Gacek brunatny

Gacek brunatny
	Plecotus auritus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	mroczkokształtne
Nadrodzina	Vespertilionoidea
Rodzina	mroczkowate
Podrodzina	mroczki
Plemię	gacki
Rodzaj	gacek
Gatunek	gacek brunatny
Synonimy
	Vespertilio auritus Linnaeus, 1758; Macrotus europaeus Leach, 1816; Vespertilio otus Boie, 1825; Vespertilio cornutus Faber, 1826; Plecotus communis Lesson, 1827; Plecotus brevimanus Jenyns, 1829; Plecotus vulgaris Desmarest, 1829; Plecotus Peronii I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832; Plecotus velatus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832; Plecotus Bonapartii J.E. Gray, 1838; Plecotus megalotos Schinz, 1840; Plecotus auritus var. typus Koch, 1865; Plecotus auritus var. montanus Koch, 1865;
Podgatunki
	P. a. auritus (Linnaeus, 1758); P. a. begognae de Paz, 1994;
	P. a. auritus (Linnaeus, 1758); P. a. begognae de Paz, 1994;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gacek brunatny^[16], gacek wielkouch^[17] (Plecotus auritus) – gatunek ssaka z podrodziny mroczków (Vespertilioninae) w obrębie rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae).

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Vespertilio auritus^[2]. Holotyp pochodził z Europy (Szwecja)^[18]. Podgatunek begognae po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1994 roku hiszpański zoolog Oscar de Paz nadając mu nazwę Plecotus auritus begognae^[14]. Okaz typowy pochodził z obszaru 7,5 km na północny zachód od Vinuesy, na wysokości 1735 m n.p.m., w prowincji Soria, w Hiszpanii^[14].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[19].

Etymologia

Plecotus: gr. πλεκω plekō „owijać, skręcać”; ους ous, ωτος ōtos „ucho”^[20].
auritus: łac. auritus „uszaty, długouchy”, od auris „ucho”^[21].
begognae: „Dedykowane Begoñi del Horno, która pomaga mi i zachęca mnie do badań nad nietoperzami”^[14].

Gacek brunatny występuje w Europie zamieszkując w zależności od podgatunku^[19]:

P. auritus auritus – większość Europy, w tym Wyspy Brytyjskie, północny Półwysep Iberyjski, Sardynia, południowa Skandynawia, południowa Finlandia, Rosja na wschód do Uralu i Kaukazu.
P. auritus begognae – środkowy i południowo-zachodni Półwysep Iberyjski.

Długość ciała (bez ogona) 39–46 mm, długość ogona 39–49 mm, długość ucha 29–35 mm, długość tylnej stopy 7–9 mm, długość przedramienia 35,5–42,8 mm; masa ciała 6–9 g^[22]. Podgatunek begognae jest nieco większy od podgatunku nominatywnego^[22]. Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się, ale nie zrastają u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki. Koziołek nożowaty, od połowy zwężony o 1/2, o długości do 18 mm. Błona skrzydłowa przyczepiona u nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem, czasem nieco bliżej. Brak płatka. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 3 mm. Wzór zębowy: I ${\tfrac {2}{3}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {2}{3}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 36^[22]. Kariotyp wynosi 2n = 32 i FNa = 50^[22].

Siedlisko

Występuje zarówno w lasach, jak i na obszarach zabudowanych. Latem kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach (głównie na strychach), w dziuplach drzew oraz skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Kolonie te są niewielkie, liczą od kilku do kilkudziesięciu dorosłych samic. Zimuje w bardzo różnych kryjówkach, najczęściej chłodnych. Dominuje w małych, przydomowych piwnicach, gdzie jest zwykle najliczniejszym gatunkiem nietoperza. Często występuje w chłodnych jaskiniach i fortyfikacjach, rzadziej w studniach. Sporadycznie znajdowano go zimą w dziuplach drzew i na strychach. Jest to gatunek osiadły, sezonowe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu kilometrów. Żyją do 30 lat^[23].

Pokarm i żerowanie

Żeruje, latając w pobliżu koron drzew i krzewów, często zbierając drobne bezkręgowce z liści czy ścian budynków. Lot ma powolny, ale zwrotny. Na łowy wylatuje późno, nawet godzinę po zachodzie słońca^[24]. W skład pokarmu tego gatunku wchodzą głównie motyle nocne (zwłaszcza ćmy z rodziny sówkowatych), jak również muchówki i skorki. Atakując owada, gacek brunatny przerywa echolokację i kieruje się słuchem biernym, nasłuchując wielkimi uszami dźwięki wydawane przez ofiarę, np. trzepoczącą skrzydłami. Pozwala mu to na chwytanie motyli nocnych (zdolnych do słyszenia ultradźwięków), niedostępnych jako pokarm dla innych gatunków nietoperzy z rodziny mroczkowatych. Sygnały echolokacyjne gacków są bardzo słabe (o zasięgu 2-3 metrów) i służą im jedynie do orientacji w przestrzeni, m.in. lokalizacji przeszkód.

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[25].

[U 1]
Nomen nudum.

[1]
Plecotus auritus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
[2]
C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 32. (łac.).
[3]
W.E. Leach: Systematic Catalogue of the Specimens of the Indigenous Mammalia and Birds that are Preserved in the British Museum: with Their Localities and Authorities. To which is Added a List of the Described Species that are Wanting to Complete the Collection of British Mammalia and Birds. London: Printed by Richard and Arthur Taylor, 1816, s. 5. (ang.).
[4]
F. Boie. Beiträge zur Naturgeschichte europäischer vierfüssiger Thiere. „Isis von Oken”. Jahrgang 1825, s. 1206, 1825. (niem.).
[5]
F. Faber. Ueber eine neue Fledermaus in Jůtland. „Isis von Oken”. Jahrgang 1826, s. 515, 1826. (niem.).
[6]
R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 95. (ang.).
[7]
L. Jenyns. The distinctive Characters of two British Species of Plecotus, supposed to have been confounded under the Name of Long-eared Bat. „Transactions of the Linnean Society of London”. 16 (1), s. 55, 1829. (ang.).
[8]
A.G. Desmarest: Faune française ou histoire naturelle, generale et particuliere des animaux, qui se trouvent en France: Mammifères. Paris: F.-G. Lavrault, 1829, s. 18. (fr.).
[9]
Geoffroy Saint-Hilaire 1832 ↓, s. 2, 10.
[10]
Geoffroy Saint-Hilaire 1832 ↓, s. 5 (przypis).
[11]
J.E. Gray. A Revision of the Genera of Bats (Vespertilionidæ), and the Description of some new Genera and Species. „Magazine of Zoology and Botany”. 2 (12), s. 495, 1838. (ang.).
[12]
H.R. Schinz: Europäische Fauna oder Verzeichniss der Wirbelthiere Europa’s. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart: Schweizerbart, 1840, s. 19. (niem.).
[13]
C. Koch. Das Wesentliche der Chiropteren mit besonderer Beschreibung der in dem Herzog thum Nassau und in den an grän zenden landes theilen vorkommenden Fledermäus. „Verein für Naturkunde im Herzogthum Nassau”. 18, s. 406, 1865. (niem.).
[14]
O. de Paz. Systematic position of Plecotus (Geoffroy, 1818) from the Iberian Peninsula (Mammalia: Chiroptera). „Mammalia”. 58 (3), s. 429, 1994. DOI: 10.1515/mamm.1994.58.3.423. (ang.).
[15]
S.S. Gazaryan S.S., S.V. Kruskop & L.S.V.K.& L. Godlevska S.V. Kruskop & L.S.V.K.& L., Plecotus auritus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-04] (ang.).
[16]
Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 122. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
[17]
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 84, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
[18]
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Plecotus auritus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-04].
[19]
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
[20]
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 546, 1904. (ang.).
[21]
auritus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-04] (ang.).
[22]
R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 869–870. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
[23]
SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 41, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-29].
[24]
SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 41, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27].
[25]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)

I. Geoffroy Saint-Hilaire. Essai monographique sur le genre Oreillard. Plecotus. Geoff. St.-Hil. „Magasin de zoologie”. 2 (2), s. 1–11, 1832. (fr.).
K. Sachanowicz, M. Ciechanowski, T. Cofta (rysunki): Nietoperze Polski. Warszawa: MULTICO, 2005. ISBN 83-7073-401-4.

[uwaga1-3] [U 1]
Nomen nudum.

[itis-1] [1]
Plecotus auritus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[lin-2] [2]
C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 32. (łac.).

[lea-4] [3]
W.E. Leach: Systematic Catalogue of the Specimens of the Indigenous Mammalia and Birds that are Preserved in the British Museum: with Their Localities and Authorities. To which is Added a List of the Described Species that are Wanting to Complete the Collection of British Mammalia and Birds. London: Printed by Richard and Arthur Taylor, 1816, s. 5. (ang.).

[boie-5] [4]
F. Boie. Beiträge zur Naturgeschichte europäischer vierfüssiger Thiere. „Isis von Oken”. Jahrgang 1825, s. 1206, 1825. (niem.).

[fab-6] [5]
F. Faber. Ueber eine neue Fledermaus in Jůtland. „Isis von Oken”. Jahrgang 1826, s. 515, 1826. (niem.).

[les-7] [6]
R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 95. (ang.).

[jen-8] [7]
L. Jenyns. The distinctive Characters of two British Species of Plecotus, supposed to have been confounded under the Name of Long-eared Bat. „Transactions of the Linnean Society of London”. 16 (1), s. 55, 1829. (ang.).

[des-9] [8]
A.G. Desmarest: Faune française ou histoire naturelle, generale et particuliere des animaux, qui se trouvent en France: Mammifères. Paris: F.-G. Lavrault, 1829, s. 18. (fr.).

[CITEREFGeoffroy_Saint-Hilaire1832[https://www.biodiversitylibrary.org/page/37083531_2],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/37083523_10]-10] [9]
Geoffroy Saint-Hilaire 1832 ↓, s. 2, 10.

[CITEREFGeoffroy_Saint-Hilaire1832[https://www.biodiversitylibrary.org/page/37083528_5_(przypis)]-11] [10]
Geoffroy Saint-Hilaire 1832 ↓, s. 5 (przypis).

[gray-12] [11]
J.E. Gray. A Revision of the Genera of Bats (Vespertilionidæ), and the Description of some new Genera and Species. „Magazine of Zoology and Botany”. 2 (12), s. 495, 1838. (ang.).

[sch-13] [12]
H.R. Schinz: Europäische Fauna oder Verzeichniss der Wirbelthiere Europa’s. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart: Schweizerbart, 1840, s. 19. (niem.).

[koch-14] [13]
C. Koch. Das Wesentliche der Chiropteren mit besonderer Beschreibung der in dem Herzog thum Nassau und in den an grän zenden landes theilen vorkommenden Fledermäus. „Verein für Naturkunde im Herzogthum Nassau”. 18, s. 406, 1865. (niem.).

[paz-15] [14]
O. de Paz. Systematic position of Plecotus (Geoffroy, 1818) from the Iberian Peninsula (Mammalia: Chiroptera). „Mammalia”. 58 (3), s. 429, 1994. DOI: 10.1515/mamm.1994.58.3.423. (ang.).

[iucn-16] [15]
S.S. Gazaryan S.S., S.V. Kruskop & L.S.V.K.& L. Godlevska S.V. Kruskop & L.S.V.K.& L., Plecotus auritus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-04] (ang.).

[miiz-17] [16]
Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 122. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[msz-18] [17]
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 84, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[msw-19] [18]
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Plecotus auritus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-04].

[icmw-20] [19]
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[pal-21] [20]
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 546, 1904. (ang.).

[22] [21]
auritus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-04] (ang.).

[hmw-23] [22]
R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 869–870. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[24] [23]
SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 41, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-29].

[25] [24]
SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 41, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27].

[26] [25]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)

[16]

[17]

[1]

[2]

[uwaga 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]