295 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
4. GUS. Wyszukiwarka TERYT.
5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. Opis parafii na stronie diecezji.
7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
8. Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
9. Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
10. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288.
11. Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
12. Gielniów Dekanat Opoczyński ks. Jan Wiśniewski zasób Świętokrzyskiej Biblioteki Cyfrowej.
13. Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 260.

Linki zewnętrzne

• Gielniów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 552.
• Gielniów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 495.
• Gielniów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 735.