Loading AI tools
powieść Émile’a Zoli Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Germinal – powieść Émile’a Zoli, napisana w 1885 roku, trzynasta część cyklu Rougon-Macquartowie.
 Okładka pierwszego francuskiego wydania | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Typ utworu | |||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania | |||
| Język | |||
| Data wydania |
1885 | ||
| Wydawca |
G. Charpentier | ||
| |||
Germinal to nazwa jednego z miesięcy we francuskim kalendarzu rewolucyjnym[1], przypadającego na przełomie marca i kwietnia według kalendarza gregoriańskiego. Zdaniem A. Viala Zola nawiązał w tytule powieści do powstania 12 germinala roku III, które wybuchło w Paryżu pod hasłem chleba i konstytucji roku I[2].
Po wydarzeniach Komuny Paryskiej Émile Zola postanowił napisać na ten temat powieść. Projekt ten został jednak zarzucony, szkicując cykl Rougon-Macquartowie pisarz nie uwzględnił już całego utworu na ten temat, a jedynie przeznaczył dla Komuny Paryskiej kilka rozdziałów w powieści Klęska. Według Paula Alexisa pierwotna koncepcja wróciła częściowo w 1872 roku – już nie jako opis wydarzeń Komuny, ale jako dzieło ogólniejsze, poświęcone społecznej analizie położenia robotników[3]. Jak wielokrotnie podkreślał Zola już po publikacji Germinala, o potrzebie podjęcia tego tematu ostatecznie przekonał go wzrost popularności ruchu socjalistycznego[4].
Zola pisał Germinal między 2 kwietnia 1884 a 23 stycznia 1885[5]. Właściwą pracę nad tekstem powieści poprzedzało skompletowanie szczegółowego dossier poświęconego warunkom pracy i życia górników. Materiały do dossier Zola zebrał w miejscowości Anzin w 1884 roku[5]. Do Anzin Zola przybył dnia 20 lutego 1884 roku, trzy dni po rozpoczęciu w miejscowości strajku, i pozostawał tam do 18 kwietnia tego samego roku[6]. Sporządził również notatki opisujące inne znane strajki (w La Ricamarie i w Rive-de-Gier w 1869 roku, w Creusot i w Fourchambault w 1870 roku). Szczególną uwagę zwrócił na przypadki, gdy strajkujący starli się z wojskiem i padły wśród nich ofiary śmiertelne[7]. Na podstawie prac lekarzy Fabre'a i Boensa-Boisseau sporządził listę chorób występujących szczególnie często wśród francuskich górników[8].
Szczególne miejsce w procesie zbierania materiałów do powieści odegrało poznawanie ideologii socjalistycznej, z którą Zola zapoznawał się, czytając francuską prasę lewicową i teksty Jules’a Guesde'a[9]. Działania te doprowadziły do utożsamienia się pisarza z przynajmniej niektórymi postulatami socjalizmu. W lutym 1884 roku Zola, w ślad za marksistami, upatrywał już głównej siły decydującej o przemianach społecznych w walce klasowej. Uważał, że jej przebieg zadecyduje o obliczu XX wieku[10]. Pod wpływem dalszego poznawania ekonomii marksistowskiej Zola uznał również, iż prawdą są twierdzenia o działaniu państwa jako narzędzia klasy dominującej oraz o dehumanizacji robotników[11].
W założeniach autora Germinal miał stanowić kontynuację powieści W matni. Do opisanych w niej warunków życia robotników i rzemieślników zamierzał, poprzez Germinal, dodać szerszy kontekst polityczny i społeczny[5]. Zola podkreślał, iż nie jest to kronika jednego strajku w Anzin, ale próba zestawienia wydarzeń z różnych protestów robotniczych w epoce II Cesarstwa[12].
Germinal został po raz pierwszy wydrukowany na łamach pisma Gil Blas jako powieść w odcinkach (pierwsza część – 26 listopada 1884)[13]. W roku następnym dzieło zostało wydane w formie książkowej[13].
Akcja utworu rozgrywa się między rokiem 1866 a 1867[13]. Stefan Lantier, bezrobotny maszynista, przybywa w poszukiwaniu pracy do miejscowości Montsou i zatrudnia się w kopalni Le Voreux. Wynajmuje pokój w górniczym osiedlu, u rodziny Maheu, w której większość członków również pracuje w Le Voreux. Zakochuje się w Katarzynie Maheu, jednak ta, chociaż darzy go sympatią, zostaje kochanką innego górnika, brutalnego Chavala. Przerażony warunkami pracy i życia górników Stefan zaczyna interesować się ideami socjalistycznymi i doprowadza do powołania w Montsou komórki I Międzynarodówki. Kiedy Kompania zarządzająca kopalnią ogłasza obniżkę płac, uzasadniając ją kryzysem ekonomicznym, Stefan wzywa kolegów do strajku.
Do protestu początkowo przyłącza się większość górników, jednak Kompania go ignoruje. W osiedlu zaczyna się głód. Stopniowo robotnicy tracą wiarę w zwycięstwo, wielu z nich podejmuje pracę. Stefan, który początkowo cieszył się wielkim poważaniem kolegów, zaczyna spotykać się z ich niechęcią. W końcu tłum wymyka się spod jego kontroli, a on sam mu ulega. Ludzie niszczą kopalnie, maszyny, atakują domy zamożnych zarządców kopalni. Gdy w Montsou pojawia się grupa robotników sprowadzonych z Belgii w zastępstwie strajkujących, górnicy atakują ich kamieniami, rzucają nimi również w eskortujący przybyłych oddział wojska. Żołnierze otwierają ogień, zabijając kilka osób, w tym Maheu. Śmierć towarzyszy doprowadza do końca strajku. Kolejno górnicy podejmują pracę.
Rosyjski anarchista Suwarin, pracujący w Le Voreux jako mechanik, uważa, że górnicy ustępując zdradzili idee rewolucji, dokonuje sabotażu i uszkadza szyb windy. Gdy robotnicy są na dole, następuje awaria i cała kopalnia zostaje zalana. Wielu mężczyzn ginie, a na dnie kopalni zostają uwięzieni Stefan, Chaval i Katarzyna. Po kolejnej kłótni Stefan zabija swojego rywala odłamkiem skały. Następnie w końcu wyznają sobie z Katarzyną dawno skrywaną miłość, jednak dziewczyna po kilku dniach umiera z głodu.
Akcja ratunkowa przynosi ostatecznie ocalenie tylko Stefanowi. Ten odchodzi, przekonany, że mimo tej klęski kolejny społeczny przewrót przyniesie zwycięstwo robotników.
Centralne miejsce w powieści zajmuje obraz codziennego życia i pracy górników. Zola ukazuje to środowisko jako silnie zintegrowaną poprzez stały kontakt grupę, gotową do wzajemnego wsparcia i pomocy. Równocześnie fatalne warunki życia górników sprawiają, że mężczyźni zatrudnieni w kopalni są w większości uzależnieni od alkoholu, dzieci nie odbierają żadnego wykształcenia, powszechny jest analfabetyzm. Panuje całkowita rozwiązłość obyczajowa: nieliczne zawierane małżeństwa traktowane są przez rodziców młodych jako zubożenie rodziny, z której odchodzi jedna zarabiająca osoba, wolne związki, przypadkowe kontakty seksualne i zdrady małżeńskie nie oburzają nikogo. Stosunek górników do religii jest obojętny lub nieprzychylny, chociaż wszyscy są formalnie katolikami[14]. Wśród górników istnieje pewna hierarchia: istnieją mniej lub bardziej prestiżowe prace w kopalni[15].
Zola ukazuje w utworze proces osiągania przez robotników świadomości społecznej, przynależności do pokrzywdzonej ekonomicznie warstwy społecznej[16]. Jest ona jednak ograniczona: górnicy nigdy nie zdobywają pełnej wiedzy o swoim znaczeniu w gospodarce, mają jedynie poczucie wyzysku i pracy na cudzą korzyść[17]. Zyskanie częściowej świadomości nie jest równoznaczne z buntem przeciwko swojej sytuacji. Najstarsi górnicy (jak Bonnemort) są całkowicie pogodzeni z losem, inni przez dłuższy czas za bardzo obawiają się swoich przełożonych i pracodawców, by zaprotestować. Kiedy jednak bunt wybucha, przybiera charakter masowy i łączy się z aktami bezrefleksyjnej przemocy i zniszczenia[18]. Zdaniem André Viala obraz społeczności górników przedstawiony w Germinalu jest zgodny z ich rzeczywistą sytuacją w opisywanej epoce. Jedynym elementem wynikającym z wyobraźni autora, nie zaś z pozyskanej przez niego wiedzy o francuskich protestach robotniczych, są dramatyczne sceny zamordowania Cecylii przez Bonnemorta oraz wykastrowanie martwego ciała Maigrata przez grupę kobiet. Momenty te mają charakter symboliczny, ukazują szaleństwo i upadek wszystkich reguł społecznych w zbuntowanym, doprowadzonym do ostateczności tłumie[19].
Fakt zatrudnienia w kopalni nie oznacza jeszcze pełnej przynależności do środowiska górniczego: postacią, która wyraźnie odcina się od swoich kolegów z pracy, jest anarchista Suwarin. W momencie dokonywania aktu sabotażu zupełnie nie martwi się on o to, że część z nich może zginąć w momencie jej zawalenia się[20].
Powieść przekazuje optymistyczne przesłanie, pełne wiary w poprawę sytuacji robotników w przyszłości. Drogą do tego ma być rewolucja społeczna – podczas gdy strajk w Le Voreux został przegrany, robotnicy zdobyli w jego czasie doświadczenie, które pozwoli im przeprowadzić w przyszłości zwycięskie protesty[2].
Środowisko pracodawców, akcjonariuszy i kierowników kopalń jest bardziej zróżnicowane niż społeczność robotników. Deneulin, właściciel kopalni Jean-Bart, jest człowiekiem kompetentnym i pracowitym, nie unika bezpośrednich kontaktów ze swoimi pracownikami, u których zdobywa w ten sposób pewien szacunek. Z kolei dyrektor Hennebeau zostaje ukazany jako bezwzględny karierowicz, traktujący robotników jako ludzi gorszych od siebie, niemal barbarzyńców. Rodzina Gregoire reprezentuje podejście paternalistyczne: zamknięci we własnym świecie, wyrażają żal nad nędzą robotników, okazjonalnie udzielają im drobnej pomocy[21]
Pisarz podkreślał, iż Germinal ma ilustrować konflikt między kapitałem i pracą[22]. 16 marca 1884 w liście do E. Roda pisał, iż tworzy „powieść socjalistyczną”[23]. W innym liście zastosował wobec siebie określenie „powieściopisarz socjalistyczny”[23]. Nigdy jednak nie zaangażował się w żadnej partii ani organizacji lewicowej, zaś w grudniu 1885 roku pisał, iż Germinal nie jest dziełem rewolucyjnym, a jedynie tekstem powstałym z powodu współczucia[24].
Zola oddał w Germinalu różnice między współczesnymi mu prądami ideowymi na francuskiej lewicy: konflikt między Stefanem i umiarkowanym Rasseneurem oddaje dyskusję między Jules’em Guesde’em i Paulem Brousse’em. Postać Suwarina ma cechy Kropotkina i Bakunina, jej obecność w powieści jest odniesieniem do działalności Federacji Jurajskiej. W odróżnieniu jednak od poprzednich bohaterów, reprezentujących nurty faktycznie obecne wśród robotników w latach, w których rozgrywa się Germinal, anarchista Suwarin reprezentuje ideologię cieszącą się wśród nich w tym czasie śladowym poparciem[25].
W okresie pracy nad Germinalem Zola częściowo zmodyfikował deterministyczną koncepcję człowieka, z jaką przystępował do pisania utworu. Zgodnie z wymienioną koncepcją osobowość każdego człowieka miała być formowana wyłącznie przez cechy odziedziczone po przodkach; to z nich wynika postępowanie jednostek przez całe życie[26]. W trakcie pracy nad Germinalem pisarz doszedł do wniosku, że niemal tak samo poważny wpływ na człowieka ma jego pozycja wewnątrz klasy społecznej[22]. Pod wpływem swoich obserwacji uznał również, iż kluczowe znaczenie dla osobowości postaci ma przynależność do klasy „kapitału” lub „pracy” – stąd zauważalny w powieści schematyzm zachowań w grupie bohaterów-górników oraz bohaterów-właścicieli[27]. Jest to jedyna powieść Zoli, w której ten dualizm jest zauważalny – w kolejnych tekstach pisarz powrócił do koncepcji stricte naturalistycznej[28].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
